H ακτογραμμή της Ελευσίνας, ο ασβέστης, ο μύθος και η αρχαιολογία της, είναι κάποιες από τις «πρώτες ύλες» που συνθέτουν τη νέα γλυπτική εγκατάσταση της Στεφανίας Στρούζα: «Μυστήριο 87 Εγώ το θαλάσσιο ταξίδι, εγώ η κατάληψη της γης».
«…Ένα πείραμα, μια υπόθεση για το πώς μύθος και υλική πραγματικότητα συνδιαλέγονται και μεταμορφώνονται», όπως μου αναφέρει η ίδια η εικαστικός, καθώς μιλάει για το νέο της έργο που παρουσιάζεται στο Παλαιό Ελαιουργείο της Ελευσίνας και είναι μέρος της τριήμερης τελετής λήξης της 2023 Ελευσίς «Μυστήριο 1 Λήξη: Έναρξη | Μια τελετή».
Έχοντας ακόμα στο μυαλό μου την εντυπωσιακή αλουμινένια εγκατάσταση της Στεφανίας Στρούζα στην Παμβώτιδα για το λιμναίο οικοσύστημά της στην έκθεση «Plásmata ΙΙ: Γιάννενα», τώρα στην Ελευσίνα η έννοια της Μήδειας γίνεται το «υλικό» της και η παράκτια ζώνη της Ελευσίνας το σημείο εκκίνησης. Η εικαστικός μιλάει στο ελc για το πώς αποτυπώνει την Ελευσίνα στη νέα της εγκατάσταση, τον ρόλο του μύθου και πώς προσεγγίζει το οικολογικό ζήτημα μέσα από το έργο της:
Τι είδες εσύ στην Ελευσίνα και πώς αυτό αποτυπώνεται στο έργο σου;
Στην Ελευσίνα συνάντησα το φαντασιακό της αρχαιολογίας και της βιομηχανίας μέσα στα διάφορα χαλάσματα από αρχαία θραύσματα, μπάζα και ερείπια κτιριακών υποδομών. Η αναφορά στον μυθικό στοιχείο του τόπου είχε περισσότερο να κάνει για μένα με την έννοια της μεταμόρφωσης και μιας θηλυκότητας που παρεισφρέει στα φυσικά και τα ανθρώπινα. Εστίασα σε κάποιες τοποθεσίες όπου τα πράγματα βρίσκονται σε μια μεταιχμιακή κατάσταση – στα πλοία που σκουριάζουν στην περιοχή της Βλύχας, σε έναν μολυσμένο υγροβιότοπο με καλαμιές δίπλα στα εργοστάσια, στους λοφίσκους από οικοδομικά υλικά και χαλάσματα, στο κενό τοπίο στην τοποθεσία Κυνόδοντες, εκεί που γίνονταν οι εξορύξεις από την τσιμεντοβιομηχανία ΤΙΤΑΝ. Αυτά τα τοπία της Ελευσίνας συσχετίζονται στο έργο με το θεατρικό κείμενο του Heiner Müller Ρημαγμένη Όχθη – Μήδειας Υλικό – Τοπίο με Αργοναύτες, το οποίο πραγματεύεται την καταστροφική επέλαση του καπιταλισμού τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τη φύση. Από τη σύζευξη κειμένου και τοπίου προκύπτει μια γλυπτική εγκατάσταση που πραγματεύεται την ιδέα της ακτής ως ένα κράμα φύσης και πολιτισμού.
Ποια είναι τα υλικά που έχεις διαλέξει για τη γλυπτική σου εγκατάσταση; Και γιατί;
Τα υλικά της εγκατάστασης κυμαίνονται από καθαρά βιομηχανικά όπως το αλουμίνιο, σε φυσικά υλικά που συλλέγω η ίδια, όπως οι ρίζες από καλαμιές που ξεβράζονται στην ακροθαλασσιά. Το βασικό «τοπίο» της εγκατάστασης είναι λοφίσκοι από χώμα που έχουν καλυφθεί με ασβέστη. Ο ασβέστης συνδέεται άμεσα με την Ελευσίνα, καθώς παράγεται στο τοπίο με το όνομα Κυνόδοντες, εκεί που κάποτε βρισκόταν ένας από τους δυτικούς λόφους της Ελευσίνας. Το υλικό αυτό παίζει κομβικό ρόλο και στο κείμενο του Müller – «δέρμα από ασβέστη» γράφει, υπονοώντας κάτι που έχει χάσει τη ζωτικότητά του. Ένα άλλο υλικό είναι ο χαλκός που μέσα από την οξείδωση του παραπέμπει στα ναυάγια αλλά και στη ζωτικότητα της ύλης εν γένει. Στο τοπίο εμφανίζεται επίσης το νερό, περισσότερο ωστόσο ως μια τοξική ουσία παρά ως πηγή ζωής. Τέλος, κεντρικό ρόλο έχει και το πλαστικό, που εδώ μεταμορφώνεται σε ένα μολυσματικό πέπλο, ένα διάφανο ιμάτιο με ενσωματωμένα φύλλα ασημιού και χαλκού, γεμάτο οξειδώσεις, που αναφέρεται στην αόρατη ρύπανση των υδάτων και του αέρα.
Γιατί σε αυτή σου την εγκατάσταση ταυτίζεις τη Μήδεια με τη Φύση και με τον τόπο της Ελευσίνας;
Στο θεατρικό τρίπτυχο ο Müller διευρύνει την ερμηνεία του μύθου της Μήδειας ενσωματώνοντας στο κείμενο αναφορές από την Ιστορία του 20ου αιώνα, όπως η αποικιοκρατία και η επέλαση του καπιταλισμού, αλλά και τη Φυσική Ιστορία, την μόλυνση και εκμετάλλευση του πλανήτη. Το γεγονός ότι το έργο λαμβάνει χώρα σε μια ακτή όπου συνδιαλέγονται το φυσικό με το βιομηχανικό ήταν και η πρώτη σύνδεση που έκανα με την Ελευσίνα. Σε δεύτερο επίπεδο, και έχοντας δουλέψει ήδη με διάφορες εκδοχές του μύθου, με ενδιέφερε η έννοια της Μήδειας ως υλικό. Εστιάζοντας στην υλικότητα του μύθου αναδεικνύω μέσα στο έργο τη μη-ανθρώπινη υπόσταση της αντιηρωίδας- τη μεταμόρφωσή της σε τοπίο. Η Ελευσίνα είναι το υλικό για αυτήν την μετουσίωση, καθώς εκεί συνυπάρχουν όλα τα στοιχεία που προανέφερα: τα αρχαιολογικά θραύσματα, τα βιομηχανικά χαλάσματα, οι σκωρίες, οι τοξικές ύλες, όλα δηλαδή τα στοιχεία που αφορούν τα τοπία της Ανθρωπόκαινου εποχής.
Γενικά στα έργα σου χρησιμοποιείς κι εμπνέεσαι από τους μύθους. Πώς τους χρησιμοποιείς στην τέχνη σου και ποιος ο ρόλος τους στη ζωή μας;
Δεν με ενδιαφέρει τόσο η πρωτότυπη μορφή τους όσο η κινητικότητά τους, οι «μετεμψυχώσεις» τους μέσα στον χρόνο και οι διακλαδώσεις τους σε διαφορετικούς τόπους. Οι μύθοι δεν ηθικολογούν αλλά δίνουν μορφή σε κάτι δύσκολο να ειπωθεί. Μεταφέρουν μια άλλη όψη της πραγματικότητας που δεν μπορεί να αποδώσει η λογική. Και σε αυτό το σημείο έρχονται κοντά στο υποσυνείδητο, στη φύση και στην τέχνη, έχουν τη δυνατότητα να φέρουν στη ζωή κάτι που ο κυρίαρχος λόγος συχνά καταπατά. Στη δουλειά μου προσπαθώ να τους «υλοποιήσω», να αποδώσω δηλαδή τις υλικότητές τους σε σχέση με έναν τόπο και μια συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα. Κάπως έτσι προέκυψε και η εγκατάσταση για την Ελευσίνα. Είναι ένα πείραμα, μια υπόθεση για το πώς μύθος και υλική πραγματικότητα συνδιαλέγονται και μεταμορφώνονται.
Πιστεύεις ότι η τέχνη μπορεί να ευαισθητοποιήσει το κοινό για την οικολογική κρίση;
Ναι βεβαίως και το πιστεύω. Ακολουθώ, ωστόσο, τη δική μου προσέγγιση στο οικολογικό ζήτημα. Τα έργα μου δεν ενημερώνουν ούτε παρουσιάζουν κάποια περιβαλλοντικά δεδομένα. Λειτουργούν αισθητηριακά και σωματικά, τα όποια «μηνύματα» προκύπτουν από την υλικότητά τους και από τις φόρμες, οι οποίες συχνά θολώνουν τα όρια ανάμεσα στο ανθρώπινο, το ζωώδες και το γεωλογικό. Εστιάζω στη γλυπτική καθώς εκεί μου δίνεται η δυνατότητα να ενσωματώσω στοιχεία που διαφεύγουν μιας λογικής επεξήγησης. Ακριβώς λόγω αυτής της σωματικότητας των έργων θεωρώ ότι προκύπτει μια άλλου τύπου ευαισθητοποίηση, που αφορά περισσότερο την ενσυναίσθηση, μια λέξη-κλειδί όσον αφορά στη σχέση μας με τους άλλους και τον Κόσμο εν γένει.
Υπάρχει και αν ναι ποιο είναι το κοινωνικό ζήτημα που θέλεις όσο μπορείς να είναι «παρών» στα έργα σου και να βοηθάς κι εσύ με το έργο σου στην «υπογράμμισή» του για αλλαγή ή έστω ευαισθητοποίηση;
Θα έλεγα το οικολογικό, καθώς αυτό εμπεριέχει τόσα άλλα πεδία όπως η κοινωνική ισότητα, η ισότητα των φύλων, ο σεβασμός σε άλλα έμβια όντα. Δεν νομίζω ότι μπορούμε να καταπατάμε τη γη ή να προκαλούμε τον θάνατο σε άλλες μορφές ζωής και ταυτόχρονα να μιλάμε για δημοκρατία ή ισότητα. Όλα είναι αλληλένδετα και αυτό είναι κάτι που σκέφτομαι, ή καλύτερα νιώθω, όταν δουλεύω τα έργα.
Τι νέο σου έμαθε η νέα σου αυτή γλυπτική εγκατάσταση στην Ελευσίνα;
Η εγκατάσταση επιβεβαίωσε την επιθυμία μου να δουλέψω με την έννοια του τοπίου, να το φανταστώ ως αυτόνομο γλυπτικό περιβάλλον. Το έργο άλλοτε δημιουργεί την εντύπωση πως αφορά μια θέαση από ψηλά, μια εικόνα του θαλάσσιου χώρου και των ακτών, ενώ ταυτόχρονα περιβάλλει, «αγκαλιάζει» τον θεατή. Βασίστηκα στην ιδέα της ακτογραμμής για να δημιουργήσω μια χορογραφία ανάμεσα στο τεχνητό αυτό τοπίο και το σώμα του θεατή. Υπάρχουν πολλαπλά σημεία εστίασης, με αποτέλεσμα το βλέμμα να κινείται συνεχώς, να διατρέχει τα γλυπτά δημιουργώντας τις δικές τους αισθητηριακές συνδέσεις.
Τι είναι για σένα πλέον η Ελευσίνα;
Ένα τοπίο συνυπάρξεων και αλληλεξαρτήσεων.
Την επιμέλεια της έκθεσης έχει αναλάβει η Δάφνη Δραγώνα και τη διεύθυνση επιμέλειας η Ζωή Μουτσώκου, διευθύντρια σύγχρονης τέχνης της 2023 Ελευσίς.
Info:
Μυστήριο 1 ΛΗΞΗ: ΕΝΑΡΞΗ, Μια Τελετή
