Μερικές πρώτες σημειώσεις φαινομενικά «άναρχα» τοποθετημένες στην αρχή του βιβλίου «την αλήθεια έλεγε την αλήθεια», «περπατάει τυφλά προς την ποίηση», ημερομηνίες, πορτρέτα, εκρήξεις χρωμάτων και πινελιές που ακολουθούν τον δρόμο μιας λαμπρής προσωπικότητας της ελληνικής μας ιστορίας.
Και οι πρώτες λέξεις «Είχε πολλή ησυχία στη Ζάκυνθο τον Απρίλιο του 1798. Εκτός και αν θεωρείς θόρυβο το ρίξιμο των φύλλων, ή ενοχλείσαι από απ’ τον ήχο των απλωμένων ρούχων που κουνιούνται με τον αέρα ή από μία πέτρα που τελικά υποχωρεί κάτω από το βάρος μιας γάτας που κυνηγάει το βραδινό της. Η Ζάκυνθος ήταν σχεδόν όπως είναι τώρα. Είχε όμως πολύ περισσότερη ησυχία. Φαντάσου…».
Και η Μαρία Μπαχά φαντάστηκε και μας παραδίδει ένα από τα καλύτερα λογοτεχνικά έργα των τελευταίων χρόνων. Μια ιστορία για τον Διονύσιο Σολωμό, μια ιστορία που μας ταξιδεύει με λυρισμό στη ζωή του Δ. Σολωμού από την παιδική του ηλικία στη Ζάκυνθο, και τους επόμενους σταθμούς του στην Ιταλία και την Κέρκυρα.
«Προαισθανόταν ήδη ότι στην ησυχία της Κέρκυρας θα είχε τη δυνατότητα να έρθει πιο κοντά στον εαυτό του». Σε τριτοπρόσωπη αφήγηση, δίχως πρόθεση να εμπλουτίσει τις ιστορικές μας γνώσεις και μακριά από βιογραφικές φόρμες, φροντίζει με την αριστοτεχνική γραφή της να μας «σεργιανίσει» ρυθμικά στη ζωή και το έργο του ποιητή Διονύσιου Σολωμού που ύμνησε όχι μόνο την Ελευθερία, αλλά την ίδια τη ζωή μέσα σε ένα σχεδόν θεατρικό σκηνικό που οι λέξεις πρωταγωνιστούν άλλοτε χορεύοντας και γελώντας και άλλοτε ντυμένες με θλίψη και καημό.
«Ο τόπος και ο χρόνος είχαν συγχωνευτεί και μέσα του αλέθονταν ασταμάτητα, παράγοντας άμορφους όγκους αισθημάτων, που ήταν αδύνατον να περιγραφούν με τις υπάρχουσες λέξεις. Ένας άνθρωπος, τόσες ζωές».
Μια ιστορία, σχεδόν λυρική για τον Διονύσιο Σολωμό. Τι να περιμένει κανείς από αυτό το νέο βιβλίο;
Η πρόθεσή μου, όσο έφτιαχνα το βιβλίο, ήταν να δημιουργήσω μια ατμόσφαιρα που θα αντανακλά, έστω και στο ελάχιστο, κάτι από το σολωμικό σύμπαν. Να βρω τα σημεία επαφής του παρόντος με το παρελθόν. Γι’ αυτό και, στο εικονογραφικό κομμάτι του βιβλίου, οι μορφές μάς κοιτάζουν κατάματα, πριν βυθιστούν ξανά στον κόσμο του 19ου αιώνα. Οι σελίδες του βιβλίου, τα σχέδια, τα προσχέδια, οι λέξεις που συγκροτούν εικόνες κι επεισόδια ήθελα να λειτουργούν σαν κάτοπτρα μέσα από τα οποία κοιταζόμαστε με το παρελθόν και τους ανθρώπους του.
Τριτοπρόσωπη αφήγηση με τον αφηγητή να διεισδύει στον εσωτερικό κόσμο του ήρωα. Με ένα θεραπευτικό, επουλωτικό βλέμμα. Εικασίες για το τι σκέφτεται, τι αισθάνεται. Ένα τολμηρό εγχείρημα που επιδεικνύει βαθιά γνώση του υποκειμένου και πλούσιο αφηγηματικό και συγγραφικό ταλέντο. Μίλησέ μου λίγο για την έρευνα που έκανες και πώς ξεκίνησαν όλα.
Έναυσμα και αφετηρία της βαθύτερης σχέσης μου με το έργο του Σολωμού αποτέλεσε ένα τυχαίο γεγονός. Ο γιος μου σε ηλικία περίπου πέντε χρονών ήρθε να μου απαγγείλει τον Εθνικό Ύμνο που είχαν μόλις μάθει στο νηπιαγωγείο. Ακούγοντάς τον από μια παιδική φωνή, χωρίς τις συνήθεις φορτίσεις, ανοίχτηκε ξαφνικά και απροσδόκητα μπροστά μου ο Εθνικός Ύμνος ως ποίηση, ως έργο τέχνης, και τότε για πρώτη φορά τον άκουσα πραγματικά. Δεν έψαχνα θέμα για βιβλίο. Το θέμα εμφανίστηκε και ακαριαία και επιτακτικά διεκδίκησε την υλοποίησή του. Ξεκίνησα λοιπόν, ξαναδιαβάζοντας τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» υπό αυτό το πρίσμα. Στη συνέχεια αποφάσισα να κόψω δρόμο διαβάζοντας την αλληλογραφία του ποιητή. Μετά το ένα έφερνε το άλλο, από τα έργα του πήγαινα σε μελέτες για τα έργα του και την προσωπικότητά του. Παράλληλα έγραφα και ζωγράφιζα, κρατούσα σημειώσεις σε μορφή σχεδίων ή φράσεων. Σχεδόν αυτόματα και σχεδόν μονοκόμματα, όπως συμβαίνει καμιά φορά σε τέτοιες περιπτώσεις, είχε έρθει στο μυαλό μου η δομή της ιστορίας, από την αρχή της έρευνας, οπότε προχωρούσα σταδιακά στο χτίσιμό της.
Επέλεξες την ένθεση της εικονογράφησης στις πρώτες σελίδες του βιβλίου. Τι σε οδήγησε σε αυτή την απόφαση; Υπάρχει συμβολισμός;
Όσο προχωρούσα στην έρευνά μου προχωρούσα και στο κείμενο, ό,τι δεν μπορούσα να εκφράσω με λέξεις, το συμπλήρωνα με εικόνες και το αντίστροφο. Αυτό μου έδινε την ευχέρεια να μπορώ να κινούμαι σε πεδία αφηρημένα και συγκεκριμένα, να αλλάζω τον ρυθμό της αφήγησης, αλλά και να χρωματίζω πιο ζωηρά αποχρώσεις τις εποχής. Όταν ολοκληρώθηκε η δουλειά και μετά από συζητήσεις με τον γραφίστα κι επιμελητή της έκδοσης, Δημήτρη Χαλκιόπουλο και την εκδότρια Αλέξα Αποστολάκη, προχωρήσαμε με την ιδέα να διαχωρίσουμε τα δύο σκέλη, να μπουν πρώτα οι εικόνες και στη συνέχεια το κείμενο. Στις συζητήσεις μας επανερχόταν η ιδέα και ο ρυθμός ενός κινηματογραφικού τρέιλερ όπου συχνά, ξεκινάει μ’ έναν καταιγισμό εικόνων χωρίς εξηγήσεις, αλλά που σε εισάγουν επαρκώς στο τι θα ακολουθήσει. Μετά μπαίνουν οι τίτλοι και αφού έχει δημιουργηθεί ένα πλαίσιο, ξεκινάει η πλοκή. Θέλαμε να μην εικονογραφηθεί η ιστορία γραμμικά γιατί θεωρήσαμε ότι αυτό θα περιόριζε τελικά τον αναγνώστη και την περιήγησή του στον κόσμο της ιστορίας που αφηγούμαστε.
Η ιστορία σου ξεκινάει από τα πρώτα χρόνια της ζωής του στη Ζάκυνθο, μετά στην Ιταλία και την Κέρκυρα. Σταθμοί προσεκτικά επιλεγμένοι αλλά πάντα με μια ενδοσκoπική ματιά. Ξεχωρίζεις μια στιγμή από αυτό το ταξίδι του;
Με κινητοποίησαν ιδιαίτερα κάποιες μικρότερης ίσως σημασίας στιγμές του Σολωμού, όπως εμφανίζονται αναπάντεχα σε σημεία της αλληλογραφίας του, ή όπως προκύπτουν από αφηγήσεις συγχρόνων του. Τα κομβικά γεγονότα της ζωής του που αφορούν τον εθνικό ποιητή μας είναι λίγο πολύ γνωστά, όμως ένας δημιουργός είναι φτιαγμένος εξίσου από τα μείζονα και τα ανεπαίσθητα γεγονότα και μικρογεγονότα της ζωής του. Ένας δημιουργός μπορεί να εμπνευστεί από οτιδήποτε και να φτιάξει εν προκειμένω αριστουργήματα. Η μείζονα πνοή του έργου του είναι αυτή που μας συγκλονίζει αλλά εγώ δεν μπορούσα παρά να πιαστώ από αυτό που νιώθω ότι με συνδέει μαζί του περισσότερο, απλές καθημερινές στιγμές όπως ένας περίπατος στη φύση ή μια παιδική ανάμνηση. Από το μικρό και απτό μπορεί κανείς να φτάσει στο μεγάλο κι εμπνευσμένο.
Tι είναι αυτό που στα δικά σου μάτια κάνει τον Διονύσιο Σολωμό να ξεχωρίζει και τον καθιστά μια συγκλονιστική φιγούρα;
Υπάρχει κάτι μεγαλειώδες και ταυτόχρονα απολύτως φιλόξενο και καθησυχαστικό στο σολωμικό σύμπαν. Άλλοι, ειδικότεροι από μένα, το έχουν αναλύσει και ορίσει με θαυμαστούς τρόπους, φιλολογικούς, ιστορικούς, ψυχαναλυτικούς. Ο Σολωμός είναι μια μαγνητική, γοητευτική προσωπικότητα και το έργο του είναι από τα πιο υψηλά έργα τέχνης με τα οποία έχω έρθει σε επαφή. Στο σύμπαν των στίχων του νιώθω ευπρόσδεκτη και ασφαλής.
Υπάρχει κάποια ιδιαίτερη σχέση αγάπης και θαυμασμού που νιώθεις να διαπνέει τη σχέση σου με τον Δ. Σολωμό;
Οποιοσδήποτε έρχεται λίγο πιο κοντά στο έργο και την προσωπικότητα του Σολωμού γοητεύεται, μαγνητίζεται και παγιδεύεται στο σύμπαν του με τρόπο ανεπίστρεπτο. Εγώ νιώθω τυχερή που ήρθα σε επαφή με έναν τόσο μεγάλο καλλιτέχνη.
Παραστατική αφήγηση, πλούσιο λεξιλόγιο, αριστοτεχνική εκφορά λόγου, μια απροσδόκητη έκπληξη για κάποιον που είναι εικονογράφος. Μίλησέ μου λίγο για αυτό. Υπήρχε μια βαθύτερη ανάγκη για γραφή; Θα σε κερδίσει τελικά η γραφή;
Το ίδιο το θέμα με κατηύθυνε στον τρόπο που θα το εκφράσω. Δεν μου αρκούσαν μόνο οι εικόνες, ήθελα να αφηγηθώ και κομμάτια της ιστορίας με λόγια. Στην πραγματικότητα όμως, ως ζωγράφος λειτούργησα και στο κομμάτι του κειμένου, απλώς αντί να ζωγραφίζω τις εικόνες που μου έρχονταν στο μυαλό τις περιέγραφα με λέξεις. Η γραφή δεν είναι αυτοσκοπός, είναι ένας ακόμα τρόπος να εκφράσω αυτό που θέλω. Αν κάποια στιγμή στο μέλλον η ανάγκη προκύψει εκ νέου θα το ξανακάνω.
–
