Κείμενο: Σοφία Τριάντου
Πριν από την αυγή της ιστορίας, η ιατρική ήταν μάλλον γυναικεία δουλειά. Οι άντρες ήταν οι κυνηγοί, γιατί πίστευαν ότι τα αρσενικά έχουν μεγαλύτερη σωματική δύναμη. Οι γυναίκες είχαν περισσότερο χρόνο να μαζεύουν βρώσιμα φυτά και να δημιουργούν τους κήπους του σπιτιού βάσει των διατροφικών αναγκών.
Κατά τη διάρκεια πολλών αιώνων, έμαθαν ποια φυτά ήταν καλά για κατανάλωση στο καθημερινό τους γεύμα και ότι μερικά ήταν ιδανικά για τη θεραπεία ασθενειών.
Όπως π.χ ο φλοιός του δέντρου cinchona παράγει κινίνη, ένα φάρμακο για τη θεραπεία της ελονοσίας. Το φυτό foxglove αποδίδει μια ένωση που ονομάζεται digitalis, η οποία χρησιμοποιείται για καρδιακές παθήσεις.
Ήταν αναμενόμενο όταν μια γυναίκα γεννούσε να περιμένει βοήθεια και φροντίδα από άλλες γυναίκες. Όταν τα παιδιά αρρώστεναν, πιθανότατα τα περιέθαλπε και τα θήλαζε η μητέρα τους ή άλλες γυναίκες από άλλο νοικοκυριό. Επίσης είχαν το ρόλο να φροντίσουν και να περιθάλψουν και τα αρσενικά μέλη που πολύ συχνά τραυματιζόταν κατά τη διάρκεια του κυνηγιού.
Οι συνθήκες αυτές, προφανώς δημιούργησαν την αντίληψη ότι η θεραπεία θεωρούταν πάντα ως φυσική ευθύνη της μητέρας και της συζύγου. Με τεχνικές που διδάσκονταν από την οικογένεια και τους φίλους ή από την παρατήρηση άλλων θεραπευτών μετέδωσαν την ιατρικής τους σοφία από τη μια γενιά στην άλλη.
Για τους παραπάνω λόγους πολλοί αρχαιολόγοι και ανθρωπολόγοι πιστεύουν ότι οι γυναίκες ήταν οι πρώτες θεραπεύτριες. Η πρώτη ιστορική καταγραφή ιατρικής θεραπείας είναι σχεδόν πέντε χιλιάδων ετών και προέρχεται από την αρχαία Αίγυπτο. Οι γυναίκες γιατροί ασκούσαν το επάγγελμα στην αρχαία Αίγυπτο. Πολλές από αυτές ειδικεύτηκαν στη μαιευτική και τη γυναικολογία. Μία από τις μεγάλες ιατρικές σχολές της Αιγύπτου βρισκόταν στο Ναό του Σαλ και ήταν αφιερωμένη στην εκπαίδευση γυναικών γιατρών.
Επειδή τα αίτια πολλών ασθενειών ήταν πέρα από την κατανόηση των ανθρώπων, οι πρώτοι γιατροί βασίζονταν στη θρησκεία και τη μαγεία. Πολλές ιατρικές σχολές και κέντρα θεραπείας βρίσκονταν σε ναούς.
Η δυτική ιατρική, που στηριζόταν περισσότερο στη λογική παρά στη μαγεία, ξεκίνησε στην αρχαία Ελλάδα. Ο πιο διάσημος Έλληνας θεραπευτής είναι ο Ασκληπιός. Παράλληλα και μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ., οι γυναίκες της Αθήνας είχαν απαγορευθεί να ασκούν την ιατρική.
Στην Ευρώπη κατά τον ύστερο Μεσαίωνα, το εκκλησιαστικό δόγμα έκανε τη ζωή πολύ δύσκολη για τις γυναίκες θεραπεύτριες. Οι περισσότερες από αυτές τις γυναίκες ήταν μαίες που θεράπευαν ασθενείς με φάρμακα φτιαγμένα από φυτά. Λόγω των ιδιαίτερων γνώσεών τους, οι γυναίκες ήταν συχνά ύποπτες για συμμαχία με τον διάβολο. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι πολλές γυναίκες που ασκούσαν τις θεραπευτικές τέχνες κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα είχαν τραγικό τέλος. Καταδικάστηκαν ως μάγισσες και κάηκαν στην πυρά. Μη ξεχνάμε ότι οι γυναίκες στον Μεσαίωνα χαρακτηρίζονταν συχνά ως άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας από την εκκλησία και την πατριαρχική αριστοκρατία.
Η Ζακλίν Φελίσι (1322- θεραπεύτρια) είναι μια από τις πολλές θεραπεύτριες που κατηγορούνται για παράνομη άσκηση της ιατρικής.
Πολλά ερωτήματα δημιουργούνται σχετικά με τα κίνητρα των ανδρών γιατρών να δυσφημήσουν τις γυναίκες ως ανίκανες και επικίνδυνες. Η εκστρατεία αυτή των ανδρών γιατρών υποστηρίχτηκε και από την εκκλησιά όσο και από πολιτικές αρχές για να χαρακτηριστούν οι γυναίκες θεραπεύτριες ως μάγισσες. Οι κληρικοί τις αντιλαμβανόταν, με τις ιδιαίτερες, συχνά εσωτερικές, θεραπευτικές τους ικανότητες, ως απειλή για την ζωή της εκκλησίας.
Από το 1220 και μετά, δεν ήταν πλέον επίσημα δυνατή η άσκηση της ιατρικής χωρίς δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο του Παρισίου ή η έγκριση από τους γιατρούς, κάτι που ώθησε τις γυναίκες γιατρούς στο περιθώριο. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με τις νέες οδηγίες από τις γυναίκες, είχε ως αποτέλεσμα την απέλασή τους και σοβαρό πρόστιμο, όπως δείχνει και η ιστορία της Jacqueline Felice de Almania που σύμφωνα με το έγγραφο του 1322 που παρήγαγε το Πανεπιστήμιο του Παρισιού, θεράπευε ασθενείς χωρίς καμία «πραγματική» γνώση ιατρικής, δηλαδή χωρίς πανεπιστημιακή εκπαίδευση.
Το 1330, αρκετοί ραβίνοι στο Παρίσι κατηγορήθηκαν επίσης ότι άσκησαν παράνομα την τέχνη της ιατρικής, μαζί με άλλους θεραπευτές κυρίως γυναίκες που παρουσιάζονταν ως ειδικοί χωρίς να είναι πραγματικά όπως όριζαν οι αρχές. Όλοι χαρακτηρίστηκαν ως απατεώνες, ακόμα κι αν είχαν αποδώσει με ικανοποιητικά αποτελέσματα τις θεραπείες τους.
Το 1325, ο Πάπας Ιωάννης XXII είχε λάβει μια άμεση έκκληση από τους καθηγητές του Πανεπιστημίου του Παρισίου να απαγορεύσει την άσκηση της ιατρικής από γυναίκες χωρίς ιατρική γνώση και από μαίες στο Παρίσι και τις γύρω περιοχές, προειδοποιώντας ότι αυτές οι γυναίκες στην πραγματικότητα ασκούσαν μαγεία.
Σημαντικό στοιχειό της εποχής, η κοινωνία επέτρεπε μόνο σε άνδρες να έχουν πρόσβαση σε ανώτερες θέσεις. Παρόλα αυτά, η ιστορία μας δείχνει την ύπαρξη γυναικών ειδικών που ασκούσαν την τέχνη της ιατρικής και την ύπαρξη γυναικών γιατρών που είχαν σπουδάσει την τέχνη τους, συχνά σε ανεπίσημη βάση, με τον πατέρα, τον αδελφό ή τη σύζυγό τους. Ωστόσο να κατανοήσουμε καλύτερα πώς ένα ανδροκρατούμενο, θεσμικό και ιεραρχικό σύστημα απώθησε τις γυναίκες από την πρακτική και τη μελέτη της ιατρικής.
Εντυπωσιακή η αφήγηση για την Gillette από τον Dioneo, έργο του Boccaccio, μιας προικισμένης γιατρού που αρραβωνιάστηκε τον αγαπημένο της Bertrand de Roussillon ως ανταμοιβή για τη θεραπεία του βασιλιά της Γαλλίας από ένα συρίγγιο στο στήθος του.
Η Gillette απευθυνόμενη στην απαξίωση του βασιλιά προς αυτήν λέει:
«Μεγάλε Βασιλιά, ας μην περιφρονηθεί η επιδεξιότητα και η πείρα μου, επειδή είμαι νέα και κοπέλα, γιατί το επάγγελμά μου δεν είναι φυσικό, ούτε αναλαμβάνω τη διαχείρισή του, ανάλογα με τις γνώσεις μου. Αλλά με την ευγενική βοήθεια του Ουρανού και μερικούς κανόνες επιδέξιας παρατήρησης που έμαθα από τον αιδεσιμότατο Gerard of Narbonne, ο οποίος ήταν ο άξιος πατέρας μου και ένας γιατρός χωρίς φήμη όσο ζούσε».
Οι απαγορεύσεις που επιβλήθηκαν από την Εκκλησία, καθώς και η επαγγελματοποίηση του ιατρικού τομέα, η δημιουργία αυστηρών ιδρυμάτων όπως τα πανεπιστήμια αλλά και καλλιτεχνικές εταιρείες και συντεχνίες που ιδρύθηκαν και ελέγχονταν από άνδρες είχαν ως αποτέλεσμα τη σταδιακή εξαφάνιση των γυναικών θεραπευτριών και την εξέλιξη αυτών…
Οι γυναίκες θεραπεύτριες του Μεσαίωνα είχαν πλέον λίγες ευκαιρίες να συνεισφέρουν στην επιστήμη της ιατρικής. Μάλλον χρησίμευαν περισσότερο ως βοτανολόγοι ή ως μοναχές σε μοναστήρια.
Με την Αναγέννηση, που ξεκίνησε τον 16ο και 17ο αιώνα, γεννήθηκε η σύγχρονη επιστήμη. Μέχρι το 1700, η ιατρική είχε γίνει ένα αξιοσέβαστο επάγγελμα και οι άνδρες άρχισαν να αναλαμβάνουν σιγά σιγά και τον ρόλο της μαίας. Αλλά μέχρι το 1800 όλοι οι γιατροί εκείνη την εποχή ήταν άνδρες. Μόλις ξεκίνησε το γυναικείο κίνημα στα μέσα του 1800, οι γυναίκες άρχισαν να ασκούν ξανά την ιατρική.
Στην Ευρώπη, στα μέσα του 19ου αιώνα οι πρώτες γυναίκες γιατροί με πανεπιστημιακά προσόντα μπόρεσαν να ασκήσουν το επάγγελμά τους. Ακόμη και τότε όμως, εξακολουθούσαν να αντιμετωπίζουν κάτι περισσότερο από το ένα μεγάλο μερίδιο κριτικής πολλών πατριαρχικών σκέψεων.
