Θα μπορούσε άραγε κανείς να φανταστεί την πορεία και την ιστορία της Αμερικής του 20ού αιώνα δίχως να κάνει αναφορές στην ποίηση του Λάνγκστον Χιουζ, τη λογοτεχνία της Ζόρα Νιλ Χέρστον, την τρομπέτα του Λούις Άρμστρονγκ και τις συνθέσεις του Ντιουκ Έλινγκτον;
Οι συγγραφείς, οι ποιητές, οι τραγουδιστές και οι μουσικοί του κινήματος που είναι γνωστό ως Αναγέννηση του Χάρλεμ, με επίκεντρο τη γειτονιά της Νέας Υόρκης από το 1919 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1930, ξεχωρίζουν στην αμερικανική πολιτιστική διαδρομή. Μια περίοδος, μετά τη Μεγάλη Μετανάστευση, κατά την οποία οι μαύροι καλλιτέχνες διαμόρφωσαν μια κουλτούρα που εστίαζε την ταυτότητα και την αξιοπρέπεια των μαύρων μέσω της τέχνης και περιελάμβανε καλλιτέχνες στη Φιλαδέλφεια, το Σικάγο και την Ευρώπη. Μια δεκαετία περίπου το Χάρλεμ έγινε το σύμβολο της «διεθνούς μαύρης πόλης», όπως το περιέγραψε ο μυθιστοριογράφος Ισμαέλ Ριντ.
Σχεδόν έναν αιώνα μετά την έναρξη της Αναγέννησης του Χάρλεμ, μια νέα έκθεση στο Met γιορτάζει την έκρηξη των τεχνών και του πολιτισμού από τους μαύρους καλλιτέχνες με μια νέα έκθεση που άνοιξε τις πόρτες της πριν από μερικές ημέρες με τίτλο «Η Αναγέννηση του Χάρλεμ και ο Διατλαντικός Μοντερνισμός», –The Harlem Renaissance and Transatlantic Modernism- θα βρείτε διαφορετικές πτυχές της εμπειρίας του Χάρλεμ που εκφράζονται μέσα από πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά και εγκαταστάσεις.
Μέσα από περίπου 160 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, φωτογραφίας, και κινηματογραφικών ταινιών, η έκθεση προσπαθεί να εξερευνήσει τους περιεκτικούς και εκτεταμένους τρόπους με τους οποίους οι μαύροι καλλιτέχνες απεικόνιζαν την καθημερινή σύγχρονη ζωή στις νέες πόλεις των μαύρων όπως διαμορφώθηκε τη δεκαετία 1920-40 στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης και σε εθνικό επίπεδο στις πρώτες δεκαετίες της Μεγάλης Μετανάστευσης, τότε που εκατομμύρια Αφροαμερικανοί άρχισαν να μετακινούνται μακριά από τον διαχωρισμένο αγροτικό Νότο.
Εκτός από σπουδαίες μορφές που αναγνωρίστηκαν με την πάροδο των χρόνων, πολλοί είναι εκείνοι οι καλλιτέχνες που τα ονόματά τους αποσιωπήθηκαν για χρόνια όπως οι ζωγράφοι Λόρα Γουίλερ Γουόρινγκ, Τσαρλς Χέντρι Άλστον και Μάλβιν Γκρέι Τζόνσον ή ο γλύπτης Ρίτσμοντ Μπαρτέ.
«Όταν ήμουν φοιτήτρια, κανένα από τα μαθήματα ιστορίας της τέχνης του 20ού αιώνα που παρακολούθησα δεν περιελάμβανε την Αναγέννηση του Χάρλεμ», δήλωσε η Ντένις Μούρελ, επιμελήτρια της έκθεσης. «Στην έκθεση θα δείτε τον Ντιουκ Έλινγκτον να εμφανίζεται στο Cotton Club και το Cab Calloway, να χορεύει ενώ διευθύνει μια ορχήστρα», συνέχισε.
«Αυτή η έκθεση-ορόσημο αναπλαισιώνει την Αναγέννηση του Χάρλεμ, εδραιώνοντας τη θέση της ως το πρώτο κίνημα της διεθνούς σύγχρονης τέχνης υπό την ηγεσία των Αφροαμερικανών», αναφέρει σε δήλωσή του ο Μαξ Χόλεϊν, διευθυντής και διευθύνων σύμβουλος του Met.
«Μέσα από συναρπαστικά πορτρέτα, ζωντανές σκηνές της πόλης και δυναμικές απεικονίσεις της νυχτερινής ζωής που δημιουργήθηκαν από κορυφαίους καλλιτέχνες της εποχής, η έκθεση υπογραμμίζει με τόλμη τον καθοριστικό ρόλο του κινήματος στη διαμόρφωση της απεικόνισης του σύγχρονου μαύρου υποκειμένου – και μάλιστα του ίδιου του ιστού της σύγχρονης τέχνης των αρχών του 20ού αιώνα».
Ανάμεσά τους υπάρχουν έργα Ευρωπαίων μοντερνιστών ζωγράφων – μεταξύ των οποίων ο Kees van Dongen, ο Henri Matisse και ο Edvard Munch – οι οποίοι βρίσκονταν σε διάλογο με καλλιτέχνες, συγγραφείς και μουσικούς της Αναγέννησης του Χάρλεμ. Η κίνηση αυτή έχει σκοπό να υπογραμμίσει τη θέση της Μούρελ ότι πρόκειται πράγματι για ένα υπερατλαντικό κίνημα. Δεν είναι η πρώτη φορά που το Met επιχειρεί να παρουσιάσει τέχνη από την Αναγέννηση του Χάρλεμ.
Το 1969, επιμελήθηκε μια έκθεση με τίτλο Harlem on My Mind (Το Χάρλεμ στο μυαλό μου). Αν και το μουσείο είχε συλλέξει και εκθέσει αφρικανική τέχνη, δεν είχε ποτέ ασχοληθεί με το θέμα του αφροαμερικανικού πολιτισμού. Έτσι, αποτέλεσε έκπληξη για τους μαύρους καλλιτέχνες, τους επιμελητές και τους ηγέτες της κοινότητας να ανακαλύψουν ότι το Harlem on My Mind δεν περιλάμβανε ούτε έναν πίνακα ή ένα γλυπτό από Αφροαμερικανό καλλιτέχνη. Μια εβδομάδα πριν από τα εγκαίνια της έκθεσης, επιφανείς καλλιτέχνες οργάνωσαν διαμαρτυρία, κρατώντας πινακίδες που έγραφαν «Το Χάρλεμ στο μυαλό ποιού;».
Τώρα, περισσότερες από πέντε δεκαετίες αργότερα, το Met αποπειράται ξανά. Ενώ η νέα έκθεση «δεν αποτελεί άμεση απάντηση» στο “Harlem on My Mind”, η Μούρελ ελπίζει να αποκαταστήσει την κληρονομιά. Μόνη εξαίρεση της τότε έκθεσης ήταν η παρουσίαση μέρος του έργου του James Van Der Zee (1886-1983), ενός διάσημου φωτογράφου της εποχής, ο οποίος κατέγραψε τη ζωή του Χάρλεμ κατά τη διάρκεια της μακράς και παραγωγικής καριέρας του. Το 2021, το μουσείο προχώρησε σε συνεργασία με το Studio Museum στο Χάρλεμ και τη χήρα του Van Der Zee για τη δημιουργία ενός αρχείου του έργου του, που περιλαμβάνει 20.000 εκτυπώσεις. Η έκθεση σήμερα θα περιλαμβάνει ορισμένα από αυτά που δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο παρελθόν.
H αναζήτηση έργων ήταν μια απαιτητική δουλειά και η ίδια η επιμελήτρια ταξίδεψε αυτοπροσώπως σε κάθε πανεπιστημιούπολη που παραδοσιακά είχε μεγάλη κοινότητα μαύρων, ώστε να καταγράψει τα έργα. Σύντομα, ανάμεσα στις διάφορες συλλογές Πανεπιστημίων και κολλεγίων ανακάλυψε μερικά διαμάντια, ανάμεσά τους έργα της Λόρα Γουίλερ Γουόρινγκ, η οποία είχε σπουδάσει στη Φιλαδέλφεια και το Παρίσι και έγινε γνωστή με τη ζωγραφική κομψών πορτρέτων της μαύρης αστικής τάξης και των διανοουμένων από τη δεκαετία του 1920.
