Συνάντησα στον χώρο της έκθεσης «Δημοτική Αγορά Κυψέλης – Φωνές | Ιστορίες | Άνθρωποι» τη Μαρία Φλώρου, η διευθύντρια του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου και τη Γεωργία Λαζάρου, μουσειοπαιδαγωγός και εικαστικός του ΒΜΦ για να μάθω όσα το δυνατόν περισσότερα μπορούσα για την έκθεση που έχω αγαπήσει και επισκεφτεί πολλές φορές στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης.
Είσαι στη Φωκίωνος Νέγρη, γιατί έχεις δώσει ραντεβουδάκι κι αργεί, αντίς να ανεβοκατεβαίνεις τη Φωκίωνος τι κάνεις; Πας στη Δημοτική Αγορά και μπαίνεις στην έκθεση «Δημοτική Αγορά Κυψέλης – Φωνές | Ιστορίες | Άνθρωποι» ίσαμε να ρθει. Έχεις πάει στη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης σε μία από τις δράσεις της και θες να ξεφύγεις λίγο από την παρέα σου; Μπαίνεις στην έκθεση και βρίσκεις την ηρεμία σου. Πραγματικά γεγονότα απ’ τη ζωή μου βγαλμένα. Αυτή η έκθεση μ’ αρέσει που είναι προσιτή, που κατάφεραν σε έναν τόσο μικρό χώρο να χωρέσουν τόσες πολλές πληροφορίες για την Κυψέλη.
Ένας λευκός χώρος, στον οποίο οριζόντια και κάθετα συρτάρια σε περιμένουν να τα τραβήξεις και να δεις τι κρύβουν. Τρεις οθόνες που προβάλλουν συνεντεύξεις με τα ακουστικά να κρέμονται περιμένοντας να τα φορέσεις και να τις ακούσεις. Κουμπιά πλάι σε ηχεία που πρέπει να τα πατήσεις και να ανακαλύψεις τι θα σου πούνε. Απευθείας ρώτησα τη Μαρία Φλώρου για όλη τη δομή της έκθεσης και τη χρήση της διάδρασης που είναι τόσο έντονη:
«Συναντάμε πολύ συχνά πια τη διάδραση, δηλαδή καπάκια ν’ ανοίγουν, οπότε κάτι να φανερώνεται από κάτω, ένα κουτί που το βγάζεις έξω εν είδει συρταριού και το ξαναβάζεις μέσα. Αυτό είναι ένα μέσο που χρησιμοποιείται πάγια και το δεύτερο που εξυπηρετεί είναι τη χωρητικότητα. Αν εχεις έναν μικρό χώρο όπως και στο σπίτι μας, βάζεις τα πράγματα μέσα σε αποθηκευτικούς χώρους αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν και μια πολύ σωστή τεχνική λύση που δόθηκε από τις αρχιτεκτόνισσες μουσειογράφους Ερατώ Κουτσουδάκη-Γερολύμπου και Δέσποινα Φαρίδου κι εμάς μας εξυπηρετεί πάρα πολύ, γιατί επιτυγχάνει τη διάδραση που θέλαμε.
Η Γεωργία Λαζάρου, η Ιωάννα Παντέ, η Νιόβη Ανδριώτη και εγώ φτιάξαμε το σενάριο αυτής της έκθεσης, στην οποία θέλαμε ο/η επισκέπτης/τρια να ανακαλύπτει την ιστορία της Κυψέλης, γιατί περιμέναμε ότι δεν θα ‘ρθουν εδώ μόνο Κυψελιώτες που μπορεί να ξέρουν τα πάντα. Οπότε τους υπόλοιπους πώς θα τους προκαλέσεις να μάθουν περισσότερα πράγματα για την Κυψέλη; Δώστους πράγματα ν’ ανοιγοκλείνουν να περάσουν καλά και να κάνουν διάδραση. Σαν τα μικρά παιδιά δηλαδή πώς μπαίνεις σ’ ένα σπίτι της θείας που δεν έχεις πάει ποτέ και θες να το εξερευνήσεις, να αγγίξεις, να βάλεις τα χεράκια σου να δεις τι κρύβεται εκεί μέσα».
Μια έκθεση γίνεται διαδραστική όχι για να κερδίσουμε χρόνο, το βίωμα πότε θα δημιουργηθεί; Όταν πια καταγράψουμε τη γνώση πιο εύκολα; «Σε μια έκθεση πας για να αξιοποιήσεις καλύτερα τον ελεύθερο σου χρόνο, οπότε όσο περισσότερο βιώνεις κάτι, τόσο περισσότερη γνώση κατακτάς που σου μένει, δεν είναι επιφανειακή και ψυχαγωγείσαι κιόλας κατά τη γνώμη μου».
Εσύ Γεωργία Λαζάρου ως μουσειοπαιδαγωγός πώς ενεπλάκεις με την έκθεση αυτή και τι σε εντυπωσίασε;
«Το να μελετήσεις και να ερευνήσεις μια περιοχή και το πώς αυτή εξελίσσεται στον χρόνο και τον πληθυσμό που συγκεντρώνει και τις προσμίξεις και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των κατοίκων είναι κάτι φανταστικό. Έμαθα την Κυψέλη μέσα από αυτή τη διαδικασία και με εντυπωσίασε το νοιάξιμο και το πώς μιλούσαν για την περιοχή τους οι άνθρωποι απ’ τους οποίους πήραμε συνεντεύξεις -όλοι τους είχαν κάτι ωραίο να πουν. Το ανθρωποκεντρικό στοιχείο, αυτό μ’ εντυπωσίασε, η σχέση χώρου – περιοχής και ανθρώπου. Η έρευνα διήρκησε έξι μήνες, οι ηχητικές συνεντεύξεις είχαν το ενδιαφέρον ότι όσο μιλάς με κάποιον σου δείχνει κάποιον άλλον οπότε δημιουργείται αυτή η αλυσίδα. Σκέψου την τελευταία συνέντευξη του Αντώνη Ξενάκη, ιδιοκτήτη κρεοπωλείου που μας έδωσε και τη φωτογραφία, την πήραμε, όταν είχαμε στείλει ήδη τις εκτυπώσεις, γιατί δεν μπορούσες να το αφήσεις αυτό απέξω είναι εμβληματικό κατάστημα της Δημοτικής Αγοράς της Κυψέλης».
Η Μαρία Φλώρου μου εξήγησε τη δομή της έκθεσης: «Η πρώτη ενότητα είναι η Κυψέλη κι ό,τι μπορεί να μάθει κάποιος για την Κυψέλη, ό,τι έχει συλλεχθεί ως πληροφορία ως σήμερα. Η δεύτερη ενότητα είναι η Δημοτική Αγορά, δηλαδή το κτίριο με την ιστορία που έχει από τότε που ξεκίνησε μέχρι το 2023 και η τρίτη ενότητα είναι οι Άνθρωποι της. Κι όπως είπε και η Γεωργία δεν μπορούσαμε να αποφύγουμε και δεν θέλαμε να λείπει το ανθρωποκεντρικό στοιχείο.»
Τις κάλεσα στο πλάι μου και τις ρώτησα άμα τους φαίνεται φτωχή από άποψη εκθεμάτων. Θα θέλατε να ‘χει περισσότερα εκθέματα πέρα από τη ζυγαριά και την ταμειακή μηχανή; Η Μαρια Φλώρου πήρε τον λόγο:
«Να διορθώσω εγώ κάτι τώρα, εκθέματα δεν είναι μόνο αυτά που έχουν τρεις διαστάσεις. Εκθέματα είναι και τα οπτικοακουστικά τεκμήρια, οι φωτογραφίες, οι χάρτες, τα έγγραφα κι έχουμε πολλά απ’ αυτά. Ναι θα μπορούσαμε να ‘χαμε κι άλλα αντικείμενα αλλά επειδή την σκεφτόμαστε αυτή την έκθεση ως μια δυναμική, μια ζωντανή έκθεση μόνιμη που θέλουμε να παραμείνει ζωντανή, μπορεί σε ένα χρόνο να δεις άλλα αντικείμενα να αντικαθιστούν αυτά που τώρα βρίσκονται μπροστά σου».
Η Γεωργία Λαζάρου πρόσθεσε: «Για τα αντικείμενα, σίγουρα θα θέλαμε και κάποια ακόμα -ποτέ δεν σταματάει. Το πιο ωραίο κομμάτι, το πιο ουσιαστικό και πιο σημαντικό αυτών των δύο αντικειμένων της ζυγαριάς και της ταμειακής είναι ότι προέρχονται από το κατάστημα της Δημοτικής Αγοράς Κυψέλης που ήταν ακριβώς δίπλα απ’ τον χώρο της έκθεσης. Η ταμειακή ανήκει στον Ιωάννη Μαζαράκη που είχε το μανάβικο ακριβώς δίπλα. Ήταν απ’ τους τελευταίους που έφυγε, όταν έκλεισε η αγορά και χάρηκε πάρα πολύ όταν τον συναντήσαμε και του πήραμε συνέντευξη. Αποφάσισε να μας την παραχωρήσει για τις ανάγκες της έκθεσης και μάλιστα αυτή την ταμειακή την συναντάμε και σε πολλές προφορικές μαρτυρίες, είναι αντικείμενο που έχει ρόλο. Δεν είναι μια απλή ταμειακή μηχανή που συμβολίζει την αγοραπωλησία, είναι η ταμειακή που δούλευε μέχρι και τη δεκαετία του ενενήντα».
«Η έκθεση είναι ζωντανή, αν είσαι Κυψελιώτης μπορείς να στείλεις στο email [email protected] και να κάνουμε μια συνέντευξη. Να μοιραστείς τη δική σου ιστορία από την Κυψέλη, τη δική σου εντύπωση από τη Δημοτική Αγορά, γιατί αυτός είναι ο πυρήνας μας σύμφωνα με τον οποίο εξετάζουμε την περιοχή και δημιουργείται ένα αρχείο, το οποίο βρίσκεται στο Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου. Είναι μια δεξαμενή, η οποία μας δίνει συνεχώς υλικό ν’ ανανεώσουμε οτιδήποτε υπάρχει γύρω μας σ’ αυτόν τον χώρο».
Δηλαδή αυτός ο χώρος στη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης θα παραμείνει και θα φέρει αυτή τη ζωντανή έκθεση που θα ανανεώνεται, ρώτησα και η Μαρια Φλώρου μου απάντησε: «Εγώ ελπίζω να την έχει για πάντα, γιατί την έχει πολύ ανάγκη νομίζω ο κόσμος, να μπαίνει μέσα να συμμετέχει σε δράσεις και να μαθαίνει να ανακαλύπτει που έχει μπει. Θα πιάσω ένα ακραίο κάπως παράδειγμα είναι σαν να μπαίνεις σε μια εκκλησία, να κάνεις τον σταυρό σου αν είσαι χριστιανός αλλά να μην ξέρεις πού είναι αφιερωμένη η εκκλησία. Πρέπει να ξέρεις που έχεις μπει».
Ζήτησα από τη Γεωργία Λαζάρου να μου εξηγήσει και για τη διάδραση των εκθεμάτων: «Η διάδραση ενισχύει και διαμορφώνει την εμπειρία του επισκέπτη μέσα στον χώρο, δηλαδή αν θέλεις να πετύχεις σε πιο σύντομο χρονικό διάστημα τη σύνδεση του επισκέπτη με το χωρικό περιβάλλον προβλέπεις τέτοια διαδραστικά σημεία».
Πραγματικά αυτά τα μεγάλα κάθετα πάνελ που τραβάς προς τα έξω και ξεδιπλώνουν την ιστορία της Κυψέλης και γενικά η γραφιστική ακόμα προσέγγιση του Βασίλη Παπαδόπουλου προσδίδει κάτι στην έκθεση. Είναι σαν να μπαίνεις σε ένα διαδραστικό λεύκωμα που δεν είναι σε έντυπη μορφή άλλα διάσπαρτο στον χώρο περιμένοντας να το ξεφυλλίσεις ανοίγοντας συρτάρια, τραβώντας κάθετα συρτάρια ή πατώντας κουμπιά όπως αυτό που μου πάτησε η Γεωργία Λαζάρου και άκουσα να με καλωσορίζουν στη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης σε διάφορες γλώσσες οι μαθητές του 30ου Δημοτικού σχολείου Κυψέλης.
Ζήτησα και από τη Μαρία Φλώρου να μου μιλήσει για ένα έκθεμα που της έκανε εντύπωση:
«Εγώ είμαι πιο πολύ φίλη των ιστορικών στοιχείων, όλες οι προφορικές μαρτυρίες έχουν κάτι ξεχωριστό να πούνε αλλά εγώ αυτό που κράτησα από το ιστορικό κομμάτι του κτιρίου είναι αυτή η σύνδεση του ότι εγκαινιάστηκε την 4η Αυγούστου της επετείου της δικτατορίας του Μεταξά και από την άλλη πλευρά στα κατοπινά χρόνια έχουμε και το σύμβουλο του ΚΚΕ λόγω των εορτασμών των 26 χρόνων από την ίδρυσή του. Μιλώ γι’ αυτά τα δύο σφυροδρέπανα που θα δείτε στον εσωτερικό χώρο της Δημοτικής Αγοράς και κάποτε ήταν 10.000 σ’ όλη την Αθήνα».
Η Γεωργία Λαζάρου συμπληρώνει: «Αυτό το αναφέρει η Μαρία Δανιήλ στη συνέντευξή της, στην οποία επικεντρώνεται σ’ αυτό και στα στρώματα της ιστορίας που αποτυπώνονται πάνω στο κτίριο» και η Μαρία Φλώρου ξαναπαίρνει τον λόγο: «Είναι εξαιρετική αυτή η προσέγγιση. Άλλη μια ερμηνεία διαφορετική του χώρου, αυτή δηλαδή από έναν άνθρωπο – αρχιτέκτονα που βλέπει μέσα από αυτό το πρίσμα αυτό τον χώρο και γω το συμμερίζομαι πάρα πολύ».
Εμένα πάλι μ’ αρέσει αυτό το αθηναικό μωσαϊκό που έχει εσωτερικά η Δημοτική Αγορά, αλήθεια Γεωργία Λαζάρου αυτό το στοιχείο υπήρχε εξαρχής; «Εννοείς στα πεζοδρομιάκια, ναι το είδαμε σε φωτογραφίες και συντηρήθηκε και είναι μάλιστα απ’ τα σπάνια μωσαϊκά γιατί είναι σε ροζ απόχρωση». Ο χώρος που φιλοξενεί την έκθεση τι κατάστημα ήτανε; «Σουβλατζίδικο και πιο πριν μανάβικο. Από αυτή την πλευρά ήταν τα μανάβικα και τα ιχθυοπωλεία και από την απέναντι ήταν τα κρεοπωλεία και τα τυριά. Η φέτα Τσιχλιά, ας πούμε ήτανε πάλι σε όλες τις προφορικές μαρτυρίες “ότι μυρίζαμε τη φέτα από τον Τσιχλιά”».
Τι άλλες εκθέσεις οργανώνετε τις ρώτησα, ένα παρατεταμένο ααα βγήκε αυθόρμητα από το στόμα τους και η Μαρία Φλώρου πήρε τον λόγο: «Οργανώνουμε, σχεδιάζουμε κάθε χρόνο, υλοποιούμε προγράμματα εκπαιδευτικά και εκπαιδευτικές δράσεις γενικότερα, όταν λέω πάλι εκπαίδευση το εννοώ στη γενικότερη έννοια του χώρου του μουσείου, επειδή έχει αυτό τον ρόλο το μουσείο στο ΒΜΦ, εκεί είναι η βάση μας ας πούμε».
«Υπάρχει λόγος να κάνεις καλύτερα τα πράγματα στα μουσεία όχι ντε και καλά ότι θα φέρεις το πιο πρωτοποριακό του κόσμου όλου» και να ταιριάξεις τα μέσα με τις περιστάσεις προσθέτει η Γεωργία Λαζάρου -και η Μαρία Φλώρου συνεχίζει: «Επίσης να γίνεται συνέχεια η αξιολόγηση του έργου αυτού, γιατί σίγουρα έχουνε γίνει λάθη κι αυτό το βλέπεις μέσα από τους επισκέπτες. Που σου λένε εγώ δεν θα το ανοίξω αυτό εδώ δεν κατάλαβα πώς ανοίγει ή θα μου πούνε αυτό δεν ακούγεται καλά ή θα μου πούνε θα ‘θελα τα γράμματα να ‘ναι πιο μεγάλα. Να είχε χρώμα ο χώρος να μην είναι άσπρος ή να είχε περισσότερα εκθέματα». Αυτό το είπα εγώ: «Ναι ναι δεν πειράζει, το ακούω εγώ… τ’ ακούω». Και επιμένω δείχνοντάς της: Να, βλέπω κάτι κενούς χώρους εκεί ας πούμε και με αποστομώνει: «Έχει σκάλα από πίσω that’s why αλλά θα το δούμε …Έχουμε σε αναμονή και σκέψη αν θα προσθέσουμε κάποια τσιγκέλια.». Είχα αρχίσει να περνάω τέλεια μαζί τους οι απαντήσεις τους ουσιαστικές μα και με δόσεις χιούμορ που μας οδηγούσαν σε διαλείμματα γέλιου.
Η Μαρία Φλώρου επίσης με ενημέρωσε για τη σημασία των παράλληλων δράσεων στην ερμηνεία της έκθεσης: «Δημοτική Αγορά Κυψέλης – Φωνές | Ιστορίες | Άνθρωποι»: «Πέραν του ιστορικού της αφηγήματος που έχει διαπιστωθεί έχει ερευνηθεί από άλλους ιστορικούς και έχει καταγραφεί ό,τι άλλο είναι πιο σύγχρονο, όπως είναι οι μαρτυρίες ανθρώπων, οι απόψεις ή ακόμα και κάποια δράση που πλαισιώνει ανά διαστήματα την ίδια την έκθεση και να την ερμηνεύει με κάποιον τρόπο όπως είναι η θεατρική ξενάγηση «Επόμενη Στάση: Κυψέλη» που γίνεται με αφορμή και δεν επικεντρώνεται στην έκθεση αλλά και κείνη εξιστορεί με έναν άλλο τρόπο την ιστορία της Κυψέλης. Έχει ως σημαντική στάση της στη διαδρομή τη Δημοτική Αγορά και επειδή είναι μια μεγάλη βόλτα μέσα στην Κυψέλη, ένας σταθμός είναι και μέσα στην έκθεση, οπότε γίνεται μια διαφορετική ερμηνεία του χώρου. Και τα σύγχρονα μουσεία αυτό προσπαθούν να επιτύχουν δηλαδή να ερμηνεύσουν χώρους, ιστορίες, συλλογές με διαφορετικούς τρόπους».
Την έκθεση «Δημοτική Αγορά Κυψέλης – Φωνές | Ιστορίες | Άνθρωποι» την βρήκα καταπληκτική, διότι σε κάθε επίσκεψη μου προσθέτω πληροφορίες και γνώσεις για την Κυψέλη, επισκεφθείτε την να μάθετε ή να ξαναμάθετε την Κυψελάρα. Σκεφτόμουν – και το μοιράστηκα φωναχτά πριν αποχαιρετιστούμε και τις ευχαριστήσω για τη συνομιλία μας – αν θα μπορούσαμε να ‘χουμε περισσότερες τέτοιες εκθέσεις σε όλες τις περιοχές της Αττικής. Δεν πιάνουν καν πολύ χώρο θα μπορούσαν να χωρέσουν και σε ένα περίπτερο. Η Μαρία Φλώρου αμέσως μου απάντησε: «Ναι βέβαια! Άμα ήμουν δήμαρχος για μια μέρα θα σου έλεγα ότι μπορούμε παντού σε κάθε κτίριο που έχει μια ιστορική αξία, έχει μια ιστορία πίσω του είτε αρχιτεκτονική είτε κοινωνική να είχε ένα μικρό χώρο. Μπορεί μικρότερο κι από αυτόν εδώ που θα σου έλεγε μέσα από δύο τοίχους την ιστορία του με τρόπο διαδραστικό. Ναι, θα μπορούσε σε κάθε κτίριο και όχι μόνο στην Αθήνα». Αφού είχα μια μελλοντική δήμαρχο με όραμα έπρεπε να ρωτήσω και τη Γεωργία Λαζάρου: Άμα ήσουν διευθύντρια όλων των μουσείων της Ελλάδας τι όραμα θα είχες; «Χώρους ρευστούς που θα σε παίρνουν και θα σε πάνε αλλού. Χώρους κενούς που θα γεμίζουν με φως, κινούμενες εικόνες, επιφάνειες αφής. Αισθητηριακά περιβάλλοντα».
