Ανώνυμα Λάφυρα

Από τις 21 ως τις 27 Φεβρουαρίου διεξάγεται στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας η Δεύτερη Εβδομάδα Αφρικανικού Κινηματογράφου, με είσοδο ελεύθερη για το κοινό. Η εκδήλωση συνδιοργανώνεται από την ταινιοθήκη, τις πρεσβείες και τα επίτιμα προξενεία των αφρικάνικων χωρών στην Ελλάδα, πρεσβείες και προξενεία που συμμετείχαν με μεγάλο ζήλο αφενός και αφετέρου με ένα πνεύμα μεταξύ τους συνεργασίας, που απαντάται μάλλον πιο δύσκολα σε μη αφρικάνικες χώρες. Μια από τις δέκα εννέα συνολικά ταινίες και ντοκιμαντέρ που θα προβληθούν, είναι το αιθιοπικό ντοκιμαντέρ «Η Επιστροφή του Οβελίσκου» του Σάμσον Τζιόρτζις. Το ντοκιμαντέρ αναφέρεται στην επιστροφή του Οβελίσκου του Αξούμ (της Αξώμης), μιας στήλης 24 μέτρων που εκλάπη από τις υπό τον Μουσολίνι ιταλικές δυνάμεις κατοχής της Αιθιοπίας το 1937, τοποθετήθηκε σε μια πλατεία της Ρώμης, και μολονότι οι Ιταλοί εκδιώχθηκαν από την Αιθιοπία το 1941 και στη συνθήκη ειρήνης που υπέγραψαν το 1947 υποχρεώνονταν εκτός των άλλων να επιστρέψουν ό,τι είχαν πάρει, ο Οβελίσκος -που είχε στο μεταξύ κηρυχθεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από την Ουνέσκο- επέστρεψε στην Αιθιοπία μόλις το 2005.

Το πολύ ενδιαφέρον αυτό ντοκιμαντέρ έχει μεν ως κεντρικό του θέμα την επιστροφή του Οβελίσκου, δεν περιορίζεται όμως μόνο σε αυτήν, αλλά επεκτείνει την ματιά του τόσο στον Ιταλοαιθιοπικό πόλεμο, όσο και στη σχέση που έχουν οι Αιθίοπες με την πολιτιστική τους κληρονομιά. Στο ντοκιμαντέρ ακούμε την άποψη πως σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς η πραγματική αρχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου δεν ήταν με την εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία το 1939, αλλά με την εισβολή της Ιταλίας στην Αιθιοπία το 1935, εισβολή που ανέδειξε με τον πλέον εμφατικό τρόπο την αδυναμία και την έλλειψη βούλησης της Κοινωνίας των Εθνών να παίξει καθοριστικό ρόλο, καθώς και τις καταστροφικές τελικά επιπτώσεις που είχε η πολιτική του κατευνασμού και της υποχωρητικότητας. Ο Χαιλέ Σελασιέ μιλώντας στην Κοινωνία των Εθνών προειδοποίησε πως η Αιθιοπία ήταν απλώς η πρώτη και πως σύντομα θα ερχόταν η σειρά των υπολοίπων. Ενώ ο Μουσολίνι θα κέρδιζε τον πόλεμο σε κάθε περίπτωση λόγω της υπεροπλίας σε όπλα κλπ, δεν είχε καμία αναστολή να ρίξει στην Αιθιοπία δηλητηριώδη αέρια μουστάρδας. Η κατάκτηση της Αιθιοπίας τον έφερε στο απόγειο της δόξας του μέσα στην Ιταλία. Φιλοδοξία του ήταν να μεταφερθούν σταδιακά δύο εκατομμύρια Ιταλοί εκεί, τελικά όμως πήγαν μόνο ελάχιστες χιλιάδες αγρότες. Στην Αντίς Αμπέμπα οι συνοικίες άρχισαν να χωρίζονται με φράκτες. Το τμήμα που βρισκόταν η ιταλικής διοίκηση ήταν ένα μέρος που οι ντόπιοι δεν μπορούσαν να περάσουν εύκολα. Ακούμε στο ντοκιμαντέρ πως όταν απελευθερώθηκε η Αντίς Αμπέμπα ο νοτιοαφρικάνος στρατηγός πήρε ιδέες για το απαρτχάιντ και πως το απαρτχάιντ δεν εφευρέθηκε στη Νότια Αφρική, αλλά στην Αιθιοπία από τους Ιταλούς.

Το ελculture είχε την ευκαιρία να θέσει λίγες ερωτήσεις στον σκηνοθέτη Σάμσον Τζιoρτζι, ο οποίος και μας έκανε την τιμή να απαντήσει. Ακολουθεί λοιπόν αυτή η μίνι συνέντευξη:

ελc: Στο ντοκιμαντέρ αναφέρεται πως ο οβελίσκος ήταν στημένος σε μια πλατεία της Ρώμης χωρίς καμία ειδική σήμανση (επιγραφή κλπ) του τι ακριβώς είναι. Ποιά εξήγηση δίνετε σε αυτό το παράδοξο του να παίρνεις από μια άλλη ήπειρο ένα μνημείο και να το τοποθετείς στη χώρα σου χωρίς καμία αναφορά της προέλευσής του και της σημασίας του;
Σάμσον Τζιόρτζι: H εξήγηση που δίνω είναι βασισμένη σε ιστορικά γεγονότα. Όταν ο φασίστας δικτάτορας Μουσολίνι αποφάσισε να πάρει το 1937 ως λάφυρο τον οβελίσκο από εκεί που βρισκόταν, στην πόλη Άξουμ στον βορά της Αιθιοπίας, ήθελε να ταυτίσει τον εαυτό του με τους ηγεμόνες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι οποίοι είχαν ήδη φέρει αρκετούς αιγυπτιακούς οβελίσκους στη Ρώμη, ως σύμβολο της δύναμής τους. Εκείνοι ποτέ δεν ενδιαφέρθηκαν να μνημονεύουν την χώρα από την οποία προήλθαν αυτά τα όμορφα έργα τέχνης. Για αυτό το λόγο ο δικτάτορας διέταξε η στήλη να στηθεί μπροστά από το νεοϊδρυθέν Υπουργείο Ιταλικής Αφρικής, το οποίο είχε ως αποστολή να διοικεί τις ιταλικές αποικίες στην Αφρική, δηλαδή τη Σομαλία, τη Λιβύη και την Αιθιοπία, η οποία έμελλε να μείνει υπό ιταλική κατοχή για πέντε χρόνια. Πρέπει να θυμόμαστε ότι όταν η Ιταλία αποφάσισε να κηρύξει πόλεμο εναντίον της Αιθιοπίας το 1935, κατόρθωσε λίγο πολύ να πείσει τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, ότι επρόκειτο για αποστολή εκπολιτισμού μιας χώρας που θεωρείτο ότι είχε μείνει πίσω. Τελικά ο Οβελίσκος επιδείχθηκε για πάνω από 68 χρόνια σε μια πολυσύχναστη περιοχή της Ρώμης χωρίς καμία αναφορά της ιστορίας του και της ιστορίας του αιθιοπικού λαού. Αυτός είναι ο λόγος που όταν οι Ιταλοί αντιφασίστες αντιτίθονταν στην παραμονή του στην Ιταλία, δεν στέκονταν μόνο στο ότι επρόκειτο για λεία που πάρθηκε παράνομα δια κλοπής, αλλά επίσης και στο ότι θεωρείτο ως ένα από τα τελευταία σύμβολα του φασισμού.

ελc: Πόσο καιρό εργαστήκατε πάνω στο ντοκιμαντέρ; Για τη δημιουργία του είχατε χρηματοδότηση από κάποιον φορέα;
Σάμσον Τζιόρτζι: Αν και από το ξεκίνημα είχα αμέριστη συμπαράσταση από πολλούς ανθρώπους που δέχτηκαν να μου δώσουν συνέντευξη και να με προμηθεύσουν με υλικό για την προετοιμασία της ταινίας, για να είμαι ειλικρινής μου ήταν πολύ δύσκολο να βρω χρήματα είτε από τηλεοπτικούς σταθμούς στην Ευρώπη είτε από αλλού, κάτι που είναι απαραίτητο για να φτιαχτούν ντοκιμαντέρ αυτού του είδους. Όταν ξεκίνησα να δουλεύω πάνω σε αυτό το σχέδιο γύρω στο 1995, αφού ανακάλυψα μια ομάδα παλαιών Ιταλών λόγιων, καθώς και τα μέλη της Επιτροπής Επιστροφής που έκαναν την εβδομαδιαία σύσκεψή τους σε ένα μαγαζί με ραπτικά στην Αντίς Αμπέμπα, ούτε ένας τηλεοπτικός σταθμός δεν θα μπορούσε να πιστέψει ότι μια μέρα αυτός ο τεράστιος λίθος θα επέστρεφε στον τόπο από όπου προερχόταν. Ήταν τελικά μια συμπαραγωγή από μια παρισινή εταιρία που ονομάζεται Margo Films με τη δική μου ομάδα παραγωγής που εδρεύει στην Αιθιοπία, Yalem Films, καθώς και σημαντική κυβερνητική χορηγία από το γαλλικό υπουργείο εξωτερικών που μας επέτρεψε να καλύψουμε το μπάτζετ μας. Ο Οβελίσκος επέστρεψε το 2005, άρα, μου πήρε πάνω από μια δεκαετία η σκηνοθεσία και η παραγωγή της ταινίας.

ελc: Ο Οβελίσκος αναστηλώθηκε στο Αξούμ μετά την ολοκλήρωση του ντοκιμαντέρ σας. Η αναστήλωση θεωρήθηκε σημαντικό γεγονός στην Αιθιοπία; Υπάρχει έκτοτε κάποια τουριστική ή άλλη αξιοποίησή του;
Σάμσον Τζιόρτζι: Κατά τη διάρκεια του επαναπατρισμού του μνημείου, που διήρκεσε αρκετούς μήνες, οι τοπικές εφημερίδες είχαν πολλές αναφορές. Για την ακρίβεια, σε κάθε γωνιά της χώρας ο κόσμος μάζευε χρήματα (αυτή είναι μια πολύ βαθιά ριζωμένη παράδοση στους Αιθίοπες) για να γιορταστεί η επιστροφή του. Και κατά τη διάρκεια της αναστηλώσεως, μεγάλος αριθμός πολιτιστικών γεγονότων έλαβαν χώρα στο Αξούμ, τα οποία καλύφθηκαν και τηλεοπτικά. Αυτό που πιστεύω είναι ότι το αποτέλεσμα της αναστήλωσης πρέπει να ειδωθεί σε μακροχρόνια προοπτική. Σιγά σιγά οι άνθρωποι στην Αιθιοπία αποκτούν ενδιαφέρον για την κληρονομιά τους. Οικογένειες άρχισαν να ταξιδεύουν σε διαφορετικά μέρη της χώρας όπου υπάρχει μεγάλος αριθμός ιστορικών μνημείων. Αυτό είναι ένα νέο φαινόμενο. Η ευχή μου είναι να δω κάθε παιδί στην Αιθιοπία να έχει την ευκαιρία να επισκεφθεί τη χώρα και να ανακαλύψει τα ιστορικά της μνημεία. Υποθέτω πως εκπαιδευτικά προγράμματα πρέπει να φτιαχτούν από τις Αρχές, ώστε να «εκδημοκρατιστεί» ο εγχώριος τουρισμός για τον λαό.

Ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους αποφάσισα να κάνω αυτή την ταινία ήταν για να κατανοήσω πώς οι συμπατριώτες μου ένιωθαν για την κληρονομιά τους και μέσω αυτής της ιστορίας να δώσω ώθηση για την έναρξη ενός σχετικού διαλόγου σε τοπικό επίπεδο. Η επιστροφή αυτού του μνημείου επέτρεψε σε πολλούς Αιθίοπες να αποκτήσουν συνείδηση της σημασίας που έχει η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Επίσης το γεγονός αυτό άνοιξε το δρόμο για την ίδρυση πολλών φορέων που απαιτούν την επιστροφή άλλων κλεμμένων πολιτιστικών αντικειμένων, που βρίσκονται παρανόμως στην Ιταλία αλλά και σε πολλές άλλες χώρες. Για μένα αυτό είναι μόνο η αρχή, υπάρχουν πολλά ακόμα που πρέπει να γίνουν.