“Women in Abstraction” στο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ του Μπιλμπάο: Η έκθεση που ξαναγράφει την ιστορία για τις γυναίκες καλλιτέχνιδες

9 Δεκεμβρίου, 2021

«Δεν υπάρχει θηλυκή ευαισθησία ή γυναικεία τέχνη»: Οι αφανείς γυναίκες της αφηρημένης τέχνης μέσα από τη μοναδική έκθεση "Women in Abstraction"

Κείμενο: Μαριάννα Μαυρουδή

Ο χειμώνας μπήκε για τα καλά με μία μοναδική έκθεση, η οποία λαμβάνει χώρα στο Guggenheim Museum στο Bilbao κι επιχειρεί να ρίξει φως στα άδυτα ή αλλιώς «αφανή» σημεία της αφηρημένης τέχνης. Η ιστορία – η οποία έχει γραφτεί από άνδρες καλλιτέχνες του κινήματος της αφαίρεσης – έχει επικεντρωθεί στον τρόπο με τον οποίο οι πρωταγωνιστές της, τον 20^ο αιώνα, έδωσαν μορφή σε ένα όραμα νεωτερικότητας αποκομμένο από την παραστατική και αντικειμενική αναπαράσταση, στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Στο παρασκήνιο όμως – με εξαίρεση ορισμένες περιπτώσεις – ένας στρατός γυναικών καλλιτεχνών παρήγαγε ταυτόχρονα, έργα επίκαιρα και υψηλής ποιότητας, τα οποία παρέμειναν στη σκιά.

Μέχρι τις 27 Φεβρουαρίου, στο επίκεντρο λοιπόν βρίσκεται μία άλλη πραγματικότητα, εναλλακτική, η οποία εκφράζεται μέσα από τη συναρπαστική έκθεση ”Women In Abstraction”. Πίσω από την ιδέα και τον σχεδιασμό της συγκεκριμένης έκθεσης, βρίσκεται η Christine Macel, Επικεφαλής Επιμελήτρια του Pompidou Centre, η Karolina Leewandowska, Διευθύντρια του Μουσείου της Βαρσοβίας, και η Lekha Hileman Waitoller, Επιμελήτρια του Ισπανικού Μουσείου.

Monir Shahroudy Farmanfarmaian in her studio, working on Heptagon Star, Tehran, 1975 Estate of Monir Shahroudy Farmanfarmaian

Στους χώρους του μοναδικού χώρου που σχεδίασε ο Φρανκ Γκέρι, έχουν τοποθετηθεί τα έργα 112 καλλιτεχνών, συνθέτοντας μια επιβλητική και πολύπλοκη ιστορία μέχρι τη δεκαετία του ’80, με μία θεματική που υπερβαίνει τη ζωγραφική καθώς περιλαμβάνει και τον χορό, τη φωτογραφία, τα υφάσματα και τις διακοσμητικές τέχνες.

Οι γυναίκες, είναι το σημείο εκκίνησης, ήδη από το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, όπως η περίπτωση της Τζορτζιάνα Χάουτον, με ισχυρό πνεύμα που εκφράζεται σε πίνακες όπως το ” The spirit of peace” (1865), όπου στοιχεία όπως: σημεία, ελικοειδείς και κυκλικές γραμμές, παρουσιάζονται σε μια συμβολική αφαίρεση και έχει ως στόχο να αντιπροσωπεύσει το υπερβατικό.

Όπως αναφέρει η Christine Macel: «Οι γυναίκες καλλιτέχνες υποβλήθηκαν σε μια διαδικασία να παραμείνουν αόρατες, επειδή οι άνδρες ήταν στο επίκεντρο της τότε καλλιτεχνικής σκηνής. Ακόμη και για τις γυναίκες που κατάφεραν να εδραιωθούν, όπως τη Σόνια Ντελωναί, η ποιότητα των έργων της δεν έχει αναγνωριστεί επαρκώς. Μιλάμε περισσότερο για τον άντρα της Ρομπέρ Ντελωναί, παρά για αυτήν.

Άλλες γυναίκες πάσχισαν μάταια να βρουν χώρο. Η ιδέα μου είναι να ρίξω φως σε αυτές τις γυναίκες καλλιτέχνες που συν-δημιούργησαν τον αφηρημένο μοντερνισμό του 20^ου αιώνα, έτσι ώστε να εξισορροπηθεί η ιστορία της τέχνης, με μια διαφορετική προσέγγιση».

Fahrelnissa Zeid The Arena of the Sun, 1954 Oil on canvas 196 x 296.5 cm Istanbul Museum of Modern Art Collection, Istambul, Eczacıbaşı Group Donation © Raad Zeid Al-Hussein © Istanbul Museum of Modern Art Photo: Reha Arcan

Barbara Hepworth Oval Sculpture (N°2), 1943, cast 1956 Plaster on wooden base 29.3 x 40 x 25.5 cm Tate, presented by the artist, 1967 © Bowness © Tate

Βλέπουμε λοιπόν την καλλιτέχνιδα Βαλεντίν ντε Σαιν-Πόιντ (συγγραφέα του Μανιφέστου Φουτουριστικής Γυναίκας το 1912) και την ερμηνεία της Λόι Φούλερ σε ένα βίντεο του 1897, στο οποίο η υπνωτική στροβιλιζόμενη κίνηση του φορέματός της, κάνει την πρωταγωνίστρια σχεδόν να εξαφανιστεί. Παρουσιάζονται τρεις πίνακες, όλοι από το 1913 αλλά πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους. Της Νατάλια Γκοντσαρόβα που έχει ως θέμα τη Ρώσικη πρωτοπορία, της Όλγα Ροζάνοβα στο έργο “Μη Αντικειμενικές Συνθέσεις” και της Αλεξάνδρα Έκστερ την κονστρουκτιβιστική νεκρή φύση.

Στην περίοδο του κινήματος Bauhaus κυριαρχούν η Γκερντρούντ Άρντ με το χαλί της, που θεωρείται το αποκορύφωμα του έργου της πάνω στις θεωρίες του Klee. Τα επιβλητικά πέτρινα γλυπτά της Σαλουά Ραούντα Τσουκάιρ και τα πυροτεχνήματα ”Arena del sole” της Φαχρελνισά Ζεΐντ που ανήκουν στην Παριζιάνικη σκηνή της δεκαετίας του 1950.

Saloua Raouda Choucair Fractional Module, 1947-1951 Oil on canvas 47 x 67 cm Saloua Raouda Choucair Foundation © Saloua Raouda Choucair Foundation, Beirut © Galerie Saleh Barakat

Joan Mitchell Méphisto, 1958 Oil on canvas 182 x 165 cm Centre Pompidou, Musée national d’art moderne, Paris, exchange of value, 1995 © Estate of Joan Mitchell © Centre Pompidou, MNAM-CCI/Jacques Faujour/Dist. RMN-GP

Ιδιαίτερη σημασία δίνεται και στη σχολή της Νέας Υόρκης. Η φωτογραφία της ομάδας “Irascibles”, στην οποία η Χέντα Στερν ξεχωρίζει ως η μόνη γυναίκα, πλαισιώνεται από τους εκπληκτικούς καμβάδες της Λη Κράσνερ, συζύγου του Jackson Pollock, με την ψευδαίσθηση ενός “jet painting” που στην ουσία είναι το αποτέλεσμα μιας δουλειάς, η οποία βασίζεται σε μία εξαιρετικά επιμελή έρευνα και μελέτη.

Το “Back Mountain # 16” της Ελέιν ντε Κούνινγκ παρουσιάζεται, καθώς και οι χρωματιστές πινελιές στο ”Cool Summer” της Έλεν Φρανκεντάλερ, ξεχωρίζουν. Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε τις φωτογραφίες της χορεύτριας Τζαννίνα Σένσι, της μοναχικής βασίλισσας της φουτουριστικής “aerodance” στη δεκαετία του ’30.

Barbara Kasten METAPHASE 3, 1986 Cibachrome 101.6 x 76.2 cm Courtesy the artist and Bortolami Gallery, New York Image courtesy of the artist and Bortolami Gallery, New York. Thomas Dane Gallery, London; Kadel Willborn Gallery, Düsseldorf © Barbara Kasten

Φουτουρίστρια, ήταν επίσης η γλύπτρια Ρετζίνα (Casolo Bracchi), της οποίας εκτίθεται το έργο «Δομή» (1954), φτιαγμένο από σίδερο και plexiglass, αποτέλεσμα της έρευνας της πάνω στην αφηρημένη τέχνη. Η Κάρλα Ακάρντι πρωτοπόρος της μεταπολεμικής ρωμαϊκής αφηρημένης τέχνης, παρουσιάζει τους πολύχρωμους παπύρους της “Sicofoil” κ.α.

Στόχος της έκθεσης, η οποία παρουσιάζεται στο Guggenheim Bilbao, κατόπιν της παρουσίασης της στο Centre Pompidou και είναι ένα αποτέλεσμα συμπαραγωγής μεταξύ των δύο μουσείων, δεν είναι να προτείνει απλά μια τέχνη των γυναικών, αλλά να απεικονίσει τις κοινωνιολογικές δυσκολίες που τις εμπόδισαν, όπως επίσης και τις διαφορετικές στάσεις των καλλιτέχνιδων και της φεμινιστικής βούλησης στο να σηματοδοτήσουν τη διαφορά. «Δεν υπάρχει θηλυκή ευαισθησία ή γυναικεία τέχνη», παρατηρεί η Christine Macel, υπογραμμίζοντας ότι μέχρι τη μεταπολεμική περίοδο η τέχνη χαρακτηριζόταν από ανδρική προκατάληψη.

Huguette Caland Body Scraps (Bribes de corps), 1973 Oil on linen 149.9 x 149.9 cm Courtesy of the Caland Family Photo: Elon Schoenholz

Η έκθεση εγείρει διάφορα ερωτήματα. Το πρώτο αφορά στον ίδιο τον όρο του θέματος: τι ακριβώς είναι η αφαίρεση; Ένα άλλο ερώτημα αφορά στις αιτίες των συγκεκριμένων διαδικασιών που έκαναν τις γυναίκες αόρατες στην ιστορία της αφαίρεσης και που εξακολουθεί να επικρατεί μέχρι σήμερα. Πώς γίνεται να συνεχίζουμε να απομονώνουμε τις «γυναίκες καλλιτέχνιδες» όταν θέλουμε η ιστορία να είναι πολυκλασική και μη έμφυλη; Τέλος, η έκθεση καθιερώνει τις ιδιαίτερες συνεισφορές των καλλιτέχνιδων, είτε πρωτοπόρες είτε όχι, αλλά σε όλες τις περιπτώσεις τους ενδιαφερόμενους φορείς σε αυτή την πρωτότυπη και μοναδική ιστορία.

Η “επανεγγραφή” της ιστορίας τέχνης από την οπτική των γυναικών, ξεκίνησε τη δεκαετία του ’80 και επεκτάθηκε μέχρι και πριν από δέκα χρόνια, κυρίως λόγω της παγκοσμιοποίησης, η οποία άνοιξε τον δρόμο για μια πιο πολυφωνική ιστορία. Η αλήθεια είναι ότι οι γυναίκες δεν έχουν ποτέ ίση μεταχείριση στον κόσμο της τέχνης και το δραματικό είναι ότι ακόμα και σήμερα παραμένουν σε μεγάλο βαθμό υποτιμημένες από μουσεία, γκαλερί, οίκους δημοπρασιών και γενικότερα από την αγορά της τέχνης.

Helen Saunders Canon, c. 1915 Pencil and gouache on paper 36.8 x 29.8 cm The David and Alfred Smart Museum of Art, The University of Chicago, Purchase, The Paul and Miriam Kirkley Fund for Acquisitions and with a donation from Lorna Ferguson and Terry Clark in honor of Richard Born © Estate of Helen Saunders © 2020 courtesy of The David and Alfred Smart Museum of Art, The University of Chicago

Η αλήθεια είναι ότι πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά βήματα για την εξάλειψη της ανισότητας των φύλων στις τέχνες και όχι μόνο. Τώρα περισσότερο από ποτέ, οι καλλιτέχνες πρέπει να συνεχίσουν να αμφισβητούν τα συστήματα που ευθύνονται για την ανισότητα.

Η ιστορία υπάρχει για να χρησιμεύει προς γνώση αλλά και συμμόρφωση. Υπάρχει για να μας θυμίζει τα λάθη του παρελθόντος και να μας τονίζει παραδείγματα προς αποφυγήν. Οι γυναίκες στην τέχνη και η υποτίμηση τους ιστορικά αλλά και έως σήμερα, είναι μια ξεκάθαρη αποτύπωση των στερεοτύπων που κατακλύζουν τις κοινωνίες. Είναι στο χέρι όλων μας να ενστερνιστούμε την αλλαγή.