Ο Τσαρλς Φόστερ Κέιν, ήρωας του «Πολίτη Κέιν» του Όρσον Γουέλς, παραμένει μέχρι τέλους ένα μυστήριο. Ακόμα και η σημασία της τελευταίας του λέξης -rosebud- χατηρικά και φευγαλέα αποκαλύπτεται στον θεατή στην τελευταία σκηνή –άλλωστε η ταινία γυρίστηκε το 1941 και το κοινό δεν είχε εξοικειωθεί ακόμα με το αδικαίωτο, δεν νομίζω πως ο σκηνοθέτης θα μας έκανε σήμερα αυτό το δώρο. Ποτέ δεν καταλαβαίνουμε γιατί κάνει όσα κάνει, τι τον κινεί, ποιες είναι οι προθέσεις του, τι νιώθει, αν αγαπάει ή όχι τη γυναίκα του: μετά το τέλος της ταινίας έχουμε πολλές πληροφορίες, αλλά καμία γνώση για το ποιος είναι αληθινά. Αυτό οφείλεται στην πλήρη απουσία βιωμένου χρόνου: δεν έχουμε ούτε στιγμή τη δική του οπτική γωνία, τη δική του προσέγγιση προς τα πράγματα, το παραμικρό «1ο πρόσωπο». Το ίδιο άλλωστε συνέβαινε με την πρόγονό του Έμμα Μποβαρύ, την ηρωίδα του Φλωμπέρ: η «Μαντάμ Μποβαρύ» είναι η μητέρα του «Πολίτη Κέιν».
Στην περίπτωση της “Βelle Εquipe”, της νέας δουλειάς της Μάρθας Μπουζιούρη, αυτό που συμβαίνει είναι το ακριβώς αντίθετο: όλα είναι βιωμένα, πρώτο πρόσωπο αυστηρά, όλα προέρχονται από την εμπειρία του αφηγητή, κι αυτή η εμπειρία είναι συνταρακτική. Ο Grégory Reibenberg, ιδιοκτήτης του καφέ-μπαρ La belle équipe, βρέθηκε το βράδυ της 15ης Νοεμβρίου 2015 στο κέντρο μιας σκοτεινής στιγμής της ιστορίας: γιορτάζοντας τα γενέθλια μιας φίλης στο μπαρ του, δέχτηκαν τα πυρά των τρομοκρατών που χτύπησαν το γειτονικό Bataclan, με αποτέλεσμα να χάσει τη μητέρα της κόρης του και σχεδόν όλους τους φίλους και συνεργάτες του- είκοσι τον αριθμό, ενώ ο ίδιος επέζησε συμπτωματικά. Με τον τραγικό απολογισμό της βραδιάς να ανέρχεται σε 130 νεκρούς, ο Grégory είναι, όπως θα έλεγε ο Χάινερ Μύλλερ, «ο πρώτος σε απώλειες». Πάνω στο βιβλίο, όπου ο ίδιος περιγράφει την εμπειρία του και την προσπάθειά του να ξανασταθεί στα πόδια του βασίστηκε η Μάρθα Μπουζιούρη για την παράστασή της.
Η Μάρθα Μπουζιούρη ασχολείται εδώ και χρόνια με το θέατρο-ντοκιμαντέρ. Αυτό που την κάνει να ξεχωρίζει δεν είναι μόνο η ευαισθησία, αλλά και το ήθος της –αρκεί να θυμηθεί κανείς με πόση λεπτότητα και ισορροπία είχε αντιμετωπίσει το περιστατικό της Αμαρύνθου στην παράστασή της το Φεστιβάλ Αθηνών. Τα τελευταία χρόνια την απασχολεί το ζήτημα της τρομοκρατίας, που έχει γίνει το βασικό αντικείμενο της έρευνάς της. Το “Βelle Εquipe” είναι το πρώτο από τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας που παρουσιάζει, και τα επόμενα αναμένονται με αυξανόμενο ενδιαφέρον.
Με αντίστοιχο ήθος αντιμετώπισε και το συγκεκριμένο πρότζεκτ. Εννοείται πως δεν επιχείρησε να τοποθετήσει επί σκηνής τον ίδιο τον συγγραφέα-θύμα. Ούτε και να αναθέσει σε κάποιον από τους ηθοποιούς να τον ερμηνεύσει: μοίρασε τον ρόλο του αφηγητή σε όλους. Ούτε και θεατρικές ερμηνείες επιχείρησε να αποσπάσει από την ομάδα της, που είναι σχεδόν αδούλευτη υποκριτικά, με απόλυτη αμεσότητα. Δεν νομίζω πως όταν οι ηθοποιοί δακρύζουν αυτό συμβαίνει «εντός ρόλου»: απλώς το υλικό παραείναι ισχυρό, δύσκολο να το εκφέρεις με στεγνά μάτια. Μοναδική μου ένσταση η «παιδική» εκφορά λόγου της ηθοποιού που ανέλαβε τον ρόλο του παιδιού. Αλλά το θεωρώ δευτερεύον.
Είναι τόσα τα συσσωρευμένα στοιχεία που θα μπορούσαν να είναι μυθοπλασία, τόσες οι λεπτομέρειες που μοιάζουν σχεδιασμένες για να αποτελέσουν «παραδείγματος χάριν», που δυσκολεύεται κανείς να το πιστέψει, κι όμως είναι πραγματικότητα: Εβραίος ο Grégory, μουσουλμάνα η αδικοχαμένη σύντροφός του. Οι σκοτωμένοι φίλοι τους, σαν ένα δείγμα συγκεντρωμένο σκόπιμα για να εκπροσωπήσει όλα αυτά που αποτελεί η ζωή στο Παρίσι: κάθε φυλής, κουλτούρας και προέλευσης, άνθρωποι καθημερινοί, όχι η ελίτ του πνεύματος όπως οι νεκροί του Charlie Hebdo: τα θύματα ενός τυφλού χτυπήματος που θα μπορούσαν να είναι οποιοιδήποτε.
Κι ο ίδιος ο Grégory, αφηγητής του δράματος και κατά τύχη ήρωάς του, είναι ένας απλός άνθρωπος που τα γρανάζια της ιστορίας συνέτριψαν τη ζωή του. Στην προσπάθειά του να σταθεί στα πόδια του και να μεγαλώσει το παιδί, όπως υποσχέθηκε στη μητέρα του την στιγμή του θανάτου της, αναγκάζεται να βρει μέσα του τη δύναμη αυτή που καλό είναι να μη χρειαστεί σε κανέναν άνθρωπο να ανακαλύψει πως διαθέτει. Και μέσω της αφήγησης, της γραφής -της Τέχνης, τελικά- κατορθώνει να ανακαλύψει ξανά το φως και τη δύναμη να ξαναχτίσει πάνω στα ερείπια της ζωής του. Αυτό το φως είναι που κάνει την ιστορία του υποφερτή, που δεν αφήνει τη φρίκη να πνίξει τον θεατή, που δεν επιτρέπει στην απελπισία να γίνει η μοναδική απόχρωση του πίνακα που βλέπουμε επί σκηνής.
Έχω ακούσει την ένσταση πως το θέατρο-ντοκιμαντέρ είναι μια εύκολη λύση, πως σκοτώνει την ποίηση, τη συγκίνηση. Μου έχει συμβεί να το σκεφτώ κι εγώ. Το “Βelle Εquipe” σίγουρα θα μπορούσε να αποτελέσει αντιπαράδειγμα για τους επιφυλακτικούς: η συγκίνηση παραείναι ισχυρή κάποιες στιγμές, και η ποίηση προκύπτει αβίαστα μέσα από το βαθύτερο σκοτάδι. Από εκεί πηγάζει και το φως που αναδίδει η απόφαση ενός ανθρώπου να μην αφεθεί να βυθιστεί στο δράμα του, πράγμα που θα ήταν απολύτως εύλογο. Δεν είναι εύκολο θέμα, ούτε μια παράσταση που βλέπει κανείς για να διασκεδάσει και μετά να συνεχίσει τη βραδιά του ανέμελα. Είναι κάτι που ακολουθεί τον θεατή για μέρες μετά. Όμως σίγουρα αποζημιώνει όσους θα επιλέξουν να δοκιμάσουν και την οδύνη που προηγείται της λύτρωσης. Άλλωστε, έχουμε την τύχη να μην είμαστε παρά θεατές της τραγωδίας. Ας αδράξουμε την ευκαιρία κι ας σκεφτούμε πώς θα μπορέσουμε να αποσοβήσουμε την επανάληψή της: ο κόσμος είναι σήμερα περισσότερο από ποτέ μία και μόνη σκηνή, και οι ρόλοι μας στο δράμα εναλλάσσονται απρόβλεπτα.
