Τέχνη σε δημόσιους χώρους ή η χαμένη αισθητική των Νεοελλήνων

Η τοποθέτηση έργων τέχνης ιδιαίτερης αισθητικής αξίας σε δημόσιους χώρους υπήρξε μια κοινή πρακτική όλων των προηγμένων πολιτιστικά λαών από την αρχαιότητα. Μπορεί παλαιότερα ο ρόλος αυτών των έργων να ήταν διαφορετικός, να τοποθετούνταν για να δοξάσουν θεούς, βασιλείς και πολεμιστές, ενώ σήμερα να αποτελούν προσπάθειες εξωραϊσμού του αστικού περιβάλλοντος, και τα έργα να εκφράζουν ευρύτερες κοινωνικές ανησυχίες. Πάντως, και τότε και τώρα, η αισθητική του έργου αλλά και ο σχεδιασμός του περιβάλλοντος χώρου του αποτελούσε και αποτελεί -θεωρητικά τουλάχιστον- κύριο μέλημα.

Τετριμμένα όλα αυτά θα πείτε και ίσως και να μην είχατε άδικο αν δε ζούσαμε σε αυτή τη χώρα. Γιατί τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα έχει χαθεί κάθε αίσθηση του ωραίου από παντού. Από τις μονοκατοικίες παγόδες στα βόρεια προάστια των Αθηνών αλλά και ανά την επικράτεια μέχρι τη σχετικά πρόσφατη κατεδάφιση των τελευταίων νεοκλασικών και προσφυγικών σπιτιών στην περιοχή των Πετραλώνων, το βιασμό των Bauhaus πολυκατοικιών του Μουσείου, που τις βάφουν πολύχρωμες και τους εγκαθιστούν τέντες και θεωρούν ότι τις έχουν «σώσει», τα τριώροφα δήθεν αιγαιοπελαγίτικα σπίτια πάνω στο χειμέριο κύμα κάθε μικρής ή μεγαλύτερης παραλίας των νησιών, η έλλειψη κανόνων χρήσης γης, που επιτρέπει στον καθένα να χτίσει όπου θέλει καταστρέφοντας την ελληνική ύπαιθρο, η οποία είναι διάσπαρτη από κτίρια, τα φρικαλέα μπρούτζινα αγάλματα-συντριβάνια, που εγκατέστησε ο Δήμος Αθηναίων στην αρχή της Ερμού αλλά και τους διάφορους κακάσχημους ανδριάντες σε πλατείες και δρόμους, έως και την πρόσφατη καταστροφή του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα του Πεδίου του Άρεως από τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Τομπάζη.

Όλες αυτές οι σκέψεις προκλήθηκαν από μια καταρχάς θετική είδηση. Πρόσφατα, ο Δήμος Ψυχικού-Φιλοθέης, προφανώς και με την προτροπή του Ιδρύματος Γεωργίου Ζογγολόπουλου, αλλά φαντάζομαι και λόγω των δημοτικών εκλογών που θα πραγματοποιηθούν σε ένα χρόνο, αποφάσισε να προβάλει την προ τριετίας δημιουργία μιας πλατείας στο κέντρο του Ψυχικού, η οποία είναι αφιερωμένη στο σημαντικότατο καλλιτέχνη και στην οποία έχουν τοποθετηθεί έξι μεγάλα γλυπτά του, δημιουργώντας μια μικρή υπαίθρια γλυπτοθήκη. Στο εξής, κάθε πρώτη Κυριακή του μήνα στις 12 το μεσημέρι θα πραγματοποιούνται ξεναγήσεις με τις οποίες θα παρουσιάζονται στο κοινό τα συγκεκριμένα έργα αλλά και γενικότερα η δουλειά του Ζογγολόπουλου.

Προς τι λοιπόν η γκρίνια; Μα γιατί ενώ η πλατεία έχει δημιουργηθεί θεωρητικά με άξονα τα έργα του Ζογγολόπουλου, ο όλος σχεδιασμός αποδεικνύει το αντίθετο. Το κυριότερο πρόβλημα είναι τα φώτα, μεταμοντέρνα και με έντονο σχέδιο, τα οποία περικυκλώνουν τα αφαιρετικά γλυπτά του καλλιτέχνη και τα αντιμάχονται. Θα αλλαχθούν, λέει ο δήμος τώρα. Αλλά γιατί τοποθετήθηκαν αρχικά πριν από τρία χρόνια; Κανένας δεν είδε ότι δεν ταίριαζαν; Γιατί πρέπει να πληρώνουν οι φορολογούμενοι διπλά και τρίδιπλα τα πάντα; Αλλά προβληματικός είναι και ο σχεδιασμός των παρτεριών της πλατείας, αφού για να προσεγγίσεις κάποια από τα έργα και να διαβάσεις την εγχάρακτη λεζάντα τους, πρέπει να ποδοπατήσεις τη βλάστηση. Γιατί φυσικά ποιος καταλαβαίνει στις υπηρεσίες του Δήμου τι σημαίνουν «public art» και «σχεδιασμός»; Και όλα αυτά σε μια πλατεία η οποία είναι αφιερωμένη σε έναν καλλιτέχνη με ιδιαίτερη ευαισθησία ως προς το δημόσιο χώρο, ο οποίος θεωρούσε ότι δεν μπορεί να νοείται μεγάλη γλυπτική χωρίς να έχει μέσα της αρχιτεκτονική. Ό,τι κάτσει. Όπως στην άλλη πλατεία του Ψυχικού, εμπρός από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους όπου ένα μεγάλο γλυπτό του Μιχάλη Κατζουράκη έχει γαρνιριστεί με δύο φοίνικες -ξερούς πλέον- και ακόμα δύο δέντρα, προκειμένου να μην μπορείς να δεις τον όγκο του γλυπτού αυτόνομο! Λες και το Ψυχικό πάσχει από έλλειψη πρασίνου.

Και για να μην είμαι μόνο γκρινιάρης, αλλά και για να αναγνωρίζουμε και όσα καλά συμβαίνουν, θα αναφερθώ στην καλά επιμελημένη παρουσίαση των έργων που έχουν επιλεγεί για τη διακόσμηση των σταθμών του αθηναϊκού Μετρό, μια επιτυχημένη χρήση του δημόσιου χώρου και ένας καλός τρόπος ανάδειξης των έργων τέχνης. Και θα ανασύρω από το χρονοντούλαπο την πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση Αθήνα by Art, οργανωμένη από την AICA για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, η οποία γέμισε με 83 σύγχρονα έργα τέχνης το κέντρο της πόλης, χωρίς όμως να αφήσει κληρονομιά, δυστυχώς. Αλλά θα συνεχίσω να απορώ για τον τρόπο που χάθηκε μέσα σε ελάχιστες δεκαετίες η υπέροχη αισθητική των Κυκλαδιτών και των Πηλιορειτών και των Ηπειρωτών και κατάντησαν οι πόλεις και τα χωριά της Ελλάδας και ο δημόσιος χώρος τους σε αυτά τα χάλια.

Υπαίθρια Γλυπτοθήκη Ψυχικού – Πλατεία Γιώργου Ζογγολόπουλου, δίπλα στο ναό του Αγίου Δημητρίου, επισκέψιμη όλη την ημέρα, ξεναγήσεις κάθε πρώτη Κυριακή του μήνα στις 12 το μεσημέρι.