Εισέρχεσαι στο χώρο της έκθεσης και αυτόματα νιώθεις να εισέρχεσαι στον κόσμο της Άλκης Ζέη. Στον προσωπικό της χώρο, στους δρόμους και στα μέρη που μεγάλωσε, σε όλα εκείνα που τη διαμόρφωσαν, την επηρέασαν και τελικά την ενέπνευσαν να γράψει το σπουδαίο έργο της που μας έχει πλέον κληροδοτήσει. Η Άλκη Ζέη με τραγικότητα και χιούμορ κατάφερε να εξιστορήσει με το πλούσιο έργο της ολόκληρη την ιστορία της Ελλάδας.
Η έκθεση, την οποία σχεδίασαν η Ίρις Κρητικού και ο Νίκος Βατόπουλος, ειδικά για τους δύο εκθεσιακούς χώρους της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, ξεδιπλώνεται σε δύο μέρη ως ένα τρισδιάστατο πρωτότυπο και ενιαίο αφήγημα μέσω αρχειακού και φωτογραφικού υλικού, πρωτότυπων αντικειμένων και ένθετων τρυφερών αφιερωμάτων εικαστικών δημιουργών που μεγάλωσαν με το έργο της. Στο πρώτο μέρος στη δεξιά πλευρά του χώρου της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, εμπνέεται από την προσωπική της ζωή. Συλλεκτικά αντικείμενα ανάμεσα σε εικαστικά έργα ανθρώπων που έχουν αγαπήσει την Άλκη Ζέη, που έχουν διαβάσει και έχουν ονειρευτεί, ταξιδέψει με τα βιβλία της.
«Είναι μια έκθεση συναισθήματος, μια έκθεση ανθρώπων», θα αναφέρει η Ίρις Κρητικού στα εγκαίνια της έκθεσης «Ένα παραμύθι για την Άλκη» στις 25 Σεπτεμβρίου.
«Αν ο συνεπιμελητής μου Νίκος Βατόπουλος ήταν παιδικό βιβλίο της Άλκης Ζέη θα ήταν ο Μεγάλος περίπατος του Πέτρου. Οι ατέρμονες διαδρομές του, η αέναη εξερεύνηση των εντόσθιων της πόλης, οι τολμηρές περιπέτειες αγοριών στο Μοναστηράκι, τα υπόγεια πολυκατοικιών του μεσοπολέμου και στο μαγικό ατελιέ της Δροσούλας -βασισμένο μυθοπλαστικά σε εκείνο του Μέμου Μακρή, το απαράμιλλο ετούτο, μεταξύ παραμυθίας και πραγματικότητας ξεδίπλωμα της νεότερης ιστορίας. Αν πάλι το παιδικό βιβλίο της Άλκης Ζέη ήμουν εγώ, θα ήμουν το δίχως άλλο ”Το καπλάνι της βιτρίνας”. Μεγάλωσα κυριολεκτικά με τη Μέλια και τη Μυρτώ. Υπήρξα η Μέλια», αναφέρει στην είσοδο της έκθεσης η Ίρις Κρητικού.
Εδώ θα θαυμάσουμε εικόνες, αντικείμενα, μέρη, συναντήσεις και ανθρώπους από τα πρώτα της βήματα. Τα καλοκαίρια στη Σάμο με τον παππού δίπλα στη θάλασσα. Στο όμορφο Μαλαγάρι θα μας ταξιδέψουν τα έργα της Ρούλης Μπούα για να μας οδηγήσουν στον προσωπικό της χώρο, στο γραφείο της εκεί που ένα μολύβι φάμπερ θα γράψει πολλές από τις ιστορίες της. Αλλά και στα μικρά καφέ του Παρισιού, της Ρώμης ξεριζωμένη από τον τόπο της όλα στα κόκκινο θα τα ζήσει, με πάθος, τόλμη και επιμονή, όπως τα κόκκινα στο έργο του Γιώργου Σαλταφέρου.
«Ό,τι ζήσαμε εμείς στη Σάμο, τα σημερινά παιδιά δεν πρόκειται να ζήσουν. Διαφορετικές συνθήκες. Ο τόπος ήταν έτσι που δεν ήταν δύσκολο να κυκλοφορήσεις μόνος σου. Ήταν στιγμές έντονες και πολύ ευτυχισμένες. Είχαμε εμείς τον παππού. Τότε δεν ήξερα καν τι σημαίνει συγγραφέας. Αλλά η αδελφή μου ήταν φλύαρη και δεν μου άφηνε θέση, σκέφτηκα λοιπόν ό,τι περνάει από το μυαλό μου να αρχίσω να το γράφω. Και τότε ήρθε η θεία μου, η Διδώ Σωτηρίου και μου είπε ότι αυτό είναι η συγγραφή. Τις σκέψεις σου να μπορείς να τις γράφεις. Με ενθάρρυναν και οι δάσκαλοι του σχολείου, έγραφα για το χρονογράφημα του σχολείου και έτσι κάπως ξεκίνησαν όλα. Από μια διάθεση να εκφραστώ.
Διάβαζα πολλά βιβλία. Άλλωστε δεν είχαμε και πολλά άλλα πράγματα να κάνουμε. Και ο παππούς και ο θείος μου θυμάμαι, μας έφερναν πάντα δώρο ένα βιβλίο. Είχε κάνει ο Ελευθερουδάκης μια σειρά από παιδικά μεταφρασμένα βιβλία και αυτά διαβάζαμε. Γιατί Έλληνες συγγραφείς για παιδιά δεν υπήρχαν και πολλοί. Ήταν ο Ξενόπουλος που είχα γράψει και σε αυτή τη σειρά. Τα υπόλοιπα ήταν ξένα: ο Δον Κιχώτης, ο Όλιβερ Τουίστ. Μου άρεσε πολύ της Σέλμα Λάγκερλεφ, το ταξίδι με τις αγριόχηνες («Το θαυμαστό ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον») και μάλιστα αργότερα όταν μεγάλωσα, σκέφτηκα πόσο έξυπνος τρόπος ήταν αυτός για να μάθουν την ιστορία ενός τόπου. Με το ταξίδι της αγριόπαπιας μαθαίνουν νέους τόπους», θυμάμαι την Άλκη Ζέη να μου λέει στη συνάντησή μας λίγο πριν φύγει από ζωή.
Η Αθήνα της Άλκης, οι γειτονιές που μεγάλωσε αλλά και σημεία σταθμοί της ζωής της. Η Πλατεία Ομονοίας και η Πλατεία Συντάγματος με τα Δεκεμβριανά να συνταράζουν τη ζωή της 21χρονης τότε Άλκης, το Ζόναρς αλλά και το κτίριο στη Ζωοδόχου Πηγής που γεννήθηκε το Θέατρο Τέχνης, το σπίτι της θείας Ξάνθης, η Φωκίωνος Νέγρη, η Πατησίων στο νούμερο 147 και στο σινεμά Ατθίς. Όλα υπόθεση μιας μεγάλης αθηναϊκής παρέας. Γιατί η Άλκη μέσα στην τραγωδία της ελληνικής ιστορίας κατάφερε να συμπορευτεί με σπουδαίους ανθρώπους: Διδώ Σωτηρίου, Ζωρζ Σαρή, Μελίνα Μερκούρη, Νίκος Γκάτσος, Μέλπω Αξιώτη, Ανδρέας Εμπειρίκος, Κάρολος Κουν, Μίκης Θεοδωράκης, Μαρίκα Κοτοπούλη.
Κλείνεις τα μάτια και μεταφέρεσαι σε άσπρο μαύρο, σε σέπια, σε χρώμα- περπατάς στις δικές της διαδρομές, αφουγκράζεσαι στιγμές. Οι άνθρωποι που συνάντησε και αγάπησε, οι μνήμες της Σάμου, οι γοητευτικές αθηναϊκές της περιπλανήσεις και σημάνσεις, αλλά και οι τόποι που διέσχισε, από το Παρίσι ως τη Μόσχα και την Τασκένδη.
Θάσου και Κελαινούς, θα συναντήσεις το σπίτι του Γιώργου Σεβαστίκογλου.
– «Πού μένεις;», με ρώτησε.
– Πλατεία Αγάμων.
– Τι ωραία. Και εγώ. Πού Αγάμων;
– Στη Λευκωσίας.
– Εγώ από την άλλη μεριά. Στην Πλατεία Θάσου.
– Κοντά.
– Ναι πολύ κοντά. Πάμε μαζί λοιπόν.
Και σα να τους βλέπεις να πηγαίνουν. Για πάντα εκεί.
«Τα όσα προκύπτουν από το έργο και τη ζωή της είναι αναρίθμητα. Εμείς μόνο συνοπτικά μπορούμε να σας τα παρουσιάσουμε», θα αναφέρει στο καλωσόρισμα η Ίρις Κρητικού, επιμελήτρια της έκθεσης.
Στην επόμενη αίθουσα επικρατεί το εικαστικό στοιχείο. Το έργο της Άλκης Ζέη εμπνέει εικαστικούς, εγείρει ενδιαφέρουσες συνομιλίες. Πρώτο της μυθιστόρημα είναι το «Καπλάνι της βιτρίνας» (1963), έργο σχεδόν αυτοβιογραφικό, εμπνευσμένο από τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο. Ακολουθεί μια σειρά μυθιστορημάτων για παιδιά, και το 1987 κυκλοφορεί το πρώτο της βιβλίο για μεγάλους, «Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα». Το 2013 κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό της έργο «Με μολύβι Φάμπερ Νούμερο Δύο» και το 2017 το «Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά;».
Πολλές από τις σελίδες αυτών των βιβλίων, ζωντανεύουν στην επόμενη αίθουσα. Από το πολυαγαπημένο «Καπλάνι της βιτρίνας» που στέκεται και σε καλωσορίζει, ή τον «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου», τον αφοπλιστικό «Ψεύτη παππού», την εξαίρετη αυτοβιογραφία «Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο», αλλά και τα πιο πρόσφατα έργα της, «Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της», «Ένα παιδί από το πουθενά», ανάμεσα σε χρώματα και εικόνες μας θυμίζουν τα βιβλία που αγαπήσαμε.
Οι ήρωες και οι ηρωίδες της αναπλάθονται σε αυτή την αίθουσα, δημιουργούν δρόμους νέους προσκαλώντας μας να τους «ξαναδιαβάσουμε», θυμίζοντάς μας τα βιβλία «σταθμούς» στο πολυδαίδαλο ταξίδι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Γιατί όπως χαρακτηριστικά θα αναφέρει ο Νίκος Βατόπουλος, «η έκθεση θέλει να μιλήσει και για το αύριο της λογοτεχνίας. Τα βιβλία της Άλκης Ζέη, όπως και όλα τα βιβλία που φωτίζουν τον άνθρωπο, είναι κομμάτι της ανθρωπιστικής παιδείας.»
Το αγόρι, ο πολύχρωμος παπαγάλος που δεσπόζει κοιτώντας σχεδόν το Δίχτυ της Ισμήνης Μπονάτσου, τα έργα «ΕΥ ΠΟ – ΛΥ ΠΟ» της Μαρίας Κοσμίδου, η εγκατάσταση με φιγούρες και το τρίποδο του Μέμου Μακρή, στο εργαστήρι του οποίου βασίστηκε η περιγραφή της Άλκης Ζέη για το εργαστήρι της Δροσούλας και του Αχιλλέα στο βιβλίο ο «Μεγάλος περίπατος του Πέτρου». Όλοι μοιάζουν να έχουν βγει μέσα από τις σελίδες των βιβλίων και συνυφαίνουν μια νέα σύνθεση γεμάτη μνήμες, ένας συνδετικός καμβάς που ενώνει το παρελθόν με το παρόν μέσα από τα μάτια εικαστικών που «συνωμότησαν» γλυκά, έκλεισαν ο ένας το μάτι στον άλλο, σήκωσαν το πινέλο και τον καμβά και όλοι μαζί είπαν: «Σε ευχαριστώ Άλκη».
«H Ελληνοαμερικανική Ένωση έχει περιλάβει στον πολιτιστικό προγραμματισμό της εκδηλώσεις και δράσεις που σχετίζονται με την αυτογνωσία και την ταυτότητα σε σχέση με το αστικό περιβάλλον και ιδιαίτερα της Αθήνας. Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Άλκης Ζέη ζητήσαμε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο να συνεργαστούμε στη διοργάνωση αυτής της έκθεσης επειδή σε όλα σχεδόν τα βιβλία της Ζέη ενυπάρχουν διαδικασίες αυτοσυνείδησης και αναζήτησης ταυτότητας και στα περισσότερα από αυτά ευρείες αναφορές στην Αθήνα, τις γειτονιές της και τους ανθρώπους της», σημείωσε στην ομιλία του για τα εγκαίνια ο Λεωνίδας Φοίβος Κόσκος.
Η Ελληνοαμερικανική Ένωση παρουσιάζει την έκθεση «Ένα Παραμύθι για την Άλκη» σε συνεργασία με τις εκδόσεις Μεταίχμιο, στο πλαίσιο του Λογοτεχνικού Έτους Άλκης Ζέη. Μια έκθεση που θα διαρκέσει έως τις 4 Νοεμβρίου 2023 και θα την πλαισιώσουν σειρά παράλληλων εκδηλώσεων και ξεναγήσεις για σχολεία και ενήλικες, ενώ θα συνοδευτεί και από κατάλογο που είναι υπό έκδοση.
