Η πληροφορία δεν είναι καινούρια, δεν είναι δυσεύρετη, δεν είναι καν πληροφορία, είναι γεγονός πασίγνωστο, κι όμως, ακόμα κι έτσι, κάθε φορά που το ξανασυνειδητοποιείς δυσκολεύεσαι να το χωνέψεις. Δυσκολεύεσαι να χωνέψεις ότι η Ισπανία είχε χούντα επί τέσσερεις σχεδόν δεκαετίες. Πως κάτι αντίστοιχο συνέβαινε στην Πορτογαλία δίπλα της. Αντίθετα δεν δυσκολεύεσαι να χωνέψεις τίποτα που να αφορά την ανελευθερία στο ανατολικό μπλοκ, καθώς πρόκεται για εδραιωμένη και δικαίως πεποίθηση, πρόκειται όμως για μια ανελευθερία που αντιδιαστέλλεται πάντα με την ελευθερία του δυτικού μπλοκ στα χρόνια του ψυχρού πολέμου. Έχουμε δηλαδή στο μυαλό μας την εξίσωση δυτική ευρώπη ίσον κοινοβουλευτική δημοκρατία, ωστόσο τα πράγματα δεν ήταν πάντα ακριβώς έτσι.
Σεπτέμβρης του 1980, πέντε χρόνια μετά το θάνατο του Φράνκο, μόλις δύο μετά το νέο Σύνταγμα, λίγους μήνες πριν από ένα αποτυχημένο πραξικόπημα, περισσότερο μεταβατική περίοδος παρά περίοδος πλήρως εγκαθιδρυμένης δημοκρατίας, σε ελώδη επαρχία της Ανδαλουσίας δυο ντετέκτιβ από την Μαδρίτη στέλνονται για να εξερευνήσουν την εξαφάνιση δυο αδελφών, ενός δεκαπεντάχρονου κι ενός δεκαεξάχρονου κοριτσιού.
Ο νεότερος από τους δυο αστυνομικούς, ο Πέδρο, έχει σταλεί εκεί ως τιμωρία. Έγραψε επιστολή σε εφημερίδα που κατηγορούσε έναν στρατηγό και μπορεί η δημοκρατία τυπικά να υφίσταται πλήρως πλέον, αλλά το μυαλό των ανθρώπων, οι μηχανισμοί, οι νοοτροπίες δεν αλλάζουν από τη μια μέρα στην άλλη, πόσω μάλλον αν μιλάμε για θύλακες όπως ο στρατός και η αστυνομία. Στο πανδοχείο που θα μείνουν, ο μεγάλος σταυρός στον τοίχο είναι στολισμένος με φωτογραφίες του Χίτλερ και του Φράνκο. Ο Πέδρο τον βάζει σε ένα συρτάρι. Ταυτόχρονα όμως, και παράλληλα με τον σταυρό, στον τοίχο το σκηνικό στην περιοχή περιλαμβάνει απεργίες και διεκδικήσεις μεγαλύτερων μισθών από τους ντόπιους μεγαλογαιοκτήμονες, τώρα οι εργάτες μπορούν να απεργούν και να διεκδικούν ένα πιο ανθρώπινο εισόδημα. Και γενικότερα μιλώντας, πρόκειται για μια άλλη πραγματικά εποχή, τότε που το εισόδημα ανέβαινε αντί να πέφτει (αν το δεις από αριστερή οπτική), ή εποχή που το βιοτικό επίπεδο ήταν ακόμη γενικά πιο χαμηλό (αν το δεις από τη νεοφιλελεύθερη σκοπιά του ΔΝΤ).
Σε αντίθεση με τον Πέδρο, ο μεγαλύτερος σε ηλικία ντέτεκτιβ Χουάν, του εξηγεί ότι εκείνος για τον εαυτό του δεν βλέπει την αποστολή ως εξορία, ότι δεν έχει φιλοδοξίες, ότι δεν επιδιώκει να γίνει ήρωας, ότι θέλει απλά να κάνει τη δουλειά του. Προσπαθεί να είναι φιλικός με τον Πέδρο, αλλά αυτός έχει ακούσει πως ο Χουάν έχει παρελθόν διαφθοράς και του φέρεται ψυχρά. Αλλά και ο ίδιος ο Χουάν δεν μοιάζει να τα έχει και τόσο καλά με τον εαυτό του. Πίνει, δυσκολεύεται να κοιμηθεί, βλέπει πράγματα που δεν είναι απαραίτητα αληθινά. Αν ο Πέδρο συμβολίζει σε ένα βαθμό μαζί με τον ιδεαλισμό μιας νεότερης γενιάς και αυτόν της δημοκρατίας που τώρα έρχεται, ο Χουάν είναι απευθείας βγαλμένος από το φρανκικό παρελθόν και οι δαίμονές του εκτός από προσωπικοί, θα μπορούσαν να είναι και συλλογικοί.
Ο Πέδρο, σίγουρος για τον εαυτό του, ηθικά ακέραιος, αυτοδικαιωμένος, βοηθάει πάντα σε αυτά τα πράγματα να είσαι νέος, βοηθάει πάντα σε αυτά τα πράγματα να έχεις εμπλακεί στη ζωή σου σε λιγότερους συμβιβασμούς και να έχεις έρθει αντιμέτωπος με λιγότερες απογοητεύσεις, βοηθάει να ενεργείς ακόμη βάσει των ιδανικών που έχεις στο κεφάλι σου, να υπακούς σε αυτά, να μένεις πιστός στην θαλπωρή τους. Όσο πιο φρέσκος είσαι, όσο τα πράγματα είναι άσπρο – μαύρο, όσο οι αποχρώσεις δεν παίρνουν το πάνω χέρι, όσο αυτοτροφοδοτείσαι από τα πιστεύω σου, κάνεις υπό μία έννοια και τον κόσμο καλύτερο, μέχρι να αρχίσεις να αυτοτροφοδοτείσαι από τον πραγματισμό, μέχρι να υποταχθείς στο πώς λειτουργεί ο κόσμος, μέχρι να αρχίζεις να σχετικίζεις τόσο που να μην θυμάσαι πια ποιος ήσουν κάποτε. Ο Πέδρο ετοιμάζεται να γίνει πατέρας. Τα τηλεφωνήματά του στην έγκυο γυναίκα του δεν προοικονομούν έναν ανθόσπαρτο βίο, ενδεχομένως να είναι περισσότερο δοσμένος στην ακεραιότητά του παρά στην οικογένειά του, ενδεχομένως ο βασικός του έρωτας να είναι το ήθος του κι ο εαυτός του. Αλλά όπως και να’ χει, η έντονα παραγωγική ζωή είναι εμπρός του, ενώ η έντονα παραγωγική ζωή του Χουάν είναι πίσω του.
Η μετάβαση από ένα καθεστώς σε ένα άλλο έχει πάντα σε ένα βαθμό πρόσωπα που πληρώνουν το κόστος και καταστάσεις που αλλάζουν, αλλά είναι αρκετά ασφαλές να πει κανείς ότι η πλειοψηφία των προσώπων θα αντιμετωπίσει από μηδενικά ως μικρά κόστη, ότι η ζωή θα συνεχίσει να συνεχίζεται σε πολλούς τομείς της όπως και πριν, ότι ο χρόνος είναι αυτός που θα καταστήσει σιγά σιγά πιο στέρεες τις αλλαγές, ο χρόνος αυτός που θα καταστήσει πρόσωπα πιο εκτός κάδρου. Ειδικά δε αν μιλάμε για την Ισπανία, το 1977 ψηφίστηκε νόμος που αμνήστευε τα πολιτικά εγκλήματα που έγιναν επί φρανκισμού, οπότε ένας λόγος παραπάνω για την μη ύπαρξη δικαιοσύνης και τιμωρίας.
Αναμφισβήτητη στο «Μικρό Νησί» του Αλμπέρτο Ροντρίγκεζ είναι η ατμόσφαιρά του, βουτηγμένη στη βροχή και τη λάσπη. Η φωτογραφία του και ο τόπος -τόσο κυρίως το τοπίο όσο και τα εσωτερικά ντεκόρ- είναι βασικά προσόντα της ατμόσφαιρας, σε αντίθεση ίσως με τη μουσική που δεν βοηθά αντίστοιχα. Οι δυο πρωταγωνιστές, ο Ραούλ Αρέβαλο και ο Χαβιέρ Γκουτιέρες, δένουν πολύ καλά μεταξύ τους, αλλά είναι ο δεύτερος, βοηθούντος και του ρόλου του, που προσφέρει το κάτι παραπάνω, εκπέμποντας στο βλέμμα και την έκφρασή του πόνο και σκανδαλωδώς ανθρωπιά. Στο αστυνομικό της, ωστόσο, σκέλος η ταινία δεν με ικανοποίησε, ούτε από πλευράς πλοκής ούτε από πλευράς εκπλήξεων. Αν χάνει στον τομέα αυτό σε σύγκριση με αμερικάνικες ταινίες είδους, κερδίζει στον έντονα πολιτικό της χαρακτήρα, που χωρίς να είναι κι αυτός απαλλαγμένος από μερικές αχρείαστες χοντράδες, αποδίδει πολύ ευκρινώς τη μεταβατική εκείνη περίοδο για την Ισπανία και καταλήγει να είναι υπόγεια λεπτός και συμφιλιωμένος με το ότι πολλές φορές η ζωή συνεχίζεται χωρίς άλλη τιμωρία πλην αυτή των ενοχών.
