Καθημερινά προσπαθούμε να κατανοήσουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει, τους ανθρώπους που συναναστρεφόμαστε, εκείνους που συναντάμε, και συνεργαζόμαστε, τις συμπεριφορές τους και τα κίνητρα που τους καθοδηγούν, τους ενδόμυχους μηχανισμούς που ελέγχουν και καθορίζουν μέσα τους σκέψεις, αποφάσεις, δράσεις και τοποθετήσεις απέναντι σε κοσμογονικά θέματα αλλά και στα πιο απλά καθημερινά ζητήματα. Από την επιλογή τους να μην εμβολιάσει κάποιος το παιδί του, τον φανατισμό για την ποδοσφαιρική ομάδα, την τρανσφοβική συμπεριφορά, τις θεωρίες συνωμοσίες που υποκλίνονται, την επιθετική τοποθέτηση στα κοινωνικά δίκτια. Πώς μπορούν οι άνθρωποι να γίνουν εξοργιστικοί, κακόβουλοι, περίπλοκοι και εκπληκτικοί;
Κίνητρα όπως τα χρήματα, το σεξ, η εξουσία βρίσκονται συνήθως στην κορυφαία λίστα ερμηνείας τέτοιων φαινομένων, όμως ο συγγραφέας του best seller “The Status Game”, o Will Storr ανατρέπει ριζικά αυτή τη σκέψη υποστηρίζοντας ότι είναι η ακατάσχετη λαχτάρα μας για κύρος που τελικά καθορίζει ποιοι είμαστε.
Ο Will Storr είναι ένας βραβευμένος δημοσιογράφος και συγγραφέας, ο οποίος διευθύνει επίσης ένα επιτυχημένο μάθημα συγγραφής που βασίζεται στο τελευταίο του βιβλίο, The Science of Storytelling. Ο Storr διευκρινίζει ότι ενώ το The Science of Storytelling τοποθετεί στο προσκήνιο τον «εγωιστικό εσωτερικό μας ήρωα», γιατί πολύ απλά ο εγκέφαλός μας είναι φτιαγμένος για να διηγείται ιστορίες, το The Status Game αποκαλύπτει τον «μηχανισμό αναζήτησης» του κύρους που κρύβεται στο παρασκήνιο. Αν η συνειδητή εμπειρία μας είναι οργανωμένη σαν ιστορία, αυτό το βιβλίο καταπιάνεται με την αλήθεια του υποσυνείδητου που κρύβεται πίσω της.
H ζωή είναι ένα παιχνίδι. Ένα παιχνίδι που παίζεται μέσα μας με έμφυτους κανόνες που καθοδηγεί σιωπηλά τις σκέψεις μας. Ένα παιχνίδι που δεν μπορούμε παρά να το παίξουμε. Κάθε άνθρωπος, σε κάθε ηλικία από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Από τις πρωτόγονες κοινωνίες της Παπούα-Νέας Γουινέας μέχρι τις αναπτυγμένες κοινωνίες του Τόκιο και της Νέας Υόρκης, όλοι οι άνθρωποι συγκεντρώνονται και παίζουν το παιχνίδι.
Η ποικιλία μεγάλη, από πολιτικά, θρησκευτικά, ποδοσφαιρικά, παιχνίδια μόδας, ιατρικής, φιλανθρωπικά παιχνίδια και αν και η επιδίωξη είναι πάντα κοινή, η απόκτηση κύρους, τα παιχνίδια μπορεί να είναι και ατομικά αλλά τις περισσότερες φορές είναι ομαδικά, με τον αντίπαλο καθοριστικό στην εξέλιξη του παιχνιδιού.
Παιχνίδια, αποτέλεσμα της συλλογικής μας φαντασίας, παράγονται στα μέρη του εγκεφάλου που έχουμε κοινά με εκείνους που επιλέγουμε για συμπαίκτες μας, τη φυλή μας, τους ανθρώπους μας, την ομάδα μας και με κανόνες που εφευρέθηκαν από τους προγόνους μας.
Κύρος: το «χρυσό κλειδί που ξεκλειδώνει τα όνειρά μας»
Στο νέο του βιβλίο The Status Game: Πώς η κοινωνική αποδοχή καθορίζει τη ζωή και την ευτυχία μας, ο Will Storr αποκαλύπτει την κρυφή δύναμη που πυροδοτεί ένα μεγάλο μέρος του άγχους μας: την απόκτηση κύρους. Από τους κυνηγούς-συλλέκτες προγόνους μας που περιπλανιόντουσαν στην αφρικανική σαβάνα μέχρι τους εργαζόμενους σε γραφεία και τις διαδικτυακές κοινότητες του 21ου αιώνα, ο Storr υποστηρίζει ότι η ανθρώπινη ανάγκη για θέση είναι αρχαία, παγκόσμια, επιτακτική και παραμένει βαθιά ριζωμένη σε όλους μας.
«Ο λόγος που σήμερα γνωρίζουμε πώς να πετυχαίνουμε στη ζωή είναι το ότι κληρονομήσαμε οδηγίες από ανθρώπους που έζησαν πριν από εμάς». Κανόνες που είναι αποθηκευμένοι στο DNA μας σύμφωνα με τον καθηγητή ανθρωπολογίας Ρόμπερτ Πολ, και που σχεδιάστηκαν για να κρατούν τις φυλές λειτουργικές με τα μέλη τους, να συνεργάζονται όμορφα και ειρηνικά. Έτσι επιβραβεύονταν οι συμπεριφορές που ωφελούσαν την ομάδα. Είναι οι βασικοί κανόνες που έχουμε στη ζωή.
«Είναι ο λόγος που αν έβαζες μαζί σε ένα δωμάτιο στη Νέα Υόρκη μια κασκαντέρ από την Ερυθραία, έναν Ινουίτ σαμάνο και έναν Σλοβάκο πρωταθλητή του σκακιού θα κατάφερναν να συνεργαστούν σε ένα βασικό επίπεδο και μετά από λίγο θα προέκυπτε μια ασταθής ιεραρχία, με ένα άτομο στην κορυφή και τα άλλα δύο πιο χαμηλά. Αυτό συμβαίνει όταν συνδέεις ανθρώπους σε ομάδες. Το παιχνίδι προκύπτει από μόνο του». Η επιθυμία για κύρος είναι ένα «μητρικό κίνητρο», ένα κίνητρο επιβίωσης στις πολύπλοκες κοινωνίες που ζούμε και η πείνα για κύρος δεν ικανοποιείται ποτέ.
Η ζωή του Μπεν Γκαν στη φυλακή μετά από τον θάνατο που εκείνος προκάλεσε στον φίλο του είναι η πρώτη ιστορία που παραθέτει ο Storr στο βιβλίο του. Μετά από τριάντα χρόνια στη φυλακή και έχοντας φτιάξει μια πολύ ανθρώπινη ζωή για εκείνον εντός του κελιού του, η πιθανότητα αποφυλάκισης του φάνταζε με κόλαση. Εκεί είχε αποκτήσει τη φήμη του. Άρχισε να σπουδάζει, διάβαζε βιβλία, ξεκίνησε διδακτορικό στην εγκληματολογία και ορίστηκε γενικός γραμματέας του Συλλόγου Κρατουμένων. Εκεί είχε καταφέρει να διαπρέψει. Στη φυλακή ένιωθε σημαντικός, ήταν διαβόητος ανάμεσα στους κύκλους: «Ήξερα ότι αυτό θα άλλαζε όταν θα έβγαινα. Από εκεί που ήμουν πρώτος στο χωριό, θα γινόμουν απλώς άλλος ένας πρώην κατάδικος», αναφέρει ο Μπεν Γκαν.
Το status είναι το «χρυσό κλειδί που ξεκλειδώνει τα όνειρά μας». Σπάνια κάποιος θα παραδεχτεί ότι οι πράξεις του οδηγούνται από το κίνητρο της απόκτησης status. Όπως ο Storr υποστηρίζει κάτι τέτοιο «έρχεται σε αντίθεση με την ηρωική ιστορία που θέλουμε να λέμε στον εαυτό μας».
Στο The Status Game, ο Storr ξεκαθαρίζει ότι το status, το κύρος δεν έχει να κάνει με τη συμπάθεια ή την αποδοχή. «Αυτό που μετράει είναι να μας υπολογίζουν, να μας αντιμετωπίζουν με σεβασμό, θαυμασμό ή επιδοκιμασία ή να μας επιτρέπουν να τους επηρεάσουμε με κάποιον τρόπο, αυτό είναι το status. Μας κάνει να νιώθουμε καλά. Και δεν απαιτεί κάποιο εκπληκτικό κατόρθωμα. Μπορούμε να νιώσουμε το απαλό άγγιγμα του status ξανά και ξανά στη διάρκεια μιας συναυλίας ή στη ματιά κάποιου τυχαίου περαστικού».
Η ταπείνωση του γερμανικού κύρους
Ο Αδόλφος Χίτλερ υπήρξε μία από τις πιο μισητές φιγούρες της ανθρώπινης ιστορίας. Ωστόσο όπως αναφέρει ο καθηγητής ιστορίας Ίαν Κέρσο: «ελάχιστοι πολιτικοί ηγέτες του εικοστού αιώνα ήταν πιο δημοφιλείς στον λαό τους απ’ ό,τι ο Χίτλερ». «Αν όμως δούμε την άνοδο του ναζισμού από την οπτική του παιχνιδιού status, μπορούμε να την κατανοήσουμε», γράφει ο Storr.
Προσπαθώντας να κατανοήσουμε τις επιτυχίες του ναζιστικού κόμματος, ο Storr κάνει μια σύντομη αναφορά σε όσα συνέβησαν πριν από το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Σύμφωνα με τον Storr η Γερμανία ήταν το πιο ευημερούν έθνος στην Ευρώπη (ξεπερνώντας τη Βρετανία), όπου το βιοτικό επίπεδο των Γερμανών είχε εκτοξευθεί από τις αρχές του 20ού αιώνα. Όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος, οι Γερμανοί ήταν σίγουροι πως θα ήταν οι μεγάλοι νικητές.
Μετά τη σοκαριστική ήττα της Γερμανίας, οι Γερμανοί περίμεναν ότι οι όροι της ειρήνης θα ήταν δίκαιοι. Ωστόσο, οι αυστηρές διατάξεις που επιβλήθηκαν μέσω της Συνθήκης της Βερσαλίας θεωρήθηκαν σχεδόν ομόφωνα ως εθνική ταπείνωση. Αν και ο αντισημιτισμός ήταν διάχυτος εκείνη την εποχή, ο Storr υποστηρίζει ότι η κύρια προτεραιότητα των Γερμανών ήταν η αποκατάσταση αυτού που θεωρούσαν ότι η Γερμανία είχε τη νόμιμη θέση της στην κορυφή. Η ταπείνωση, η απώλεια κύρους ήταν τα μεγάλα τραύματα που έπρεπε να επουλωθούν.
Ένα παιχνίδι που μας απελευθερώνει από τον χειρότερο εαυτό μας
Το παιχνίδι αυτό της ζωής για κατάκτηση του κύρους δεν έρχεται με αρνητικό πρόσημο πάντα. Απεναντίας είναι ένα παιχνίδι που μας απελευθερώνει από τον χειρότερο εαυτό μας. Δεν θα είχαμε άλλωστε καταφέρει να ξεχωρίσουμε από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο δίχως αυτό το παιχνίδι. Το παιχνίδι μας αναγκάζει να εφευρίσκουμε και να καινοτομούμε. Ο αγώνας μας για αριστεία μας έχει φέρει σε απείρως καλύτερη θέση από ό,τι ήμασταν κάποτε: «Το 1800 σχεδόν το 95% των ανθρώπων ζούσαν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Μόνο μεταξύ 1990 και 2018 αυτός ο αριθμός έπεσε από τα 1,9 δις. στα περίπου 650 εκ.» Το κύρος δίνει περισσότερη τροφή, καλύτερη φροντίδα υγείας και τελικά ευημερία, τόσο σε προσωπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο.
Ο Storr αναπτύσσει με άκρως ενδιαφέρον τρόπο την άποψή του βασιζόμενος πάντα σε έρευνες που έχουν διεξαχθεί από κορυφαίους καθηγητές στα πεδία της ψυχολογίας, της ανθρωπολογίας, της κοινωνιολογίας, των οικονομικών και της ιστορίας. Σαφώς, όπως και ο ίδιος παραδέχεται στο εισαγωγικό σημείωμα έχει επικεντρωθεί σε μια μόνο ανθρώπινη ανάγκη για να δικαιολογήσει την ανθρώπινη συμπεριφορά, γιατί όπως υπογραμμίζει, το κύρος αποτελεί μια υπερ-ορμή, ένα εξελικτικό αίτιο, ενσωματωμένο στον εγκέφαλό μας. Προφανώς και τα υπόλοιπα κίνητρα και επιθυμίες είναι σημαντικά. Επιθυμούμε δύναμη, πλούτη, βελτίωση της ζωής μας και της κοινωνίας ευρύτερα αλλά αν ποτέ θελήσουμε να κυβερνήσουμε τον κόσμο, τότε το κύρος, το status είναι το πρώτο πράγμα που θα επιδιώξουμε να αποκτήσουμε.
Και όπως γράφει και ο καθηγητής ψυχολογίας Μπράιν Μπόιντ, «είναι στη φύση μας να παλεύουμε λυσσαλέα για να αποκτήσουμε status: όλοι μας προσπαθούμε ακατάπαυστα, αν και ασυνείδητα να ανελιχθούμε, εντυπωσιάζοντας τους ομοίους μας, και από τη φύση μας, αν και ασυνείδητα, αποτιμούμε τους άλλους σύμφωνα με τη θέση τους στην ιεραρχία».
Ο Storr παραδίδει ένα άκρως ενδιαφέρον βιβλίο, καλογραμμένο, αναπτύσσοντας τη θέση του σφαιρικά καλύπτοντας μεγάλο εύρος πεδίων ανθρώπινης συμπεριφοράς, τεκμηριωμένη και με μερικές πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες. Επιθυμία του δεν είναι να μετατρέψει τις απόψεις του σε ένα επαναστατικό μανιφέστο αυτοβοήθειας, αντίθετα εστιάζει στην παρουσίαση της θέσης του, εξερευνώντας τους μηχανισμούς και τις συνέπειες αυτού του παιχνιδιού.
«Η μεγάλη παρηγοριά του παιχνιδιού είναι ότι δεν είναι η τελική νίκη που πρέπει να επιδιώκουμε για να είμαστε ευτυχισμένοι, αλλά η απλή, ταπεινή πρόοδος: η ατελείωτη ευχαρίστηση του να κινείσαι προς τη σωστή κατεύθυνση. Κανείς δεν κερδίζει το παιχνίδι της κατάστασης. Δεν πρέπει να το κάνει. Το νόημα της ζωής δεν είναι να κερδίζεις, είναι να παίζεις».
Το βιβλίο The Status Game: Πώς η κοινωνική αποδοχή καθορίζει τη ζωή και την ευτυχία μας, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος.
Συγγραφέας : Storr Will
Μεταφραστής: Σιαντούφη Ευθαλία
