Οι γυναίκες στο κόκκινο της φωτιάς, μέσα στον πράσινο εξωτικό χώρο του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, δηλώνουν, με τον δικό τους τρόπο, το δικό τους μανιφέστο: To Womanifesto. Σχεδόν μία ώρα παρακολουθήσαμε πρόσφατα στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, σε επιμέλεια της εικαστικού Έφης Σπύρου, γυναίκες από τον χώρο των τεχνών και των γραμμάτων να (δια)δηλώνουν με παιγνιώδες, συμβολικό, χιουμοριστικό, ποιητικό, φιλοσοφικό, δραματικό τρόπο, τα θεμελιώδη στοιχεία της ταυτότητάς τους.
Η εικαστικός Έφη Σπύρου και η ομάδα της RUNONART, προσκάλεσε, από το 2021, συνολικά 30 γυναίκες δημιουργούς από την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ για να γράψουν και να παρουσιάσουν το δικό τους μανιφέστο δίνοντας για ένα λεπτό on camera τη διακήρυξή τους στις προκλήσεις των καιρών.
Το μανιφέστο για τις περισσότερες είναι διακήρυξη άποψης και αρχών, δήλωση παρουσίας και το μέσο διαμαρτυρίας και αντίδρασης:
«Ένα μανιφέστο είναι ένα όστρακο», λέει η Μαρία Γιαγιάννου. «Κάτι σκληρό που προστατεύει κάτι ευάλωτο. Είναι υπέροχο, όταν επιθυμεί να σώσει. Είναι φρικτό, όταν είναι ικανό να σκοτώσει. Αν πατρονάρει, ας το κάνει με τρόπο μητρικό. Όταν μας ενώνει, διώχνει τη μοναξιά. Όταν μας ενώνει υπερβολικά, κάπου αλλού φέρνει τον διχασμό».
Ή, όπως λέει η Νεφέλη Σαρρή: «Κάθε μανιφέστο δημιουργεί μια ρωγμή. Επιβάλλει κανόνες, προσπαθεί να επηρεάσει».
Για την Πωλίνα Κρεμαστά το μανιφέστο «θέτει αδρούς περιορισμούς για να πατήσεις γερά στα πόδια σου και να απελευθερωθείς. Ο “λόγος” είναι η κινητήριος δύναμη. Οι περιορισμοί γεννούν ελευθερίες και ανοίγουν σύμπαντα που ίσως διαφορετικά να προσπερνούσαμε. Αναδεικνύουν μικρές στιγμές και τις άπειρες δυνατότητές τους».
Η Τώνια Τζιρίτα Ζαχαράτου τονίζει ότι: «Καθώς τείνουμε να ξεχνάμε ότι η αισθητική και η πολιτική δεν διαχωρίζονται, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πως ένα μανιφέστο είναι η απαραίτητη υπενθύμιση. Συγκεκριμένα, τα γυναικεία μανιφέστα εξακολουθούν να αναδύονται ιστορικά ως αναγκαιότητες μέσα σε μια δημόσια σφαίρα, στην οποία η έμφυλη βία αφενός εντείνεται διαρκώς, και αφετέρου καθίσταται ολοένα και περισσότερο ορατή», ενώ κατά τη Μυρτώ Ξανθοπούλου:
«Σήμερα μας χρειάζεται να είμαστε πολύ συνειδητοί, να αναγνωρίζουμε το άδικο και να παλεύουμε για το δίκαιο. Αυτό σε περιόδους παρατεταμένης κρίσης δεν είναι εύκολο. Μας χρειάζεται η ποίηση, η γενναιότητα, η δυνατότητα να ζούμε και να αναπνέουμε. Και πολλά, διαφορετικά μανιφέστα, ζωντανά… που αναπνέουν».
«Το WOMANIFESTO είναι το πρώτο μωσαϊκό φιλμ από διαφορετικά μανιφέστα, τα οποία έχουν γράψει και παρουσιάσει γυναίκες δημιουργοί μετά από πρόσκληση. Είναι το πρώτο συλλογικό έργο που συγκροτείται από μανιφέστα γυναικών χωρίς φυλετικούς, εθνοτικούς, θρησκευτικούς, ηλικιακούς ή άλλους περιορισμούς», λέει στο ελculture η ψυχή του εγχειρήματος, Έφη Σπύρου. «Προσκαλώ γυναίκες δημιουργούς από όλα τα δημιουργικά πεδία (εικαστικούς, σκηνοθέτες, ηθοποιούς, χορεύτριες, συγγραφείς, ποιήτριες, αρχιτέκτονες κ.ά.) ζητώντας από την κάθε μία να γράψει το δικό της μανιφέστο σε μια σελίδα χαρτί, σε οποιαδήποτε μορφή κειμένου-ποίημα/ιστορία/σενάριο/στίχους, λέξεις ή φθόγγους ή/και να χορογραφήσουν ένα έργο στην περίπτωση που είναι χορεύτριες/χορογράφοι/περφόρμερς».
«Μέσα από τον διάλογο προκύπτει ένα συμφωνημένο σενάριο, για να μπορεί η κάθε καλλιτέχνιδα να αποδώσει το προσωπικό της μανιφέστο on camera σε διάρκεια ενός λεπτού. Έτσι προκύπτει ένα ψηφιδωτό-φιλμ, το οποίο κινηματογραφείται, όχι τυχαία ,σε ένα θερμοκήπιο και συγκεκριμένα στο Θερμοκήπιο του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η κάθε φωνή μπορεί να γεννηθεί, να καλλιεργηθεί, να αναπτυχθεί, να υπάρξει και να συνυπάρξει με άλλες φωνές σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από ποικιλότητα και αειφορία. Η τέχνη, η πολιτική και το περιβάλλον είναι άλλωστε οι βασικοί πυλώνες αυτού του έργου- εξ ου και η συνεργασία μου με τις δύο Πρέσβειρες του έργου: την Αννίτα Δημητρίου, Πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κύπρου και την Δρ. Ξένια Λοϊζίδου, Ακτομηχανικό, Περιβαλλοντολόγο. Επίσης πολύ σημαντική είναι η υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, ΕΜΔΓ και Assaf Burnstein».
Αφετηρία αυτού του έργου υπήρξε το μανιφέστο της ίδιας της Έφης Σπύρου, το οποίο εξέθεσε στο εξωτερικό περίβλημα ενός κτιρίου τον Ιούνιο του 2020 μετά το τέλος και της δεύτερης καραντίνας στην Αθήνα και στη συνέχεια στην πρόσοψη του King William Court (Old Royal Naval College, Greenwich University) στο πρόγραμμα του London Festival of Architecture, σε επιμέλεια Μάριου Ψαρρά. Στην έκθεση με τίτλο “My Finest Fabulous and Amazing Math Book“, η Έφη ασχολείται με την πολιτική οικονομία του γυναικείου σώματος στη μόδα, στην οποία εργάστηκε για πάνω από δέκα χρόνια.
«Η εμπειρία μου από την αδιάκοπη μέτρηση του σώματος στη βιομηχανία της μόδας και στους οίκους υψηλής ραπτικής αντανακλά τις διαδικασίες αξιολόγησης και αποτίμησης που εμπλέκονται στον κόσμο της τέχνης». Σε μία εγκατάσταση υπάρχει μια σειρά μεγάλων εκτυπώσεων με το σύστημα μέτρησης που χρησιμοποιείται στις δημοπρασίες, ένα γλυπτό κοστούμι που αποτελείται από ταινίες μέτρησης, μία σειρά από υφαντά-μανιφέστα και ένα απόκοσμο ηχητικό ποίημα που επαναλαμβάνεται μέσα από αριθμούς και οδηγίες.
«Η έννοια της φροντίδας είναι θεμελιώδης σε αυτό το έργο, καθώς διερευνά τον οριακό χώρο μεταξύ τέχνης, αγοράς και θεάματος: Θα μπορούσαμε να επαναπροσδιορίσουμε αυτόν τον κόσμο δίνοντας έμφαση στη φροντίδα-αξία τόσο για την τέχνη, όσο και για το σώμα; Το ίδιο αυτό ερώτημα έθεσε τη βάση για το WOMANIFESTO. Και άνοιξε σε όλες τις κατευθύνσεις με ερωτήματα που έθεσαν ατομικά οι προσκεκλημένες καλλιτέχνιδες σε μία όμως ενορχηστρωμένη φωνή. Η δύναμη αυτού του έργου είναι ο ενδιάμεσος αυτός χώρος που συνεχώς πάλλεται ανάμεσα στο ατομικό και το συλλογικό».
Γιατί οι γυναίκες στο Womanifesto είναι ντυμένες σε έντονο κόκκινο μέσα σ’ ένα καταπράσινο φόντο; Τι ήταν αυτό που τους ζητήθηκε και τι έδωσε η καθεμιά;
«Έμπνευσή μου για την αισθητική του έργου ήταν το έργο του Edward Hopper στο σύνολό του, αλλά και πιο συγκεκριμένα τα πολυαγαπημένα μου έργα “Gas”, 1940 και “Nighthawks”, 1942», μου εξηγεί η Έφη Σπύρου. «Οι αντιθέσεις (χρωματικές, τονικές, μορφολογικές) στο έργο του Hopper αντικατοπτρίζουν την ανταγωνιστική σχέση ανθρώπου-φύσης και εκφράζουν την αγωνία για την εξισορρόπηση αυτής της σχέσης. Οι συνθέσεις του, ενώ σε μία πρώτη ανάγνωση είναι ευανάγνωστες και “καθημερινές”, σε ένα δεύτερο επίπεδο αφήνουν κάτι απροσδόκητο, ύποπτο, μυστήριο ή κρυφό που καλείται ο θεατής να συμπληρώσει.
Την ίδια ατμόσφαιρα ήθελα να μεταφέρω στο WOMANIFESTO ενισχύοντάς το ακόμα περισσότερο με τον λόγο των καλλιτεχνών που δεν είναι άλλος από μία πύρινη θύελλα που έρχεται να καταστρέψει ο,τιδήποτε εμποδίζει την επαναφορά της φύσης στη ζωή μας, τη σχέση μας με τη γη, τον αέρα, το νερό – την καλλιέργεια ιδεών, την ελευθερία, τη δημιουργία, τον έρωτα».
Όπως μου εξηγεί η Έφη Σπύρου, σε κάθε δημιουργό δόθηκαν κάποιες λέξεις κλειδιά, η αισθητική γραμμή του έργου, μία ιστορική αναδρομή και κάποιες αναφορές στα καλλιτεχνικά μανιφέστα από το 1909 έως σήμερα και ζητήθηκε να γράψει το δικό της μανιφέστο διάρκειας ενός λεπτού.
«Στη συνέχεια υπήρξε ένας γόνιμος δημιουργικός διάλογος μεταξύ μας για την τελική μορφή του έργου με μορφοπλαστικούς όρους για την κινηματογραφική του μεταφορά. Οι καλλιτέχνιδες έδωσαν τη δική τους οπτική στα πράγματα και έθεσαν ερωτήματα γύρω από την καταγωγή μας, την ανθρωπινότητά μας, τη μνήμη και την απώλεια, την εξουσία, το περιβάλλον, τη γη και τη γλώσσα, το Άλλο-το άγνωστο ή το οικείο, το τραύμα και την απελευθέρωση, τη συνύπαρξη».
Η Έλενα Τοπαλίδου με τον σπαρακτικό χορό της αγκαλιά με ένα λουλούδι εκφράζει, όπως λέει, την κραυγή του πόνου της ψυχής μιας γυναίκας, απέναντι στη φρικαλεότητα της καταστροφής της φύσης (που είναι επίσης γένους θηλυκού).
Η Ευτυχία Παναγιώτου αφηγείται τη νικηφόρα στιγμή «που μια γυναίκα δραπετεύει ψυχή τε και σώματι από τον φαύλο κύκλο της ενδοοικογενειακής βίας, μιας βίας που έχει διδαχθεί με τον τρόπο του παιχνιδιού, πράγμα που κάνει ακόμη πιο χρονοβόρα τη συνειδητοποίησή της», μεταφέροντας την ανακούφιση που νιώθουμε όταν απαλλασσόμαστε από βάρη αιώνων, ακόμη κι από τα ίδια τα λόγια και τη σαγήνη τους.
Η Παυλίνα Μάρβιν ερευνά την κορυφογραμμή που σχηματίζουν οι θαυμαστές Κύπριες προγόνισσές της, ξεκινώντας από τη γιαγιά της, και καταλήγοντας σε γυναίκες άγνωστες μα τόσο καθοριστικές ως προς αυτήν που είναι σήμερα. Η Μυρτώ Ξανθοπούλου καταγράφει λέξεις σε αλφαβητική σειρά, κατά τη διάρκεια μιας πραγματικής κρίσης πανικού.
Η Βαρβάρα Ρούσσου εκφράζει την αποσιωπημένη παρουσία γυναικών στον λογοτεχνικό χώρο σε περασμένες εποχές, συγκεκριμένα στον 19ο αιώνα. Το μανιφέστο της Μάρως Φασουλή είναι ένα τροπάριο για τα βάσανα και την απελευθέρωση από αυτά, συρραφές επωδών και κατάρες που έχουν καταγραφεί ως είδη παραδοσιακού λαϊκού λόγου, «αφορισμοί, χωρίς ξεκάθαρα όρια μεταξύ στοργής και απέχθειας, κατάρας και ευχής, που ανά τους αιώνες αποτέλεσαν το μόνο όπλο των γυναικών».
Η Μαρία Γιαγιάννου χρησιμοποιεί τον τίτλο «Κραχτόκλουβο με καπατζίκι» παραπέμποντας στη βαρβαρότητα ενός παλιομοδίτικου κλουβιού, «μέσα στο οποίο αιχμαλωτίζονταν τα πουλιά και τοποθετούνταν σε μπαούλο, ώστε, μέσα από την απόγνωση, η φωνή τους να δυναμώσει», ενώ διακηρύττει και το «Πιστεύω» της στη δύναμη του θηλυκού Θεού που λειτουργεί σαν νερό, αδάμαστο μέσα στην καλοσύνη του, και απελευθερώνει.
«Μία κοινή κλωστή διαπερνάει όλα τα μανιφέστα, ακόμα και αν οι περισσότερες καλλιτέχνιδες δεν γνωρίζονται μεταξύ τους. Μία κοινή δίψα για Αλλαγή, εμποτισμένη με φροντίδα, συμπόνια, ελπίδα, δύναμη, αποφασιστικότητα, πίστη», παρατηρεί η Έφη Σπύρου. Όπως λένε οι περισσότερες γυναίκες, η συμμετοχή τους στο εγχείρημα σημαίνει μοίρασμα, επικοινωνία, τη δυνατότητα να δηλώσουν ότι είναι εδώ, όπως αναφέρει η Άγκατα Δαρλάση.
Ή, όπως λέει η Μαρία Γιαγιάννου την ένωση «με τόσες ακόμη γυναικείες φωνές των τεχνών, ντυμένες σαν σταγόνες του αίματος, σε μια φλέβα πάθους και δύναμης. Είδα επίσης το πράσινο φόντο του θερμοκηπίου σαν ένα φυλαχτό ανθοφορίας, που θέλω να κρατήσω».
Η Ευτυχία Παναγιώτου δηλώνει ότι παραμένει επιφυλακτική απέναντι στο δίπολο γυναίκα-άντρας που ίσως υπαινίσσεται ο τίτλος “Womanifesto”, ωστόσο σε μια συλλογή από μανιφέστα γυναικών περιμένει «να αναδυθεί η ποικιλία, η φρεσκάδα, εκείνες οι καλλιτεχνικές χειρονομίες που θα διασκεδάσουν το μονοσήμαντο, το στερεοτυπικό, αλλά και τις προσδοκίες της».
«Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο για να δούμε τις γυναίκες δημιουργούς στη θέση που τους αξίζει. Το ζήτημα είναι βέβαια να καλλιεργήσουμε τις συνθήκες για να μπορούν να ριζώσουν και να ανθίσουν όλες οι φωνές κάθε φύλου και φυλής. Το WOMANIFESTO πυροδοτείται και τροφοδοτείται από τη γυναικεία καλλιτεχνική φωνή του σήμερα, αλλά δεν περιορίζεται και δεν αφορά μόνο αυτήν. Υπενθυμίζει και ξαναθέτει τη βάση για την κοινή μας ιστορία που δεν είναι άλλη από τις αξίες της δημοκρατίας και της ελευθερίας», καταλήγει η Έφη Σπύρου.
Μετά την πρεμιέρα στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, προγραμματίζεται η προβολή του έργου στη Λεβέντειο Πινακοθήκη, στη Λευκωσία, στις 21 Μαΐου 2023. Σε αυτό το διάστημα ετοιμάζονται παράλληλες εκδηλώσεις γύρω από το έργο, που θα ενδυναμώσουν το μήνυμά του και θα το φέρουν πιο κοντά στο ευρύ κοινό.:
«Όσον αφορά στη σύστασή του, το έργο θα μεγαλώνει και θα αναπτύσσεται με περισσότερα μανιφέστα από γυναίκες καλλιτέχνιδες, σε διαφορετικές τοποθεσίες. Ελπίζω στην επόμενή του παραγωγή τον ερχόμενο Οκτώβριο στην πατρίδα μου, την Κύπρο και με αυτή την αφορμή προσκαλώ όλ@ να συμβάλουν σε αυτό – να γίνουν υποστηρικτές του WOMANIFESTO III. RUNONART RUN FOR CHANGE είναι το μότο μας: Μία ζωντανή πρόσκληση για αλλαγή!».
