Δεκατρία σημεία για το 2013

Κείμενο: Τώνια Καράογλου

Στην ερώτηση «πώς ήταν το θεατρικό 2013;», η απάντηση δεν είναι εύκολη. Βέβαια, το θέατρο επιμένει να κρατάει καλά. Ποσοτικά και ποιοτικά. Οι άνθρωποί του είναι από τους λίγους που μπορούν να περηφανεύονται πως έχουν πετύχει το προσφιλές στον πρωθυπουργό success story. Αν αναλογιστεί κανείς και τις συνθήκες που όλο και δυσχεραίνουν, η προσπάθειά τους αγγίζει τα όρια του άθλου. Αμέσως, όμως, μετά από αυτήν την κατάφαση έρχεται μια μικρή παύση δισταγμού. Όχι για να απορρίψει τα παραπάνω, αλλά ως ένας μικρός σπόρος ανησυχίας για το τι μέλλει γενέσθαι. Έως πότε αυτοί οι άνθρωποι θα έχουν τις ίδιες ψυχικές και οικονομικές αντοχές απέναντι σε ένα κράτος που τους έχει εγκαταλείψει πλήρως; Αλλά και έως πότε αυτοί οι άνθρωποι, αλλά και το κοινό που τους συντηρεί ηθικά και οικονομικά, θα υπερτερούν μέσα σε μια κοινωνία που περιχαρακώνεται και όπου ο καθένας εμφανίζει όλο και πιο έντονα σημάδια δυσανεξίας στον διπλανό του;

Παρακάτω, ακολουθούν δεκατρείς σημειώσεις για τη θεατρική χρονιά που μας αφήνει, εν είδει -προσωπικού περισσότερο παρά αξιολογικού- απολογισμού. Συνιστούν μια ευκαιρία να θυμηθούμε και, κυρίως, να αποτιμήσουμε το σημάδι που άφησε το διάβα του χρόνου.

• Το 2013, κυριολεκτικά, ήταν μια επική χρονιά. Οι μαγικές εικόνες της «Οδύσσειας» διά χειρός του Μπομπ Ουίλσον και η μεγαλειώδης, ευφάνταστη «Ιλιάδα» του Στάθη Λιβαθινού άνοιξαν και έκλεισαν το 2013 και ταξίδεψαν τον λόγο του Ομήρου από την Ομόνοια έως το Μιλάνο και από την Πειραιώς έως τον Πειραιά και το Άμστερνταμ·
• όπως και, αδιαμφισβήτητα, πολιτική. Όλο και περισσότερο οι θίασοι -και όλο και περισσότεροι θίασοι- ενέταξαν στη δουλειά τους τον πολιτικό/κοινωνικό προβληματισμό, είτε αυτός αφορούσε το ανέβασμα έργων με πολιτικό θέμα είτε τη δημιουργία θεαμάτων που ανταποκρίνονταν στην τρέχουσα -ελληνική ή παγκόσμια- πραγματικότητα. Τρία έργα Μπρεχτ στον ίδιο χειμώνα -ανάμεσά τους η ακραιφνής καταγγελία του καπιταλιστικού συστήματος, η «Αγία Ιωάννα των σφαγείων», οι «Εκτελεστές», η «Αληθινή ταυτότητα της Τζίνα Ντέηβις», το «Δέρμα», ένας «Άνθρωπος υπό χρεωκοπία» οι «Χαλασοχώρηδες», το «Τέλος», μια «Ξεχωριστή μέρα», το «Κουρδιστό πορτοκάλι» είναι μερικά χαρακτηριστικά -αν και ετερόκλητα- παραδείγματα αυτής της επαγρύπνισης των καλλιτεχνών μας.
• Το 2013 επιφυλλάσσει ξεχωριστή αναφορά στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών· θα μπορούσε να οφείλεται στο συνολικό προγραμματισμό της ή στη γόνιμη συνεργασία της με θεατρικούς θεσμούς της πόλης, όπως το Φεστιβάλ Αθηνών. Ο λόγος όμως είναι άλλος. Χάρη στη Στέγη και τη διοργάνωση του 3ου Φεστιβάλ Εφηβικού Θεάτρου, άνοιξαν για το κοινό οι πόρτες μιας ιδιαίτερης θεατρικής σκηνής και μας έκαναν κοινωνούς μιας σπουδαίας προσπάθειας: η θεατρική ομάδα των κρατουμένων των φυλακών ανηλίκων του Αυλώνα παρουσίασαν μία παράσταση-βίωμα προσφέροντας σε μερικές δεκάδες (τυχερών) θεατών μία συγκλονιστική εμπειρία ζωής.
• Το 2013 ήταν η χρονιά της μεγάλης απώλειας: επεφύλαξε το τελευταίο, και μεγαλύτερο, χειροκρότημα στον Λευτέρη Βογιατζή·
• αλλά και η χρονιά που έκλεισε ένας άλλος, μεγάλος κύκλος: ο Γιάννης Χουβαρδάς αποχαιρέτησε ύστερα από έξι χρόνια τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου.
• Οπότε, μοιραία, άνοιξε ένας καινούργιος: η διαδοχή της θέσης από τον Σωτήρη Χατζάκη σηματοδοτήθηκε από ένα μεγαλεπήβολο προγραμματισμό, τον οποίο ακολούθησε ένα «μπαράζ» παραιτήσεων και παρασκηνιακών συγκρούσεων.
• Τουλάχιστον, η ανανέωση της θητείας του Γιώργου Λούκου στο τιμόνι του Φεστιβάλ Αθηνών εξασφάλισε έστω και μεγάλη καθυστέρηση την ομαλή διεξαγωγή του καθιερωμένου πολιτιστικού θεσμού των καλοκαιριών μας. Χάρη σε αυτόν απολαύσαμε για δεύτερη φορά μες στη χρονιά τον Μπομπ Ουίλσον, αυτή τη φορά να σκηνοθετεί/χορογραφεί ένα μοναδικό πρωταγωνιστικό δίδυμο: τον Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ και τον Ουίλλεμ Νταφόε στο σουρεαλιστικό σύμπαν του Ντάνιελ Χαρμς («The old woman»).
• Η νέα περίοδος για το Εθνικό ξεκίνησε αθόρυβα σχεδόν, μετά από μια σειρά επαναλήψεων της προηγουμένης καλλιτεχνικής διεύθυνσης, μέσα σε μια δίνη αμφιβολίας για το ποιες από τις προαναγγελθείσες παραστάσεις θα πραγματοποιηθούν τελικά. Η μεταβατική αυτή περίοδος μας υπενθυμίζει πόσο καθοριστικό είναι το στίγμα που αφήνει το κρατικό θέατρο, ακόμη και σε μια πόλη όπως η Αθήνα με την αστείρευτη θεατρική ζωή.
• Γενικώς, η έναρξη της χειμερινής περιόδου ήταν κάπως περίεργη, σαν να άργησε να έρθει. Όσα προαναφέρθηκαν για το Εθνικό Θέατρο, η απουσία του Λευτέρη Βογιατζή, η καθυστερημένη έναρξη των νέων παραγωγών του Λιβαθινού και του Χουβαρδά, μαζί με το γεγονός ότι το φθινόπωρο κυριάρχησαν οι επαναλήψεις και οι δουλειές μικρών ομαδών δημιούργησαν την αίσθηση ότι κάτι έλειπε. Η χειμερινή σεζόν φαίνεται να μπαίνει σε σταθερή τροχιά ουσιαστικά τώρα, στην εκπνοή του χρόνου.
• Το 2013 ήταν μια σημαντική χρονιά για τους θεατρικούς χώρους· ιστορικούς, όπως το δημοτικό θέατρο Πειραιά, που άνοιξε τις πόρτες του ύστερα από δεκατέσσερα χρόνια σιωπής και εκκρεμεί πια με τον καλλιτεχνικό του προγραμματισμό να δικαιώσει το ρόλο του, πέρα από την όποια ιστορική ή αρχιτεκτονική σημασία έχει η αναστήλωσή του·
• αλλά και νέους, που εγκαινιάστηκαν μέσα στο 2013: ο τεχνοχώρος Cartel και το θέατρο Skrow ενίσχυσαν τα θεμέλια για την ευημερία και τη μακροημέρευση της θεατρικής ζωής της πόλης.
• Από την άλλη, οι κρατικές παρεμβάσεις στους θεατρικούς χώρους, είτε αφορούσαν την εισβολή στην κατάληψη του κτηρίου του Εμπρός είτε το πολυκαιρισμένο νομοσχέδιο για τη λειτουργία των θεάτρων, που αν εφαρμοζόταν κατά γράμμα θα σήμανε το κλείσιμο της συντριπτικής πλειοψηφίας των θεάτρων μας, σήμαναν ένα δυσοίωνο καμπανάκι.
• Αν συνυπολογίσουμε στο παραπάνω την ανυπόστατη -ευτυχώς μέχρι στιγμής- φήμη ότι το Εθνικό Θέατρο και το ΚΘΒΕ συμπεριλαμβάνονται στους Οργανισμούς που πρόκειται να καταργηθούν μέσα στο 2014 -ή ότι θα επέλθει τέτοια μείωση προσωπικού που θα τους καταστήσει δυσλειτουργικούς-, θα προτείναμε στην ηγεσία να συνεχίσει την τακτική που έχει ήδη επιδείξει απέναντι στο θέατρο: από μακριά κι αγαπημένοι!

Καλή (θεατρική) Χρονιά!