Η εμπειρία μιας πρόβας (και η πρόβα πολλών εμπειριών)

Κείμενο: Τώνια Καράογλου

Το ανοιχτό πέρασμα των «Αδελφών Καραμάζοφ» μόλις έχει τελειώσει στο προαύλιο του ιστορικού ναού του Αγίου Νικόλαου του Ραγκαβά στην Πλάκα και οι θεατές συγκεντρωνόμαστε για μια συζήτηση με τους συντελεστές. Τα σχόλια και οι επισημάνσεις μας τους είναι απαραίτητα όσο βρίσκονται στη διαδικασία διαμόρφωσης της τελικής παράστασης, που θα παρουσιαστεί στον ίδιο χώρο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. «Γίνετε όσο σκληροί και ειλικρινείς μπορείτε» μας ζητάει ο Ηλίας Κουνέλας, που εμπνεύστηκε και υπογράφει σκηνοθετικά το εγχείρημα, συμμετέχοντας και ως ηθοποιός. Και εκεί, κάτω από τις ολάνθιστες πέργκολες, με φόντο την ιστορική εκκλησία και το κατανυκτικό φως των κεριών, άνοιξε ένας πολυπρισματικός διάλογος με αφορμή την πρόβα που μόλις παρακολουθήσαμε, πότε επικεντρωμένος στα στοιχεία της παράστασης και πότε σε πιο προσωπικές τοποθετήσεις· ακριβώς σαν προέκταση της παράστασης που προετοιμάζεται, καθώς αυτή δεν θα φέρει επί σκηνής το έργο του Ντοστογιέφσκι, αλλά κυρίως την προσωπική διεργασία που δημιουργήθηκε από την επαφή μαζί του. Ο τίτλος χαρακτηριστικός: «Αδελφοί Καραμάζοφ – Η εμπειρία μιας ανάγνωσης». Οι έξι ηθοποιοί, ύστερα από την παρότρυνση του Ηλία Κουνέλα, διάβασαν ομαδικά επί δώδεκα μήνες το αριστούργημα του Ντοστογιέφσκι και οι απαντήσεις που έδωσε ο καθένας στα ερωτήματά του, τα βιώματα και οι αναμνήσεις που του ξύπνησε, οι σκέψεις και οι εξομολογήσεις που του προκάλεσε βρήκαν χώρο σε αυτό το σκηνικό εγχείρημα που βασίζεται στην προσωπική εμπειρία και τον αυτοσχεδιασμό.

Κάποιοι από τους θεατές που είδαν το πέρασμα για δεύτερη ή και τρίτη-τέταρτη φορά ικανοποιημένοι επεσήμαναν τη μεγάλη πρόοδο που έχει συντελεστεί με τον καιρό. Άλλοι, που για πρώτη φορά έγιναν συμμέτοχοι σε αυτή την εμπειρία, έχουν μάλλον βρεθεί προ εκπλήξεως. Μία κοπέλα είναι διστακτική: «Ερχόμενη, είχα στο μυαλό μου ότι θα έβλεπα κάτι πιο σχετικό με το έργο και τελικά είδα κάτι με αφορμή το έργο. Την ιστορία δεν την άκουσα, πήρα κάποιες αισθήσεις της. Οι προσωπικές εξομολογήσεις σας με αφορούσαν βέβαια παρά πολύ, όμως η εμπειρία μου έγινε αυτοαναφορική». Ο Ηλίας Κουνέλας είναι κατηγορηματικός και καθησυχαστικός ταυτόχρονα: «Αυτή η αυτοαναφορικότητα είναι το ζητούμενο για εμάς. Προβληματιστήκαμε πολύ σχετικά με τη μορφή και το περιεχόμενο της παράστασης, όμως δεν μας αφορούσε τελικά να εξηγήσουμε ή να παίξουμε το μύθο». Αλλά και αργότερα θα επαναλάβει με έμφαση ότι προτιμά να χρεωθεί την κατηγορία πως η παράσταση δεν «έχει σχέση» με το έργο, παρά να είχε κάνει μία σκηνική αναπαράστασή του. Στη συγκεκριμένη δουλειά, ο θεατής είναι το απαραίτητο κομμάτι για να συμπληρωθεί το παζλ: «Όποιος διαβάσει το έργο, θα καταλάβει ότι αυτό που είδε δεν ήταν μονάχα οι εμπειρίες μας, έχει σχέση με ό,τι γράφεται εκεί μέσα. Δεν έχουν δημιουργηθεί τυχαία οι αυτοσχεδιασμοί μας γύρω από θέματα όπως η πατρότητα, η πίστη, η αμφιβολία, η ενοχή, ο θάνατος. Εμείς διαβάσαμε το έργο, μας γεννήθηκαν αυτές οι σκέψεις και τώρα θέλουμε και από τον θεατή να διαβάσει το έργο, ώστε να ολοκληρωθεί η εμπειρία της ανάγνωσης».

Η κατάθεση της προσωπικής εμπειρίας ως μορφή και περιεχόμενο της παράστασης δεν είναι ένα σκηνοθετικό εφέ αλλά η έκφραση μίας βαθιάς ανάγκης. Ο Λεωνίδας Καλφαγιάννης θα πει με αφορμή το ερώτημα «ποιος είναι ο στόχος μίας τόσο προσωπικής δουλειάς;» που κατέθεσε η πιο προβληματισμένη από τους θεατές: «Είμαστε σε μια εποχή που χρειαζόμαστε το μοίρασμα. Αυτό είναι το πρώτο. Σίγουρα πρέπει αυτό το μοίρασμα να φτάσει κάπου και ευελπιστούμε ότι με τη δράση μας κάπου θα φτάσουμε. Αλλά τουλάχιστον ας δράσουμε – και η πρώτη δράση είναι να εκτεθούμε. Τι σημαίνει αυτό: να αποβάλουμε το φόβο, να εμπιστευθούμε. Αυτή η εμπιστοσύνη μπορεί να μας πάει σε λάθος μονοπάτια, αλλά τουλάχιστον θα μας κάνει να κάνουμε ένα βήμα αυτήν την περίοδο που χρειαζόμαστε την αλήθεια». «Συνδιαλεχτήκαμε με το έργο και μεταξύ μας επί ένα χρόνο, τώρα ήρθε η ώρα να συνδιαλεχτούμε και μαζί σας», θα προσθέσει η Κλεοπάτρα Μάρκου.

Νωρίτερα, είχε γίνει λόγος για τον αυτοσχεδιαστικό χαρακτήρα της παράστασης, θέμα που επανήλθε συχνά στη συζήτηση. Το όλο εγχείρημα μοιάζει με μία επί σκηνής μεταφερμένη διαδικασία πρόβας, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως το making of μιας παράστασης. Οι αυτοσχεδιασμοί, οι συζητήσεις, οι σκηνικές διεργασίες που θα προέκυπταν κατά την προετοιμασία ενός κανονικού ανεβάσματος των «Αδελφών Καραμάζοφ», εδώ γίνονται όχι μέσο αλλά αυτοσκοπός. Πώς λοιπόν χειρίστηκαν οι ηθοποιοί το θέμα του αυτοσχεδιασμού, πόσο ελεύθερος ή κατευθυνόμενος είναι; Οι συντελεστές, μαζί και οι θεατές που είχαν δει προηγούμενα περάσματα, επιβεβαιώνουν πως δεν υπάρχει σταθερό κείμενο, η παράσταση είναι «μία αυτοσχεδιαστική παρτιτούρα» που λειτουργεί συνειρμικά και σε απόλυτη εξάρτηση από τα μεταβαλλόμενα εσωτερικά και εξωτερικά ερεθίσματα κάθε ημέρας. Ακόμη και στην πρόβα που παρακολουθήσαμε ειπώθηκαν πράγματα για πρώτη φορά. «Είναι όμως όλα αυτοσχεδιαστικά; Δεν υπάρχουν κάποια σταθερά σημεία;» θα αναρωτηθεί αναμενόμενα ένας θεατής, για να λάβει την εύστοχη -και επίκαιρη ενόψει Μουντιάλ- απάντηση του Ηλία Κουνέλα: «Δείτε το σαν το ποδόσφαιρο. Οι παίκτες αυτοσχεδιάζουν επί ενενήντα λεπτά, από κάτω όμως υπάρχουν τακτικές και κανόνες». Ο θεατής που παίρνει το λόγο, μάλιστα, δηλώνει καθησυχασμένος: «Σε σχέση με τα προηγούμενα περάσματα που είδα, ναι, δίνετε πλέον την αίσθηση ότι έχετε ένα γήπεδο και μέσα στα συγκεκριμένα του όρια αυτοσχεδιάζετε. Είχα μια ανησυχία αρχικά, αλλά τώρα ησύχασα» καταλήγει γελώντας, ενώ η επόμενη θεατής θα προεκτείνει τη συζήτηση: «έχω το αίσθημα του μετέωρου, δεν ξέρω αν αυτό που βλέπω είναι μόνο μια εξομολόγηση ή αν υπάρχει και παιχνίδι μέσα στην εξομολόγηση». Σε ποιο βαθμό, άραγε, επεμβαίνει ο παράγοντας υποκριτική στις προσωπικές εξομολογήσεις που γίνονται;

Η ώρα κυλάει και μαζί της η συζήτηση, κάποιοι προτιμούν να επισημάνουν τα θετικά στοιχεία από φόβο μην τα αφαιρέσει η ομάδα, άλλοι βρίσκουν αφορμή να ανταλλάξουν τις διαφορετικές οπτικές τους πάνω στο ίδιο θέμα ή να εκμυστηρευτούν προσωπικές σκέψεις που γέννησε η πρόβα, ενώ σύντομα μπαίνει στο τραπέζι το θέμα του «μετά»· όλοι -συντελεστές και θεατές- συμφωνούμε ότι κάποιου είδους συζήτηση με το κοινό μετά την παράσταση είναι επιβεβλημένη. Άλλωστε, οι εμπειρίες είναι για να μοιράζονται, σωστά; Το επιβεβαίωσε και η νεαρή που είχε ήδη διαβάσει το βιβλίο: «χάρη σε εσάς συνειδητοποίησα ότι θα ήθελα να το έχω διαβάσει μαζί με κάποιον άλλο!»

Σημείωση: Θα γίνουν δύο ακόμα ανοιχτές πρόβες στις 2 & 3 Ιουνίου και ώρα 21:30

«Αδερφοί Καραμάζοφ – Η εμπειρία μιας ανάγνωσης» | 9-10, 12-15, 19-22, 26-29 Ιουνίου, στις 21:00 | Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ραγκαβά