Η Αθήνα κάποτε απέκτησε μια επέκταση που την ονόμασε Νεάπολη και χάρη σ’ έναν Ηπειρώτη έμπορο τον Βασίλη Έξαρχο που διατηρούσε ένα μεγάλο εμπορικό κατάστημα στην οδό Θεμιστοκλέους μια συνοικία αυτής της νέας πόλης έλαβε το όνομά του και βαπτίστηκε Εξάρχεια.
Τα όρια της πόλης των Αθηνών έπιαναν κάποτε ίσαμε την Σταδίου μα η πόλη μεγάλωνε και το 1865 εντάχθηκε στο «σχέδιο πόλης», μια συνοικία που έως τότε κατοικούσαν κυρίως τεχνίτες πέτρας και οικοδόμοι από τις Κυκλάδες ορμώμενοι. Όταν δε από τα μέσα του 19ου αιώνα στεγάστηκαν στην περιοχή τμήματα του Πανεπιστημίου Αθηνών, η Ακαδημία, η Βιβλιοθήκη και το Πολυτεχνείο αμέσως προσέλκυσαν διανοούμενους και πάνω απ’ όλα φοιτητές.
Να ο κρίκος που κάποιοι μπορεί να ψάχνουν για το τις πταίει με τα Εξάρχεια, οι φοιτητές. Τα Εξάρχεια είναι «φοιτητούπολη», εξ αρχής ήτανε, γι’ αυτό και πάντα θα είναι μια «επικίνδυνη» περιοχή. Όπου λαλούν πολλοί φοιτητές δεν ξημερώνει καλά για κυβερνήσεις και καθεστώτα. Η πρώτη εξέγερση φοιτητών στην Ελλάδα ξέρετε πού έγινε; Πού αλλού μα στα Εξάρχεια φυσικά και μείναν στην ιστορία ως τα Σκιαδικά. Ήτανε 10 Μαίου 1859 στην Αθήνα των 39.000 κατοίκων, το βασιλικό ζεύγος Όθωνας και Αμαλίας απολάμβαναν τη μουσική της στρατιωτικής μπάντας στο Πεδίον του Άρεως. Η Λεωφόρος Αλεξάνδρας τότε ήτανε μια κατηφοριά, λίγο πιο μέσα υπήρχαν στάβλοι και η στρατιωτική σχολή των Ευελπίδων, μάλιστα αρκετές οικογένειες δυτικών ας πω Βαυαρών του Όθωνα μένανε γύρω από τα νταμάρια του Λόφου του Στρέφη. Η γκρίνια των συζύγων τους και το χώμα που έπεφτε πάνω στις μπουγάδες τους, όταν φύσαγε παρακίνησαν τους στρατιωτικούς να πάνε στη Γεωπονική Σχολή Αθηνών να πάρουν αρκετά δενδρύλλια να τα φυτέψουν στον χώρο που ίσαμε τότε ήτανε νταμάρι και σήμερα είναι κατάφυτος. Αλλά για πόσο ακόμα;
Κείνο τον Μάη του 1859 οι μαθητές των Αθηνών ως μια πράξη αντίδρασης φορούν τα σκιάδια τους που ήταν ευτελή ψάθινα καπέλα αντί να φορέσουν τα ακριβά δυτικότροπα ημίψηλα καπέλα που επέβαλε το παλάτι. Οι εισαγωγείς καπέλων του εξωτερικού που αυτή η νέα μόδα των σκιαδίων τους κατέστρεφε τον τζίρο βάφτισαν τους μαθητές ως αντιβασιλικούς και με κάποια προβοκάτσια που στήθηκαν άρχισαν να τους χτυπούν «ροπαλοφόροι», έλα όμως που οι σκιαδιστές ήτανε περισσότεροι οπότε τα επεισόδια συνεχίστηκαν στην περιοχή των Εξαρχείων.
Οι σκιαδιστές ξεκίνησαν πορεία με κατεύθυνση το υπουργείο Εσωτερικών στη σημερινή Κλαυθμώνος να αιτηθούν την απελευθέρωση των συλληφθέντων και την παραίτηση του αστυνομικού διευθυντή. Αιτήθηκαν μάλιστα να συναντήσουν και τον βασιλιά Όθωνα μα κείνος αρνήθηκε και οξύνθηκαν ακόμα περισσότερο τα πνεύματα με αποτέλεσμα να καταφύγουν για προστασία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Την επόμενη μέρα 11 του Μάη στις 9 το πρωί 300 περίπου μαθητές και πολίτες πηγαίνουν στ’ Ανάκτορα φωνάζοντας το σύνθημα «Ζήτω ο Βασιλεύς, κάτω η Αστυνομία». Η κυβέρνηση κλείνει το Πανεπιστήμιο και τοποθετεί μέσα στρατιωτική φρουρά, οι Αθηναίοι βγαίνουν κι αυτοί στους δρόμους πλάι στους φοιτητές και για να μην σας τα πολυλογώ ο πρωθυπουργός Μιαούλης σε μια προσπάθεια εκτόνωσης της κατάστασης απολύει τον διευθυντή της αστυνομίας και αποφυλακίζει τους ταραξίες.
Τα Σκιαδικά ήτανε ένα μικρό λιθαράκι στην τελική «έξωση» του Όθωνα το 1862 μα και η πρώτη αναφορά στη χώρα μας περί πανεπιστημιακού ασύλου, όπως και η πρώτη δυναμική εκδήλωση του φοιτητικού κινήματος, το οποίο φυσικά στις εφημερίδες καταγράφηκε ως ένα κακό φαινόμενο «όσον η Κυβέρνησις οφείλει να είναι επιεικής προς τους αποπλανηθέντας μαθητάς, τόσον οφείλει να φανή αυστηρά προς τα αισχρά όργανα της αναρχίας», όπως έγραφε και η εφημερίδα Ελπίς στις 12/5/1859.
Η αναρχία λοιπόν η κρυμμένη κάτω από ένα σκιάδιο, ένα ψάθινο καπέλο, σήμερα στα μάτια των μέσων μαζικής ενημέρωσης έχει αντικατασταθεί από την κουκούλα. Ο φοιτητής που πάντα θα ονειρεύεται το καλύτερο μέλλον, το ουτοπικό ίσως και το πιο ριζοσπαστικό θ’ αποκαλείται αναρχικός. Η αναρχία είναι μια φράση που τρομάζει, αλλά έλα που αναρχική σκέψη έχουμε όλοι. Αναρχική είναι η σκέψη σου όταν ταλαιπωρημένος έχοντας περάσει μια μέρα στην εφορία και δίχως να ‘χεις κάνει τη δουλειά σου ουρλιάζεις, γιατί υπάρχει τόση γραφειοκρατία. Αναρχικός είσαι όταν εντοπίζεις μια ανακολουθία της δικαιοσύνης ή του εισαγγελικού συστήματος και εξοργίζεσαι βλέποντας εγκληματίες να αποφυλακίζονται. Αναρχικός είσαι όταν αφήνεις το εισιτήριό σου φεύγοντας από την στάση ελέγχου του μετρό για να το χρησιμοποιήσει κάποιος άλλος. Ναι είσαι αναρχικός ακόμα κι όταν δίνεις τη σειρά σου σε μια ηλικιωμένη κυρία να περάσει στο ταμείο. Η Αρχή είναι να ακολουθούμε τους κανόνες που μας δόθηκαν και η αναρχία μπορεί να είναι οτιδήποτε προσπαθεί ν’ αλλάξει αυτούς τους κανόνες ως προς το όφελος της κοινωνίας ακόμα και δια της βίας για να το πω έτσι μπακαλίστικα όπως πιθανόν να το έλεγε κι ο αγωνιστής Νικόλαος Έξαρχος ο ανιψιός του Βασίλη.
Ήρθε θαρρώ η ώρα να ειπωθούν κάποια πράγματα και να πάψουνε οι ιστορικές αναδρομές. Αναρχικά θαρρείτε είναι τα παιδιά που σας δείχνει η τηλεόραση να πετάνε μολότωφ. Αυτά τα παιδιά που σας δείχνει η τηλεόραση και κάποιους έχουνε κάνει να φοβάστε τα Εξάρχεια είναι είτε συνεργάτες της αστυνομίας, είτε πληγωμένα παιδιά, θυμωμένα παιδιά αλλά παρατημένα από τους γονείς τους, από κάποιους που δουλεύουν σαν τα σκυλιά για να επιβιώσουν. Είναι παιδιά που ερχόντουσαν εδώ και χρόνια στα Εξάρχεια αντιμετωπίζοντάς τα ως μια παιδική χαρά εκτόνωσης. Είναι ακόμα και παιδιά των πλουσίων προαστίων, ενώ κάποια δεν γνωρίζουν καν τι είναι η αναρχία. Άτομα που αγνοούν την Κομμούνα των Παρισίων που δεν έχουν διαβάσει Μπακούνιν, Κροπότκιν, Προυντόν αλλά σίγουρα έχουν ακούσει για τον τσελεμεντέ του αναρχικού.
Στην περιοχή των Εξαρχείων δόθηκαν πολλοί «αγώνες» όπως τα Δεκεμβριανά, η εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973, η προσπάθεια απομάκρυνσης των πάνκ απ’ την πλατεία με την Επιχείρηση Αρετή του 1984, η δολοφονία του Μιχάλη Καλτεζά από αστυνομικό των ΜΑΤ και η κατάληψη του Χημείου με την άρση του πανεπιστημιακού ασύλου το 1985 κι άλλα πολλά μεσολαβούν ίσαμε να φτάσουμε στα «δεκεμβριανά» του 2008 με τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από αστυνομικό. Γιατί συμβαίνουν αυτά όλα στα Εξάρχεια πιστεύετε; Ως χρόνιος κάτοικος Εξαρχείων σας διαβεβαιώ δεν μας ρίχνουνε τίποτε μέσα στο νερό μήτε μας δίνουν τις οδηγίες χρήσης του καλού αναρχικού. Τα Εξάρχεια λόγω των πανεπιστημίων, της διανόησης, των εκδοτικών οίκων και πάνω απ’ όλα των φοιτητών είναι κάτι σαν το δικό μας Κέμπριτζ ή καλύτερα ιδανικά θα μπορούσε να είναι.
Δεν παύει όμως να είναι χώρος ελεύθερης έκφρασης, ζυμώσεων και δημιουργίας για αρκετούς. Τα Εξάρχεια πάψανε χρόνια πια να είναι μια συνοικία μα γίνανε και φράση υποτιμητική από κάποιους «είσαι εξάρχειο» ακόμα και ενδυματολογικό στυλ «ντύθηκες εξάρχειο». Όσο και να υποτιμήσεις κάτι δεν θα το σβήσεις, δεν μπορείς να σβήσεις το γεγονός ότι τα Εξάρχεια και πάνω απ’ όλα οι κάτοικοί τους διαχρονικά φυγάδευσαν και προστάτευσαν σκέψεις διαφορετικές, νέες. Αγκάλιαζαν την ποικιλία και δεν τους έμελλε άμα φορούσες γυναικεία ρούχα και σε λέγανε Πάολα Ρεβενιώτη. Δεν τους έσκιαζε που ο Παύλος Σιδηρόπουλος, ο Νικόλας Άσιμος, η Κατερίνα Γώγου ζούσαν ανάμεσά τους με τις εξαρτήσεις τους. Δεν έκριναν την Αρλέτα για τα κιλά της μήτε τον Σταύρο Ξαρχάκο για τις πολιτικές του πεποιθήσεις.
Ένα πράγμα σε βαραίνει όταν είσαι κάτοικος Εξαρχείων, είναι ένα βάρος και μια ευθύνη που την σηκώνουμε όλοι και αποσκοπεί στο να συνεχίσουν τα Εξάρχεια να είναι ελεύθερα και χωρίς εθνικιστικά ή φασιστικά στοιχεία. Δεν εννοώ να υπάρξει ελευθεριότητα και να κάνει ο κάθε πικραμένος ό,τι θέλει μα ουσιαστική ελευθερία έκφρασης. Μπορεί τα πανεπιστήμια να μεταφερθήκαν στου Ζωγράφου και λίγα τμήματα να παραμένουν ανοιχτά στο κέντρο μα τα Εξάρχεια είναι καταδικασμένα να μαζεύουν τα βράδια τους φοιτητές που θα πιουν το φθηνόκρασό τους και θα συζητήσουν για τα ουσιαστικά. Θα πουν και για τα γκομενικά τους, θα πουν για τις σχολές τους μα θα πουν και για την κυβέρνηση και θα τα οραματιστούν όλα αυτά όπως επιτάσσει η ηλικία τους.
Ελεύθερα και αντισυμβατικά. Ναι, σχεδόν αναρχικά για τα δικά μας δεδομένα. Ο δε οικιστικός πια χαρακτήρας των Εξαρχείων αρχίζει να θυμίζει Κουκάκι, παντού ημιδιαμονές και οι άνθρωποι που βρίσκουν ένα διαμέρισμα για μακροχρόνια μίσθωση σε τιμές λογικές θεωρούνται υπερτυχεροί. Οι μόνιμοι κάτοικοι έχουμε και κάτι άλλο σημαντικό να προστατεύσουμε το – συλλεκτικό πια – πράσινο της πόλης μας. Έχω να πατήσω στον λόφο του Στρέφη που μένω από κάτω καιρό από τότε που άρχισε η αστυνόμευσή του. Οι «αναρχικοί» κάτοικοι που θέλανε ελεύθερη πρόσβαση στον λόφο κι όχι να δοθεί σε ιδιωτικά συμφέροντα τιμωρηθήκανε με συνεχή αστυνομική παρουσία. Κι από κει που πήγαινα μια βόλτα να χαλαρώσω στον λόφο του Στρέφη έπρεπε να επιδεικνύω την αστυνομική μου ταυτότητα ή να με ρωτάνε πού πάω.
Ένας από τους λόγους που δεν είμαι ενεργό μέλος, της ομολογώ και χαίρομαι πολύ, της ενεργής ομάδας κατοίκων Εξαρχείων είναι πως δεν ξέρω άλλο πώς να παλέψω την παράλογη κατάσταση που κυριαρχεί. Πολλοί φοβούνται τα Εξάρχεια τα έχουν δαιμονοποιήσει, τα έχουν πια βάλει υπό ένα καθεστώς παρακολούθησης και μην με πείτε υπερβολικό αλλά το αναρχικός πάει παρέα με το τρομοκράτης στα μυαλά τους. Μας κατακρίνουν πολλοί για την αντίθεσή μας στη δημιουργία στάσης μετρό στην πλατεία Εξαρχείων, ευτυχώς κάποιοι άκουσαν κάποια στιγμή και πρότειναν το 2019 ότι το μετρό θα ήτανε πιο καλό να κατασκευαστεί στη συμβολή Τοσίτσα με Μπουμπουλίνας έτσι ώστε να είναι και κοντά στο Μουσείο και στο ΕΜΠ.
Μα απ’ ότι κατανοώ το κράτος μας είτε σκύβει πάνω από την αγωνία του κατασκευαστή για να μην αλλάξουν τα πλάνα του και του κοστίσει παραπάνω είτε έχει εμμονή με τα Εξάρχεια. Τοποθετώντας τη στάση του μετρό στην πλατεία θα τα καταστρέψει, θεωρεί ότι έτσι θα τους επιβληθεί. Θα επιβληθεί με μια στάση μετρό στην ελευθερία της σκέψης και της έκφρασης. Αλλά ας αφήσουμε αυτά τα βαρύγδουπα που σας λέω τόση ώρα περί χώρου ελεύθερης έκφρασης και ας πάμε στα πρακτικά που είναι και πιο κατανοητά.
Οι χώροι πρασίνου στο κέντρο όλοι το ξέρουμε είναι ελάχιστοι. Αυτά τα 72 μεγάλα δέντρα στην πλατεία είναι πηγή πρασίνου και τη Δευτέρα 6/11 κοπήκανε. Κοπήκανε δέντρα θα μου πεις για να φτιαχτεί ένας σταθμός μετρό που θα εξυπηρετεί τους πάντες. Μια στάση όμως μετρό πρέπει εξ αρχής να εξυπηρετεί τους μόνιμους κατοίκους και όλοι λέμε η στάση εκεί είναι λάθος. Ως μόνιμοι κάτοικοι δεν αρνούμαστε το μετρό δεν προκαλούμε την «αναρχία», γιατί έτσι μας αρέσει μα την άρνηση μας την επιτάσσει η λογική μας και η καθημερινή μας διαβίωση στην περιοχή. Η ωφέλιμη στάση θα ήτανε κάπου κοντά στην περιοχή του Μουσείου αυτό είναι και το όφελος όλων μας ότι κάποιος θα βγαίνει στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τι να την κάνει την πλατεία Εξαρχείων ο κάποιος και ειδικά όταν θ’ αποκτήσει το μετρό της; Μια γυμνή γούβα θα ‘ναι με σκάλες. Σήμερα λοιπόν απολυταρχικά πάλι μαζευτήκανε περισσότεροι αστυνομικοί και εμποδίσανε τους κατοίκους να αντιδράσουν. Οι υπάλληλοι του δήμου έκοβαν τα δέντρα ενώ οι κάτοικοι έκλαιγαν.
Μήτε στην πλατεία Εξαρχείων κάνω πια βόλτες από τότε που μπήκανε οι λαμαρίνες και τα συρματοπλέγματα που τα περιφρουρούν ομάδες αστυνομικών. Δεν νιώθω ασφαλής όχι γιατί είμαι παράνομος ή φοβάμαι κάτι. Εμένα φοβάμαι πια στο πώς θ αντιδράσω άμα ξανακούσω τα σχόλια τους. Κάθε φορά που περνάει μια κοπέλα με κοντή φούστα, ένα queer άτομο με φανταχτερά ρούχα, ένας με μαλλί ράστα θ’ ακούσεις «αυτή είναι για άγριο ξεκώλιασμα», «που πάει αυτή η πουστάρα», «ουστ από δω άπλυτε βρωμιάρη». Δεν δέχεται το μυαλό μου το άναρχο ότι κάποιοι αστυνομικοί προσβάλλουν έτσι τα άτομα που πληρώνονται να προστατεύσουν. Δεν ανέχομαι επίσης το γεγονός ότι πια τα Εξάρχεια λόγω της υπερβολικής αστυνομικής παρουσίας μαζεύουν εθνικιστικά «φιλαράκια» και φασίστες, οι οποίοι κυκλοφορούν στην περιοχή κάνοντάς τα δικά τους με την ανοχή κάποιων φίλων τους αστυνομικών.
Τα δέντρα άρχισαν να κόβονται, τα ΜΑΤ περιφρουρούν και οι κάτοικοι των Εξαρχείων, το Συντονιστικό Υπεράσπισης Εξαρχείων μαζί με δημοσιογράφους, φωτογράφους, σύμβουλους της Ανοιχτής Πόλης και άλλων παρατάξεων ζήτησαν τις άδειες κοπής των δέντρων και δεν έλαβαν απάντηση οπότε κατευθύνθηκαν στο αστυνομικό τμήμα Εξαρχείων να καταθέσουν μήνυση. Τα δέντρα κόβονταν όσο ο βουλευτής του Σύριζα Νάσος Ηλιόπουλος μαζί με τους κατοίκους ήταν στο ΑΤ Εξαρχείων ενώ ο Χάρης Δούκας ανάρτησε: «Κανένα χαμένο δέντρο στην Αθήνα. Άλλο ένα τετελεσμένο της απερχόμενης δημοτικής αρχής. Από το πρωί κόβονται δέντρα στην πλατεία Εξαρχείων. Η θέση μας είναι ξεκάθαρη. Κανένα χαμένο δέντρο και διαβούλευση ακόμα και τώρα, την ύστατη στιγμή. Δεν είναι δυνατόν ένα περιβαλλοντικό και φιλολαϊκό έργο, όπως το μετρό να αποτελεί αντικείμενο οξυμένης αντιπαράθεσης. Καλούμε την ανάδοχη εταιρία να σταματήσει αμέσως τις εργασίες κοπής και να παρουσιάσει το ολοκληρωμένο σχέδιο για τις μεταφυτέψεις των δέντρων και τη βιωσιμότητα τους».
Τα δέντρα κόπηκαν τα φτερά όμως δεν θα μας τα κόψουν. Τα Εξάρχεια δεν είναι ένα παραβατικό γαλατικό χωριό που μαζεύει αναρχικούς φίλους του Αστερίξ. Τα Εξάρχεια όσοι μπήκαν στον κόπο και τα γνώρισαν δεν τα φοβήθηκαν μα πέρασαν υπέροχα. Τα Εξάρχεια θα συνεχίσουν να υπάρχουν παρά το τετελεσμένο πια άναρχο μετρό που θα κατασκευαστεί. Μα μιας και είμαι κάτοικος Εξαρχείων επιτρέψτε μου να απευθυνθώ στην Αττικό Μετρό απευθείας:
«Αγαπητή Αττικό Μετρό Α.Ε.,
η στάση μετρό Εξάρχεια θα γίνει αλλά είναι στο χέρι σας το πώς θα εναρμονιστεί με τα Εξάρχεια. Ως πολίτης σκεπτόμενος και ως κάτοικος περιοχής Εξαρχείων σας παρακαλώ πολύ να μην ντύσετε τον σταθμό με μάρμαρα, τα οποία θα αντικαθιστούμε συνεχώς με κόστος αλλά προτιμήστε τη λογική του “μπρουταλισμού”. Αφήστε τους χώρους κενούς από μάρμαρο και εφαρμόστε τη χρήση μπετόν για να μπορούν οι νέοι να εκφραστούν με γκράφιτι να μπορούν να κολλήσουν αφίσες να εντάξουν τον χώρο του μετρό στην καθημερινότητά τους, δίχως να χαρακτηριστούν ως βάνδαλοι. Τέλος σας θερμοπαρακαλώ να αποκτήσει ξανά η πλατεία τα δέντρα της έστω με μεταφύτευση και επουδενί να μην εξαφανιστεί το τοπόσημο φανάρι με τους “Τρεις Έρωτες”.
Σας ευχαριστώ».
Και εσάς σας ευχαριστώ όσοι με διαβάσατε διαφωνείτε ή συμφωνείτε με τις επικίνδυνες «αναρχικές» μου σκέψεις που ελπίζω να μην σας τρομοκρατούν. Κάνω βόλτες συχνά, περπατώ ανάμεσα σε ανθρώπους που τους ακούω να συζητάνε και αυτό που έμαθα τόσα χρόνια είναι ότι θέλω δεν θέλω οφείλω να συνυπάρχω με όλες τις φωνές ακόμη και με αυτές που δεν συμφωνώ. Τότε είναι που προσπαθώ να τις κατανοώ εντοπίζοντας τα σημεία που μαζί τους διαφωνώ. Κείνες είναι οι μαγικές στιγμές που νιώθω καλύτερος πολίτης, καλύτερος άνθρωπος, όχι γιατί δικαιολογώ τις φωνές μα γιατί εντοπίζω και επαναπροσδιορίζω τη δικιά μου φωνή και δεν την αφήνω να χάνεται μέσα στη βουή της πόλης και τις κραυγές των πορωμένων.
