Οι δρόμοι τους ποτέ δεν συναντήθηκαν. Ποτέ δεν είδαν ούτε γνώριζαν ο ένας τη δουλειά του άλλου. Η μία Σουηδή οραματίστρια, μυημένη στον μυστικισμό, που όπως η ίδια ισχυριζόταν συχνά ακολουθούσε το πρόσταγμα των αγγέλων, κι εκείνος Ολλανδός μοντερνιστής. Ωστόσο, και οι δύο συγκαταλέγονται ανάμεσα στους πλέον καινοτόμους καλλιτέχνες του εικοστού αιώνα που μοιράζονταν την ίδια βαθιά σύνδεση με τον φυσικό κόσμο και την επιθυμία να κατανοήσουν τις κρυμμένες δυνάμεις πίσω από τη ζωή στη γη.
Πέθαναν την ίδια χρονιά και υπήρξαν άθελά τους αδελφές ψυχές: και οι δύο γευμάτιζαν στο ίδιο χορτοφαγικό εστιατόριο στη Χάγη, ένα γυναικοκρατούμενο μέρος που ονομαζόταν Pomona, όπου συγκεντρώνονταν φεμινίστριες, θεοσοφιστές (πιστοί σε μια πνευματική πραγματικότητα στην οποία μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση μέσω της διαίσθησης και της αποκάλυψης), αντι-σαρκοφάγοι και μοντερνιστές καλλιτέχνες.
Μια νέα μεγάλη έκθεση στην Tate Modern στο Λονδίνο, Hilma af Klint και Piet Mondrian: Forms of Life, φέρνει για πρώτη φορά αυτούς τους δύο οραματιστές ζωγράφους σε στενό διάλογο. Με περίπου 250 έργα, μεταξύ των οποίων πίνακες, σχέδια και αρχειακό υλικό, η έκθεση αποκαλύπτει πώς η τέχνη τους αντανακλούσε ριζοσπαστικές νέες ιδέες, θεωρίες και επιστημονικές ανακαλύψεις σε μια εποχή ραγδαίων κοινωνικών αλλαγών.
Με μια πρώτη σκέψη πολλοί ίσως εκείνοι που θα θεωρήσουν μάλλον ιδιότυπη και γιατί όχι, αμφιλεγόμενη αυτή τη σύνδεση των δύο φαινομενικά ασύνδετων καλλιτεχνών. Ωστόσο, αυτή η προσεκτικά επιμελημένη έκθεση συνδυάζει με τον πλέον εκπληκτικό και αντιφατικό τρόπο το έργο τους αποκαλύπτοντας τα κοινά τους σημεία. Αυτό που μοιράζονται είναι κάτι περισσότερο από μια απλή γοητεία για τον πνευματισμό (και ο ίδιος ο Mondrian έλκεται από τη μυστικιστική θεοσοφία). Είναι οι δυνατότητες της αφηρημένης ζωγραφικής που οι δυο τους έχουν καταφέρει ξεχωριστά να αναπτύξουν.
«Η αφηρημένη τέχνη δεν είναι η δημιουργία μιας άλλης πραγματικότητας», είχε πει ο Mondrian, «αλλά η αληθινή όραση της πραγματικότητας». Και η Hilma af Klint από τη δική της πλευρά θα μοιραστεί πως «όσοι έχουν το χάρισμα να βλέπουν βαθύτερα μπορούν να δουν πέρα από τη μορφή και να επικεντρωθούν στη θαυμαστή πτυχή που κρύβεται πίσω από κάθε μορφή, η οποία ονομάζεται ζωή». Δύο πρωτοπόροι της αφηρημένης τέχνης, που μόχθησαν με το έργο τους για να κάνουν το αόρατο ορατό.
Η Hilma af Klint (γεν. Σουηδία, 1862-1944) σπούδασε στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών, από την οποία αποφοίτησε με άριστα το 1887, για να ξεφύγει από τη ζωγραφική συμβατικών πορτρέτων, τοπίων και βοτανικών μελετών. Βρήκε έμπνευση στον μυστικισμό και τον πνευματισμό της θεοσοφίας και της ανθρωποσοφίας. Συμμετείχε σε πνευματικές συγκεντρώσεις με τέσσερις φίλες της – σε μια ομάδα που αυτοαποκαλούνταν «Οι Πέντε» – εξερευνώντας τα πνευματικά πεδία μέσω διαλογισμού. Πιστεύοντας ότι μπορούσαν να επικοινωνήσουν με μυστικιστικά όντα, μετέγραφαν τα μηνύματά τους μέσω αυτόματης γραφής και ζωγραφικής, πειράματα που προηγήθηκαν των υπερρεαλιστών κατά δεκαετίες. Μυημένη στον μυστικισμό, πίστευε ότι τα αφηρημένα έργα της ήταν ζωγραφισμένα υπό την καθοδήγηση ανώτερων πνευμάτων και ότι ο κόσμος δεν ήταν αρκετά έτοιμος για τη ριζοσπαστική τέχνη της.
Πριν τον θάνατό της, και ενώ δεν είχε αποκτήσει σχεδόν καμία αναγνώριση, θα αφήσει οδηγίες να μην εκτεθεί δημόσια η θαυμαστή παραγωγή της που έφθανε περίπου τα 1500 έργα για τα επόμενα 20 χρόνια. Το κοινό του μέλλοντος, πίστευε ότι θα ήταν πιο δεκτικό στους άκρως εσωτερικούς πίνακές της και στο ιδιότυπο λεξιλόγιο που ανέπτυξε από τρίγωνα, τετράγωνα, κύκλους και σπείρες πολύ πριν ο Wassily Kandinsky, ο Piet Mondrian και ο Kazimir Malevich αυτοανακηρυχθούν πρωτοπόροι της αφαίρεσης. Ενώ ο Kandinsky ισχυριζόταν ότι δημιούργησε τον πρώτο αφηρημένο πίνακα το 1911, η Hilma af Klint τον είχε στην πραγματικότητα προλάβει το 1906.
Η τέχνη του Mondrian σε μεγάλο μέρος της σφυρηλατείται στα μυστικιστικά θρησκευτικά του ενδιαφέροντα, και αυτό ήταν κάτι που μοιραζόταν με την καλλιτέχνιδα Hilma af Klint συχνά με τα έργα του να απεικονίζουν όπως και της Af Klint τις ιδέες του πνευματιστικού κινήματος και τις δικές της υπερβατικές εμπειρίες.
Hilma af Klint και Piet Mondrian: Forms of Life
Πρόκειται για τη μεγαλύτερη παρουσίαση του έργου της Hilma af Klint στο Ηνωμένο Βασίλειο μέχρι σήμερα, μιας καλλιτέχνιδας σε μεγάλο βαθμό ξεχασμένης μέχρι πριν από περίπου δέκα χρόνια, με κορυφαία στιγμιότυπα, όπως και οι δέκα μνημειώδεις πίνακές της από τη σειρά The Ten Largest 1907, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά μαζί στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Είναι επίσης η πρώτη μεγάλη έκθεση στο Ηνωμένο Βασίλειο εδώ και 25 χρόνια που αναδεικνύει το πρώιμο έργο του Piet Mondrian παράλληλα με τις εμβληματικές συνθέσεις πλέγματος για τις οποίες είναι περισσότερο γνωστός.
Συγκεντρώνει τους εκπληκτικούς παραστατικούς πίνακές του, όπως το Κόκκινο Σύννεφο (1907) και τον έργο Εξέλιξη (1911), καθώς και τους πρώιμους αφηρημένους πειραματισμούς του, όπως η Σύνθεση σε χρώμα Β (1917), ρίχνοντας ένα νέο φως σε έναν από τους πιο διάσημους σύγχρονους καλλιτέχνες.
Η ιδιοσυγκρασιακή παραγωγή της Hilma af Klint έχει προσελκύσει την προσοχή του κόσμου της τέχνης, με εκθέσεις-ορόσημα στο Guggenheim της Νέας Υόρκης και στην Serpentine Gallery του Λονδίνου τα τελευταία χρόνια, καθώς και με έναν καταιγισμό βιβλίων αφιερωμένων στη ζωή και στο έργο της. Μια φωτογραφία της καλλιτέχνιδας στο εργαστήριό της γύρω στο 1895 δείχνει κάτι εντυπωσιακά μοντέρνο στη γλώσσα του σώματός της και στο διεισδυτικό βλέμμα της. Μια αυτοπροσωπογραφία του Mondrian δείχνει κάτι εξίσου έντονο στα μάτια του.
Οι προσεγγίσεις και των δύο οραματιστών στην αφαίρεση έγιναν δυνατές μόνο με την προσεκτική εξέταση της φύσης. Η Hilma af Klint ζωγράφισε μάγουλα αλόγων για κτηνιάτρους- ο Mondrian ζωγράφισε βακτήρια κάτω από το μικροσκόπιο για ερευνητές του Πανεπιστημίου του Leiden. Επιπλέον, και οι δύο ήταν «βοτανικοί» καλλιτέχνες: η Hilma af Klint δημιούργησε ένα ιδιαίτερα όμορφο βιβλίο με τίτλο Flowers, Mosses and Lichens– ο Mondrian ζωγράφισε επανειλημμένα χρυσάνθεμα. Η έκθεση της Tate Modern θα δείξει, μέσα από 250 έργα, ότι και οι δύο καλλιτέχνες ανέπτυξαν τις δικές τους οπτικές γλώσσες και κώδικες για να κατανοήσουν τις δυνάμεις που πίστευαν ότι οδηγούσαν τη ζωή προς τα εμπρός.
Ο πυρήνας της έκθεσης είναι κυριολεκτικά και μεταφορικά η κεντρική αίθουσα, με τίτλο The Ether, όπου συγκεντρώνεται μια συλλογή υλικού από τους δύο καλλιτέχνες και τις επιρροές τους. Υπάρχει μια μακέτα του σχεδιαζόμενου ναού της Αf Klint, που δημιουργήθηκε από σχέδια στα σημειωματάριά της, ο οποίος θα ήταν ένας χώρος εκπαίδευσης και έρευνας. Για κάποιον που πέρασε τη ζωή του ασχολούμενος με τις αόρατες πτυχές της ύπαρξης, αυτό το κτίριο που υπήρχε μόνο στη φαντασία και τις δυνατότητες είναι μια εντυπωσιακή αναπαράσταση του ισχυρού οράματός της.
Αυτή η αίθουσα απεικονίζει πώς η εποχή που έζησαν και οι δύο καλλιτέχνες ήταν γεμάτη από εκρηκτικές επιστημονικές ανακαλύψεις, από τις ακτίνες Χ μέχρι τη ραδιενέργεια και τα ηλεκτρόνια, που κλόνισαν ριζικά τις κοσμοθεωρίες, με τους ανθρώπους να συνειδητοποιούν ότι υπήρχαν δυνάμεις έξω από τις ανθρώπινες δυνάμεις αντίληψης.
Κοινοί δρόμοι, παράλληλες αναζητήσεις, και ο θεατής διαρκώς σε μια προσπάθεια κατανόησης ενός κοινού συστήματος πεποιθήσεων και ιδεών. Η τέχνη στα καλύτερά της…
