Ο Σ. Παλούκης και ο Π. Κουτσοκώστας στο ελculture.gr

Στα μέσα του Οκτώβρη του 2012, με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Έδεσσας, κυκλοφόρησε ένα πολύ ιδιαίτερο βιβλίο από τις εκδόσεις Μαγικό Κουτί με τίτλο Wonderwood – Το Δάσος των Θαυμάτων: ένα καλειδοσκόπιο λαϊκών θρύλων, σκοτεινής αλληγορικής αφήγησης, αναγνωρίσιμων δανείων της εικαστικής καλλιτεχνικής παραγωγής, δυνατών φωτογραφικών συνθέσεων, κρυφών και φανερών μηνυμάτων. Οι δημιουργοί του, Σπύρος Παλούκης, φωτογράφος, συγγραφέας και εκδότης, και Παναγής Κουτσοκώστας, αρχαιολόγος και μουσειολόγος, μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά αυτής της μαγικής έκδοσης.

ελc: Θα μπορούσατε να μας πείτε λίγα λόγια για το επαγγελματικό σας υπόβαθρο και για το πώς καταλήξατε να συνεργαστείτε;
Σπύρος Παλούκης και Παναγής Κουτσοκώστας: Προερχόμαστε από διαφορετικά πεδία. Αυτό είναι πολύ θετικός παράγοντας όσον αφορά την ανάπτυξη της ιδέας και της παραγωγής του Wonderwood. Είναι σημαντικό ότι η φωτογραφική ματιά του Σπύρου Παλούκη και το θεωρητικό υπόβαθρο του Παναγή Κουτσοκώστα στην ιστορία τέχνης ενώθηκαν και δημιούργησαν ένα πολύ δυνατό καλλιτεχνικό και ακαδημαϊκό πρότζεκτ. Ο Σπύρος εργάζεται ως φωτογράφος και συγγραφέας και είναι ιδιοκτήτης των εκδόσεων Μαγικό Κουτί και Fata Morgana. To Wonderwood είναι το πέμπτο του βιβλίο. Η βασική ιδέα του Wonderwood προέκυψε από δική του πρωτοβουλία. Συνένωσε τις τρεις ιδιότητές του γράφοντας ένα παραμύθι, φωτογραφίζοντάς το και δίνοντάς του έντυπη μορφή. Ο Παναγής ασχολείται με την Αρχαιολογία και την Ιστορία της Τέχνης, συγκεκριμένα με το ζήτημα της τεκμηρίωσης και ερμηνείας υλικού πολιτισμού μέσω των τεχνολογιών της πληροφορίας, με ζητήματα εικονογραφίας και εικονολογίας, καθώς και με το ρόλο που παίζει η τέχνη στο δημόσιο χώρο στην ανάπλαση του αστικού τοπίου και τη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης. Έχει στο παρελθόν εργαστεί στο Υπουργείο Πολιτισμού και στο Υπουργείο Παιδείας της Ελλάδας. Όσον αφορά το πρότζεκτ του Wonderwood, ανέλαβε την επιμέλεια του φωτογραφικού λευκώματος και την καλλιτεχνική και επιστημονική του διεύθυνση. Το Wonderwood είναι ένα πρότζεκτ σχετικά με την κοινή τους πατρίδα, την Έδεσσα.

ελc: Θα μπορούσατε να μας δώσετε μια σύντομη περιγραφή σχετικά με το Wonderwood; Είναι φωτογραφικό λεύκωμα; Παραμύθι; Μυθοπλασία; Μυθολογία;
Π.Κ.: Το Wonderwood είναι μια παραδοσιακή αλληγορία. Αυτό το ιδιαίτερο φωτογραφικό λεύκωμα έχει ως πυρήνα όλα εκείνα τα στοιχεία που ενυπάρχουν στα παραμύθια. Η μυθοπλαστική και εικονολογική δομή του βασίστηκε εξολοκλήρου σε ένα λαϊκό παραμύθι, μια αυθεντική αφήγηση με πολλά και ποικίλα σημειολογικά στοιχεία και λεπτούς συμβολισμούς που συνδέονται και συνυπάρχουν αρμονικά. Το Wonderwood κατασκευάζει, αφηγείται και επιμελείται καλλιτεχνικά και λογοτεχνικά την παραδοσιακή λαϊκή κουλτούρα, και επανεισάγει αυτά τα στοιχεία ενοποιημένα σε ένα φωτογραφικό παραμύθι. Οικείες τοπικές και εθνικές εικόνες επαναπροσδιορίζονται στο παρόν και μετατρέπονται σε καθολικές, φτάνοντας βαθμιαία σε ένα επίπεδο διαχρονικά πανανθρώπινο και συμβολικά οικουμενικό. Οι φωτογραφίες του βιβλίου αυτού περιλαμβάνουν φυσικά και τεχνητά τοπία της Έδεσσας και της γύρω περιοχής, παραδοσιακές ιστορικές φορεσιές, ανθρώπους που κατάγονται από την πόλη ή ζούνε σε αυτήν, προκειμένου να δημιουργηθεί μια μυθοπλαστική απεικόνιση -σχεδόν μαγική- υπό το βλέμμα του σύγχρονου θεατή.

ελc: Πώς προέκυψε η ιδέα για αυτό το εγχείρημα;
Σ.Π.: Το 2008 εξέδωσα ένα ταξιδιωτικό λεύκωμα για την Έδεσσα. Επί ένα χρόνο, περιδιάβαινα στην πόλη, προσπαθώντας να βρω ιδιαίτερες τοποθεσίες, όμορφα σημεία και ενδιαφέροντες ντόπιους για να απεικονίσω κατά κάποιον τρόπο την εσωτερική ομορφιά της περιοχής. Σε αυτές τις περιπλανήσεις ανακάλυψα πολλά μυστικά της φύσης και άκουσα πολλές ιστορίες και τοπικούς θρύλους. Από την αρχή ήδη της καλλιτεχνικής μου καριέρας, ήταν όνειρό μου να δημιουργήσω ένα φωτογραφικό παραμύθι. Δε γνώριζα τότε πώς θα το έκανα ακριβώς, ή τι ακριβώς ήθελα αλλά υπήρχε ήδη στο πίσω μέρος του μυαλού μου. Πέρασε ο καιρός, έκανα διάφορα πρότζεκτ και δημοσίευσα τέσσερα βιβλία ώσπου άνθισε στο μυαλό μου η ιδέα για το Wonderwood. Όταν είδα την ταινία του Guillermo del Toro «Ο Λαβύρινθος του Πάνα», συνειδητοποίησα τι έπρεπε να κάνω. Ήθελα να πω μια ιστορία μέσω των εικόνων και να συνδυάσω την Ιστορία με τη Φαντασία, το Όνειρο με την Πραγματικότητα, τον Κόσμο που γνωρίζουμε με τον Κάτω Κόσμο, όλα υπό μία ενιαία ιδέα. Έτσι λοιπόν ξεκίνησε το εγχείρημα. Επέλεξα ως πρωταγωνίστρια μια ιστορική γυναικεία μορφή του τόπου, τη Μαργαρίτα, που θυσίασε τη ζωή της για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων, πέφτοντας από έναν γκρεμό. Το κορίτσι, λοιπόν, είναι ένα πνεύμα που έρχεται από το παρελθόν και θέλει να βοηθήσει τους ανθρώπους της Έδεσσας που κινδυνεύουν από τη μαγική κατάρα του βασιλιά Μίδα και της μάγισσας Καρκάγια.

ελc:Θα μπορούσατε να μοιραστείτε μαζί μας ορισμένες λεπτομέρειες σχετικά με τον τρόπο που εργαστήκατε; Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του Wonderwood;
Σ.Π.: Η ιδέα του Wonderwood προέκυψε δύο χρόνια πριν, όταν πραγματοποιούσα ήδη το Daydreaming, ένα πρότζεκτ σχετικά με τους Έλληνες του Βελγίου. Εκείνη την περίοδο άρχισα να γράφω την ιστορία, με πολλές παύσεις και επανεκκινήσεις. Στις αρχές του 2012 συναντηθήκαμε με τον Παναγή και συμφωνήσαμε να συνεργαστούμε για ένα βιβλίο σχετικά με την ιδιαίτερη πατρίδα μας. Η ιστορία είχε σχεδόν γραφτεί και έπειτα από ατέρμονες συζητήσεις με τον Παναγή σχετικά με το καλλιτεχνικό και ακαδημαϊκό αποτέλεσμα των φωτογραφιών του βιβλίου, προχωρήσαμε στο επόμενο βήμα. Πρακτικά, οι φωτογραφήσεις διάρκεσαν 4-5 μήνες, από το Φεβρουάριο έως τον Ιούλιο του 2012. Το δύσκολο κομμάτι για μένα ήταν το πρόγραμμα, το πώς θα συντονίσω και θα ετοιμάσω τα πάντα πριν. Όλες οι λεπτομέρειες έπρεπε να ελεγχθούν κυρίως από εμένα και τον Παναγή φυσικά: η επικοινωνία με ανθρώπους, οι τοποθεσίες της φωτογράφησης, η αγορά των υλικών και τελικά η παραγωγή και η εικονοποίηση του υλικού που άξιζε να εκδοθεί ήταν δύσκολη υπόθεση. Οι καιρικές συνθήκες δεν ήταν πάντοτε ιδανικές, τα προγράμματα των εθελοντών δεν προσαρμόζονταν πάντοτε στα σχέδιά μας και ήταν πολύ σημαντικό να διατηρήσουμε το κόστος παραγωγής κάθε φωτογραφίας όσο το δυνατόν χαμηλότερο.

ελc: Η Έδεσσα η κοινή σας πατρίδα και μια πόλη ονομαστή για μοναδική της φυσική ομορφιά είναι η βασική πρωταγωνίστρια του βιβλίου. Πώς ήταν να μεγαλώνει κανείς εκεί; Ποια θεωρείτε πως είναι η ιδιαίτερη επίδρασή της στην προσωπικότητα, τη δουλειά και τον τρόπο σκέψης σας;
Σ.Π.: Η Έδεσσα είναι μια πολύ όμορφη πόλη. Είναι ωραίο να έχεις περάσει σ’ αυτήν τα παιδικά σου χρόνια αλλά η ενήλικη ζωή εκεί είναι αρκετά περιορισμένη. Εκτός από τα δώρα της φύσης, δε συμβαίνει σχεδόν τίποτε που να αφορά σύγχρονα πολιτιστικά, κοινωνικά δρώμενα κ.λπ. Έχοντας εργαστεί μερικά χρόνια ως φωτογράφος, κυρίως στη Θεσσαλονίκη και τις Βρυξέλλες, πιστεύω ότι η ζωή μου θα ήταν κάπως διαφορετική αν είχα τη δυνατότητα ως έφηβος -την περίοδο δηλαδή που αναρωτιόμουν τι να σπουδάσω- να ακούσω και να μάθω ορισμένα πράγματα για τη φωτογραφία. Δεν ξέρω αν θα ακολουθούσα σίγουρα αυτό το μονοπάτι σε εκείνη την ηλικία, αλλά το μόνιμο παράπονό μου είναι ότι δεν είχα ακούσει τίποτα σχετικά με αυτά τα θέματα όταν ήμουν μικρός. Γι’ αυτό το λόγο τώρα, προσπαθώ πάντοτε να συναναστρέφομαι με νέους ανθρώπους, να επισκέπτομαι μαθητές σε σχολεία και ως ομιλητής να μοιράζομαι τις σκέψεις μου για τη φωτογραφία, την τέχνη και τη ζωή γενικότερα. Μιλώντας για έμπνευση, κίνητρα, δημιουργία.

ελc: Η γλώσσα της φωτογραφίας είναι οικουμενική. Όσον αφορά το κείμενο, επιλέξατε να κάνετε μια δίγλωσση έκδοση -γεγονός που κάνει το εγχείρημα αρκετά εξωστρεφές. Θεωρείτε ότι η σύγχρονη ελληνική καλλιτεχνική παραγωγή είναι αρκετά γνωστή στο εξωτερικό;
Π.Κ.: Ειδικά σε αυτή τη συγκυρία, η Ελλάδα χρειάζεται να είναι πιο εξωστρεφής από ποτέ άλλοτε. Στο παρελθόν, πολλοί καλλιτέχνες αναγνωρίστηκαν διεθνώς σε πολλές μορφές της τέχνης, από τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική έως την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη μουσική. Το πιο σοβαρό και ρεαλιστικό ερώτημα είναι τι μπορεί να γίνει σήμερα, εδώ και τώρα. Μέσω της κρίσης μπορούμε να «επικοινωνήσουμε» την πραγματική Ελλάδα, το πραγματικό της νόημα, προκειμένου να μιλήσουμε στον υπόλοιπο κόσμο. Νομίζω ότι η τέχνη μπορεί να το κάνει αυτό καλύτερα από τον καθένα. Είναι σημαντικό να συσταθούμε και να συστηθούμε εκ νέου. Ευτυχώς, υπάρχουν πολλοί νέοι της γενιάς μας που η δουλειά τους αναγνωρίζεται στο εξωτερικό. Κινούνται αργά μα σταθερά. Δε χρειάζεται βιασύνη. Το μέλλον δεν είναι τόσο μακριά όσο νομίζουμε! Πιστεύω ότι έχουμε να δούμε ορισμένα σπουδαία πράγματα.

ελc: Το Wonderwood πρόκειται να ταξιδέψει; Έχετε προγραμματίσει κάποιες βιβλιοπαρουσιάσεις ή σχετικές εκδηλώσεις;
Σ.Π. & Π.Κ.: Το βιβλίο ξεκινάει το ταξίδι του από τη Photobiennale της Θεσσαλονίκης όπου θα παρουσιαστεί στην γκαλερί Kalos & Klio showroom (15/11-5/12). Τη φωτογραφική έκθεση αυτή έχει επιμεληθεί ο Παναγής Κουτσοκώστας. Η Έδεσσα είναι ο επόμενος σταθμός για την παρουσίασή του, έπειτα η Αλεξανδρούπολη και ακολουθεί η Αθήνα στις αρχές του 2013. Έπειτα, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα κάνει ένα βήμα στο εξωτερικό, συγκεκριμένα στις Βρυξέλλες -ίσως στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο Βόλος, η Λάρισα και οι άλλες πόλεις είναι πιθανοί προορισμοί για παρουσίαση επίσης. Υπάρχουν και κάποια άλλα σχέδια ακόμη, όπως η παρουσίαση και η παραγωγή ενός παράλληλου εκπαιδευτικού προγράμματος για τους μαθητές της Έδεσσας.

ελc: Σχεδιάζετε ήδη το επόμενο κοινό ή ατομικό σας εγχείρημα; Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Σ.Π.: Όσον αφορά εμένα προσωπικά, είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που δεν μπορώ να δω παραπέρα. Πάντοτε ξεκινούσα ήδη να σχεδιάζω το επόμενο βιβλίο ή πρότζεκτ αλλά αυτή την περίοδο της ζωής μου προτιμώ να επικεντρωθώ στο παρόν. Τώρα ασφαλώς ασχολούμαι με το μέλλον του Wonderwood και με το πώς θα καταφέρει να φτάσει σε όσο το δυνατόν περισσότερους αναγνώστες. Σίγουρα πρόκειται να ασχοληθώ με πολλές από τις μέλλουσες και παλαιότερες εκδόσεις του Μαγικού Κουτιού, καθώς γενικότερος στόχος μου είναι να αναβαθμίσω την εκδοτική μου επιχείρηση και να επικεντρωθώ στην παραμυθένια πλευρά της ζωής και των βιβλίων. Από καλλιτεχνική άποψη, ίσως επιχειρήσω ορισμένους πειραματισμούς με την κινηματογραφία την επόμενη χρονιά, αλλά τίποτε δεν είναι βέβαιο.

Π.Κ.: Αυτή τη στιγμή, επικεντρωνόμαστε στο Wonderwood. Πιστεύουμε ότι θα χρειαστεί χρόνο να πάρει το δρόμο του, επειδή το περιεχόμενο και τα συμφραζόμενά του είναι πολύ περίπλοκα και επειδή περιέχει πολλά μηνύματα. Προσωπικά θα ήθελα να επικεντρωθώ στην εκπαίδευση και στο ακαδημαϊκό πεδίο έρευνας, ίσως να καταπιαστώ με ένα διδακτορικό. Αυτή την περίοδο συζητάμε τη συνέχιση της συνεργασίας μας. Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να συνδυάσουμε τα διαφορετικά μας γνωστικά αντικείμενα και το πάθος και την αγάπη μας για όλες τις μορφές της τέχνης.

Το Wonderwood ξεκινάει το ταξίδι του από τη Θεσσαλονίκη στις 15 Νοεμβρίου 2012.