«Λένε ότι για να σπάσεις τους κανόνες πρέπει πρώτα να τους μάθεις. Από την άλλη αν δεν τους σπάσεις, πώς θα τους μάθεις;», αναρωτιέται ο Σωτήρης Τσαφούλιας. Μακριά από τον ήχο της κλακέτας για λίγο και εν αναμονή της «Νέμεσης», του επερχόμενου τρίτου κύκλου της σειράς «Έτερος εγώ», ανακαλύπτει για πρώτη φορά τους κώδικες της σκηνής μέσα από ένα έργο που ρίχνει φως σε όσα μας διχάζουν και μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε αυτά που μας ενώνουν.
Λίγο μετά την πρεμιέρα της παράστασης «Αινιγματικές Παραλλαγές» του Eric-Emmanuel Schmitt με τους Γιάννη Μπέζο και Πυγμαλίωνα Δαδακαρίδη στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, ο Σωτήρης Τσαφούλιας μοιράζεται σκέψεις και συναισθήματα γύρω από την εμπειρία της σκηνοθεσίας στη μεγάλη οθόνη και στο θέατρο, τις ιστορίες που έχει νόημα να αφηγείσαι, αλλά και το σκοτάδι του διχασμού που «τρώει» την ανθρώπινη φύση.
«Για όσο οι άνθρωποι θα προτάσσουν το Εγώ και τον Εγωισμό τους…»
Οι «Αινιγματικές Παραλλαγές» του Eric-Emmanuel Schmitt είναι ένα έργο με πολλά μηνύματα. Κατά τη γνώμη μου το σπουδαιότερο όλων είναι ότι μας δείχνει πως όσα μας διχάζουν μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε αυτά που μας ενώνουν. Δεν διχαζόμαστε όμως για το πού θέλουμε να φτάσουμε, άλλα για το ποιον δρόμο θα ακολουθήσουμε προκειμένου να φτάσουμε κάπου. Δεν ακούμε ο ένας τον άλλον, κάνουμε παράλληλους μονολόγους και κυνηγάμε μανιωδώς στόχους που δεν επιλέξαμε οι ίδιοι. Για όσο οι άνθρωποι θα προτάσσουν το Εγώ και τον Εγωισμό τους, θα υπάρχει διχασμός.
Χρειάζεται να σεβόμαστε τα πιστεύω των άλλων και να θυμόμαστε ότι δεν μας πέφτει λόγος για τις επιλογές των συνανθρώπων μας, εφόσον αυτές δεν βλάπτουν την ανθρώπινη ζωή. Θεωρώ ότι οι αντιθέσεις θα έπρεπε να συνιστούν ένα γόνιμο πεδίο. Δεν χρειάζεται να συμφωνούμε σε όλα.
Ο Ηράκλειτος πίστευε ότι ο κόσμος δημιουργείται από τη «φωτιά», την αντίθεση και τον πόλεμο μεταξύ των αντιθέτων, στο οποίο συμπληρώνει: «Τα εναντιόδρομα έχουν ενιαία φορά – από τα αντίθετα γεννιέται η ωραιότερη αρμονία». Τι θα γίνονταν όμως αν σε κάθε τέτοια περίπτωση, μπορούσαμε να διακρίνουμε με νηφαλιότητα τα κοινά μας στοιχεία; Αν μπορούσαμε να διακρίνουμε πως κάθε έννοια ή ορισμός, εμπεριέχει αυτόματα και το αντίθετο αυτού που υποδηλώνει το όνομά του;
Το έργο αναφέρεται σε αξίες της ανθρωπότητας και όχι της κοινωνίας, γι’ αυτό και θεωρώ ότι θα αγγίζει διαχρονικά τον θεατή. Οι αξίες είναι αυτές που παραμένουν σταθερές ανεξάρτητα της εποχής ή των κοινωνικών συνθηκών.
Σε αυτή την πρώτη μου σκηνοθεσία στο θέατρο συνεργάζομαι με τον Πυγμαλίωνα Δαδακαρίδη. Είναι ο μόνος άνθρωπος που θα μπορούσα να συν-σκηνοθετήσω. Είμαστε δοκιμασμένοι και ως δημιουργοί και ως φίλοι, έχουμε κοινή αισθητική σε ό,τι αφορά τον λόγο και τον τρόπο που θέλουμε να διηγηθούμε μια ιστορία, όποτε οι όποιες τυχόν διαφωνίες εμφανιστούν μόνο γόνιμες αποδεικνύονται. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να επιτευχθεί αν δεν υπάρχουν κοινά σημεία στην αντίληψη και την αισθητική.
«Το ένα σε μαθαίνει να ζεις στο πάντα και το άλλο στο τώρα»
Η σκηνοθεσία στο θέατρο είναι εντελώς διαφορετική απ’ ότι στον κινηματογράφο. Στον κινηματογράφο ο θεατής βλέπει αυτό που θέλει ο σκηνοθέτης, ενώ στο θέατρο βλέπει αυτό που θέλει ο ίδιος. Ουσιαστικά το ταξίδι είναι το ίδιο. Να ταξιδέψεις τον θεατή σε ένα παραμύθι συναισθημάτων. Η διαφορά είναι στα μέσα που έχεις στη διάθεσή σου για να το επιτύχεις.
Η σκηνοθεσία στη μεγάλη οθόνη μοιάζει σαν να είσαι γλύπτης που φτιάχνει γλυπτά στο μάρμαρο. Η σκηνοθεσία στο θέατρο μοιάζει σαν να είσαι γλύπτης που φτιάχνει γλυπτά στον πάγο. Ο συνδυασμός των δύο είναι μαγικός. Το ένα σε μαθαίνει να ζεις στο πάντα και το άλλο στο τώρα.
Για να μοιραστώ μια ιστορία θα πρέπει πρώτα να έχει αγγίξει, ταρακουνήσει και κινητοποιήσει εμένα τον ίδιο. Τότε ναι έχει νόημα να τη μοιραστείς και μόνο τότε. Λίγο πριν βγει ένα έργο τα συναισθήματα είναι πάντα παρόμοια και πολλές φορές αντιφατικά. Χαρά που ολοκληρώθηκε, λύπη για τον ίδιο λόγο και αγωνία για την πορεία του στις ψυχές των ανθρώπων.
Το γεγονός ότι είμαι αυτοδίδακτος νομίζω ότι μου έδωσε περισσότερη ελευθερία. Λένε ότι για να σπάσεις τους κανόνες πρέπει πρώτα να τους μάθεις. Από την άλλη αν δεν τους σπάσεις, πώς θα τους μάθεις; Δεν υπάρχουν συνταγές επιτυχίας ούτε μυστικά. Η επιτυχία θα έρθει αν είσαι ειλικρινής στην πρόθεσή σου και εργάζεσαι. Μετά έρχεται η τύχη, που όπως έχει πει ο Αριστοτέλης είναι η στιγμή που η ευκαιρία συναντά την καλή προετοιμασία.
Όσον αφορά το «Έτερος εγώ», μετά από μία ταινία και δύο σειρές, ο κόσμος μπορεί να περιμένει έναν ακόμη κύκλο αντάξιο των προσδοκιών του και σε επίπεδο ιστορίας και σε επίπεδο παραγωγής. Τώρα για το αν θα είναι το τέλος… μένει να αποδειχτεί. Έχω μάθει να μη λέω «ποτέ» και «για πάντα».
