Τα όνειρα της κάθε μέρας

Μάθημα δεύτερο
Τα κτήρια είναι πιο σταθερά απ’ τα βήματα,
τα δέντρα, τον τρόπο που μαρκάρεις τις εποχές
Απ’ το ένα παράθυρο στο επόμενο όνειρο
προεκτάσεις ενός ανεξέλεγκτου κόσμου
σΝ, Μάθημα (1996)

Τι είδους όργανο μπορεί άραγε να μετρήσει την επιτάχυνση του ρυθμού της ζωής μας; Αυτήν που για τις συνέπειές της προειδοποίησε ο Toffler από το 1970, που προκαλεί burnout ακόμη και στους κατοίκους της πόλης που έχετε συνδέσει στο κεφάλι σας με ηλιόλουστους φραπέδες και ράθυμες παραλιακές βόλτες, που χρησιμοποιείται συχνά ακόμη και ως επιχείρημα για τη διατύπωση δυστοπικών μελλοντολογικών σεναρίων. Αυτήν που σχετίζεται με την αύξηση της ταχύτητας με την οποία υπάρχουμε και που αυξάνει τον χρόνο απόκρισης ακόμη και στις βιαιότερες των αλλαγών, τη στιγμή που το βάρος των πληροφοριών συντρίβει τις εύθραυστες κεραίες μας.

«Η Ιστορία της εποχής μας φέρνει στο νου εκείνους τους ήρωες του Ντίσνεϋ που τρέχουν φρενήρεις πέρα από την άκρη του γκρεμού, χωρίς να το αντιλαμβάνονται, έτσι ώστε η δύναμη της φαντασίας τους τούς κρατάει μετέωρους· μόλις όμως κοιτάξουν κάτω και καταλάβουν που βρίσκονται, πέφτουν» γράφει το 1967 ο Raul Vaneigem στο βιβλίο Traité de savoir-vivre à l’usage des jeunes generations (Πραγματεία περί savoir vivre προς χρήση των νέων γενιών), που μεταφράστηκε, μάλλον όχι τυχαία, σε Επανάσταση της καθημερινής ζωής και τροφοδότησε με ιδέες και σλόγκαν το περιπετειώδες ’68 (πχ. «Η ονειροπόληση ανατρέπει τον κόσμο»).

Σε τέτοιες συνθήκες, εκκολάπτεται ιδανικά το είδος της «αυθεντίας», άνθρωποι που αναλαμβάνουν τον ρόλο των προσωπικών μας αντανακλαστικών: βάζουν ταμπέλες, κατηγοριοποιούν, συχνά μάς προσφέρουν προμαγειρεμένα λεξιλόγια και πλαίσια αντίληψης ενός κόσμου που δεν προλαβαίνουμε να αντιληφθούμε οι ίδιοι. Όμως τέτοιου είδους απόπειρες πάντα κάπου χωλαίνουν. Αν υπάρχει ένα είδος που πλησιάζει κάπως εγγύτερα το στόχο, αυτό δεν μπορεί παρά να είναι οι καλλιτέχνες. Εκείνοι που συνδυάζουν στην απόπειρα παρατήρησης και καταγραφής του κόσμου τη μεθοδικότητα του επιστήμονα με την ευαισθησία του ποιητή, την επιμονή του ιστορικού με την αμεσότητα του χρονικογράφου, και κερδίζουν με την αισθητική ευφράδειά τους στα σημεία τους ερμητικούς φιλοσόφους.

Η δυναμική αυτή της καλλιτεχνικής δημιουργίας και η ονειροπόληση ως καταλύτης αλλαγών αποτελούν τα βασικά υλικά της έκθεσης video art “I have a Dream” που πραγματοποιείται στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης από τις 29 Μαρτίου έως τις 31 Μαΐου 2013 και βασίζεται σε μια ιδέα της Πολωνής επιμελήτριας Agnieszka Rayzacher. Η Rayzacher εκκινεί από το βιβλίο του Vaneigem και την ομότιτλη ρήση του Martin Luther King, και από το 2011, χρονιά που σηματοδοτεί διεθνώς μαζικές εξεγέρσεις ενάντια στη βίαιη πολιτική, κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα, συγκεντρώνει έργα, προγενέστερα αλλά και σύγχρονα, που καταγράφουν ακριβώς έναν κόσμο σε μετάβαση, έναν κόσμο του οποίου οι σταθερές καταρρέουν.

Η έκθεση έρχεται ως συνέχεια της περυσινής έκθεσης του ΚΣΤ “It’s the political economy, stupid!” και κάνει στη Θεσσαλονίκη την τρίτη στάση (μετά τις πόλεις Βρότσλαβ και Λοτζ της Πολωνίας) σε αυτό που η επιμελήτριά της εύχεται να είναι ένα νομαδικό ταξίδι σε όλο τον κόσμο, με κάθε σταθμό να τροφοδοτεί την έκθεση με ένα νέο, γηγενές, έργο.

Τα έργα της έκθεσης, δημιουργίες 11 καλλιτεχνών/ομάδων, είναι περισσότερο ετερόκλητα από αυτό που αποκαλύπτει ένας τίτλος τεσσάρων λέξεων. Διαφορετική θεματολογία, τεχνική, οπτική, διαφορετικά φορμά, διαφορετικός εντοπισμός στο χώρο και στο χρόνο. Βίντεο-ημερολόγια, βιντεοσκοπημένες performance, ντοκιμαντερίστικες καταγραφές, ευφάνταστες παρεμβάσεις με προγράμματα editing σε χολιγουντιανές παραγωγές. Ρουμανία, Βερολίνο, Πολωνία, Σουηδία, Ελλάδα, ου-τόπος. Χίπηδες, πτώση του Τείχους, τηλεφωνικό σεξ, Αθήνα των δακρυγόνων.

Σε μια κοινή όμως συχνότητα: αυτή της «αλλαγής» και του φορτίου ενέργειας που αυτή κουβαλάει σε κρίσιμες στιγμές. Τα έργα διαπραγματεύονται την έννοια και την πραγματικότητα της αλλαγής από όλες τις πιθανές χρονικές θέσεις: ερμηνεύουν τις ήδη συντελεσμένες αλλαγές, αντιλαμβάνονται όσες αθόρυβα συντελούνται σε ενεστώτα χρόνο και προλέγουν ή/και προκαλούν τις μελλούμενες. Οι όψεις της αλλαγής, πολιτικές, κοινωνικές, πολιτισμικές, φιλτράρονται μέσα από τον αμφιβληστροειδή της υποκειμενικής εμπειρίας.

Στο έργο που αποτελεί άρρητα την καρδιά της έκθεσης, ο Jozef Robakowski, ένας από τους σημαντικότερους Πολωνούς καλλιτέχνες της video art, καταγράφει σε διάστημα 21 ετών (1978-1999) τη θέα της καθημερινότητας, μέσα από τις ασημαντότητές της, από το παράθυρο της κουζίνας του, δημιουργώντας την ίδια στιγμή ένα μοναδικό χρονικό μιας μακράς μεταβατικής περιόδου της κομμουνιστικής Πολωνίας.

Ο συγκερασμός αυτός όμως του ιδιωτικού με το δημόσιο δεν είναι μονοσήμαντος. Εάν το δημόσιο αλλάζει την καθημερινότητα, πώς μπορεί η αλλαγή της καθημερινότητας να αφήνει ανεπηρέαστο το δημόσιο; Η τολστοϊκή άποψη ότι πρέπει κανείς να αλλάξει τον εαυτό του πριν αποπειραθεί να αλλάξει τον κόσμο, ή η προτροπή του Γκάντι να μην περιμένει κανείς να δει τι θα κάνουν οι άλλοι: οι αλλαγές που προκαλούμε οι ίδιοι στους εαυτούς μας μεταβάλλουν τις τάσεις του κόσμου (ένα σκεπτικό πέντε σειρών που ο κόσμος της Δύσης, που αρέσκεται στην ταχύτητα και τα τσιτάτα συνόψισε στο «γίνε η αλλαγή που θες να δεις στον κόσμο»). Το ένα φως που κάνει το σκοτάδι λιγότερο πυκνό, ώσπου να ανάψει κι άλλο φως, κι άλλο, κι άλλο… Στην πιο απλή, αλλά ίσως πιο εύγλωττη στιγμή της έκθεσης, ο Adrian Paci επιστρέφει στη γενέτειρά του, την αλβανική πόλη Σκόδρα, όπου οι διακοπές ρεύματος είναι κομμάτι της καθημερινότητας. Το βίντεό του καταγράφει μια ομάδα ανέργων να ανάβουν τις λάμπες που κρατούν στα χέρια τους με ατομικές ηλεκτρογεννήτριες, φωτίζοντας το σκοτάδι της πόλης.

Πόσο λοιπόν απέχει το όνειρο από την πραγματικότητα; Έξι γράμματα. Α-λ-λ-α-γ-ή. Υποχρεωτική και έμπρακτη. Πώς αλλιώς θα μπορέσεις να διασχίσεις ένα πρωινό τον κόσμο και να ‘ναι πιο όμορφα κι από ένα όνειρο;

Info:
Η διεθνής έκθεση video art “I have a dream” παρουσιάζεται στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης μέχρι τις 31/05/2013