Μνήμες, νύφες και παλιά δαντέλα

Ανάμεσα στα ενδύματα αυτά, βρίσκουμε παραδοσιακές τοπικές φορεσιές με αριστοτεχνικά κεντήματα, λευκά και ανοιχτόχρωμα νυφικά από γνωστούς οίκους μόδας της Ευρώπης ή πανομοιότυπά τους ραμμένα εδώ από επιδέξιες μοδίστρες, σύγχρονες και ευφάνταστες αποδόσεις παραδοσιακών μοτίβων, δημιουργίες Ελλήνων σχεδιαστών· στα πιο αξιοπερίεργα συγκαταλέγονται ένα σχεδόν παιδικό σε μέγεθος νυφικό, ένα φούξια φουστάνι, ένα φόρεμα με το επάνω τμήμα του να είναι αφύσικα στενό, αλλά και ένα νυχτικό που τροποποιήθηκε έτσι ώστε να χρησιμοποιηθεί ως νυφικό ρούχο. Τα νυφικά πλαισιώνονται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό που απαθανατίζει πολλά από αυτά κατά τη διάρκεια της τελετής ή σε κλασικές γαμήλιες πόζες.

Ο μεγαρίτικος γαμήλιος «γιούκος» με τα προικιά της νύφης· ανήκε στη Μαρία Ρούσση, το γένος Τσίγκρη. Φώτο: Μαρίνα Γαλανοπούλου

Από τις σπάνιες εγχώριες εκθέσεις με θέμα το σχεδιασμό, την κατασκευή, την ιστορία και τις συμπαραδηλώσεις του ενδύματος, η περιοδική έκθεση «Νύφες: Παράδοση και μόδα στην Ελλάδα» διοργανώνεται από το ναυπλιακό Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα με τη συνεργασία του Μουσείου Μπενάκη και έρχεται να επισφραγίσει ένα ευτυχές πάντρεμα· οι δύο πολιτιστικοί φορείς έχουν συνεργαστεί ξανά στο παρελθόν παρουσιάζοντας ενδυματολογικές εκθέσεις που προκάλεσαν αίσθηση, όπως τις ολυμπιακές «Πτυχώσεις: Από το αρχαίο ελληνικό ένδυμα στη μόδα του 21ου αιώνα» και πιο πρόσφατα την έκθεση «Ενδύεσθαι – Για ένα Μουσείο Πολιτισμού του Ενδύματος».  

Μερικά από τα νυφικά φορέματα που παρουσιάζονται στην έκθεση. Φώτο: Μαρίνα Γαλανοπούλου

Σε άρθρο του για την τέχνη του ενδύματος στη βικτωριανή και εδουαρδιανή εποχή*, ο Otto Thieme επισημαίνει ότι «το ένδυμα είναι ένα ορατό σύμβολο μη ορατών πολιτισμικών νοημάτων». Όταν όμως δεν υπάρχει αλληλεπίδραση ανάμεσα σε αυτόν που φέρει το ρούχο και σε εκείνον που τον παρατηρεί, όπως στην περίπτωση των ενδυμάτων που εκτίθενται αποπλαισιωμένα σε κάποια μουσειακή αίθουσα, η νοηματοδότηση των εκθεμάτων και η αποτύπωση των πολιτισμικών συμφραζομένων τους μπορεί να υποβοηθηθεί από υποστηρικτικό υλικό με τη μορφή κειμένων, εικόνων, γραφικών και άλλων εφαρμογών. Εκτός από τα εμφανή, στιλιστικής υφής χαρακτηριστικά τους, τα νυφικά φορέματα που παρουσιάζονται στην έκθεση κουβαλούν την εποχή τους μέσα από τις συνοδευτικές φωτογραφίες και τα κείμενα. Τα τελευταία δίνουν ορισμένες πολύτιμες πληροφορίες για το πώς εξελίχθηκαν τα γαμήλια ήθη και έθιμα στο πέρασμα του χρόνου αλλά καθώς είναι πολύ συνοπτικά, υπαινίσσονται πολύ περισσότερα.  

Σε αυτό ακριβώς το σημείο, επισκέπτες και μη επισκέπτες της έκθεσης αναλαμβάνουν δράση και καταφέρνουν ακούσια να διευρύνουν τα έως τώρα γνωστά όρια και δυνατότητες συμμετοχής του κοινού με τη συνδρομή των ψηφιακών εργαλείων κοινωνικής δικτύωσης. Η πρόσκληση για υποβολή παλιών φωτογραφιών γάμου, που ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Μουσείου Μπενάκη και του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος μέσα από τις σελίδες τους στο facebook, βρήκε μια πρωτοφανή και ενθουσιώδη ανταπόκριση και πολλοί ήταν εκείνοι που μοιράστηκαν τόσο οικογενειακές φωτογραφίες προγενέστερων εποχών όσο και αυθεντικές, συναρπαστικές ιστορίες. Πολλές από τις δημοσιεύσεις συνδυάζουν φωτογραφικά στιγμιότυπα με συγκινητικές αφηγήσεις και σχόλια, κυρίως χαράς και συντροφικότητας αλλά και θλίψης, κακοτυχίας ή οικογενειακής δυσλειτουργίας· έτσι, οι συμμετέχοντες πετυχαίνουν να εμπλουτίσουν ψηφιακά, με τρόπο αυθόρμητο και απρόβλεπτο, και ορισμένες πτυχές που θίγονται έμμεσα στην πραγματική έκθεση: τα συνοικέσια, η ταξική διαστρωμάτωση του ζευγαριού, οι τελετές σε ταραγμένες ιστορικές περιόδους, αλλά και τα κοινωνικά πρότυπα γύρω από τη θηλυκότητα και το ρόλο της νύφης. 

Μία από τις δίγλωσσες λεζάντες με πληροφορίες για την ιστορία του νυφικού που συνοδεύει. Φώτο: Μαρίνα Γαλανοπούλου

Η έκθεση αποτελεί μέρος των εορτασμών για τα τεσσαρακοστά γενέθλια του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος και επιμελήτριά της είναι μία από τις νύφες της, η Ιωάννα Παπαντωνίου, ιδρύτρια του αργολικού οργανισμού με τις διεθνείς διακρίσεις και κινητήρια δύναμή του από την αρχή της ύπαρξής του μέχρι σήμερα. Εκτός από διακεκριμένη ενδυματολόγος και ερευνήτρια με σημαντικό συγγραφικό έργο, είναι επίσης πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ενδυμασιολογίας και υποστηρίζει δυναμικά την ανάδειξη και διάδοση του πολιτισμού του ενδύματος στην Ελλάδα. Η επιμελήτρια και οι συνεργάτες της αφιέρωσαν την έκθεση σε όσους δώρισαν το υλικό που εκτίθεται, μέρος του οποίου προέρχεται και από το Λύκειο των Ελληνίδων. 

*“The Art of Dress in the Victorian and Edwardian Eras”, The Journal of Decorative and Propaganda Arts, Τ. 10, τ. (Φθινόπωρο, 1988), σ. 15

Η έκθεση «Νύφες: Παράδοση και μόδα στην Ελλάδα» θα διαρκέσει έως 6 Απριλίου 2014 στο Μουσείο Μπενάκη στην οδό Πειραιώς.