Μία (ακόμη) στέγη για τον Μπρεχτ

Kείμενο: Τώνια Καράογλου

Με τρία έργα του να παίζονται ταυτόχρονα στις αθηναϊκές σκηνές, ο Μπέρτολτ Μπρεχτ αισθάνθηκε την ανάγκη να ευχαριστήσει δια ζώσης το ελληνικό κοινό γι’ αυτό το μίνι αφιέρωμα και, δράττοντας την ευκαιρία, να πει και δυο διευκρινιστικά λογάκια για την περιβόητη «αποστασιοποίηση». Η τιμή μάς έγινε κατά την έναρξη της παράστασης Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν που σκηνοθετεί η Κατερίνα Ευαγγελάτου στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Δεν πρόκειται, φυσικά, για κάποια ανάσταση νεκρών (άλλωστε σε ενδεχόμενο τέτοιο συμβάν αμφιβάλλουμε αν ο αιρετικός Μπρεχτ θα βρισκόταν ανάμεσα τους), αλλά για το σκηνοθετικό εύρημα που μεταχειρίστηκε η σκηνοθέτιδα, δίνοντας σε έναν από τους ηθοποιούς τον ρόλο του συγγραφέα, ώστε να σπάσει την ψευδαίσθηση και να ξορκίσει με χιούμορ το δέος απέναντι στο αποστασιοποιημένο παίξιμο.

Η συνεχής κατάρριψη της θεατρικής ψευδαίσθησης εξάλλου, όπως και το ίδιο το επικό θέατρο ορίζει, αποτέλεσε συνολικό στόχο της σκηνοθεσίας: αυτόν εξυπηρέτησε κατ’ αρχήν η σκηνική καθοδήγηση και παρουσία των ηθοποιών, που σαν περιπλανώμενοι θεατρίνοι έβαζαν και έβγαζαν κοστούμια επί σκηνής για να υποδυθούν τους ρόλους τους (με παιγνιώδη διάθεση συχνά, που αποτυπώθηκε και στον ενδυματολογικό κώδικα). Αλλά και οι σκηνικές οδηγίες που παρεμβάλλονταν στον διάλογο, χωρίς πάντοτε να εκτελούνται, και η εκφορά του λόγου που άλλοτε «νατουραλιστικά» ακολουθούσε το συναίσθημα και άλλοτε προφερόταν ουδέτερα κινήθηκαν προς την ίδια κατεύθυνση.

Όλα τα παραπάνω λειτούργησαν στην εντέλεια, δεν είναι όμως αυτά που ανεβάζουν την παράσταση στο επίπεδο που έφτασε (ή έστω δεν είναι μόνο αυτά). Ως κύριο επίτευγμα της σκηνοθεσίας θεωρώ ανεπιφύλακτα το γεγονός πως αναμετρήθηκε επιτυχημένα με τη λιτότητα. Οχτώ ηθοποιοί όλοι κι όλοι έφεραν εις πέρας ένα πολυπρόσωπο έργο πάνω σε μία άδεια σκηνή, μέσα σε ένα μη-σκηνικό που δεν προσπάθησε με κανέναν τρόπο να αναπαραστήσει «τα περίχωρα μιας κινεζικής πολιτείας με τσιμεντένιες φάμπρικες» που φανταζόταν ο Μπρεχτ. Η σκηνοθεσία της Ευαγγελάτου ήταν ουσιαστικά «γυμνή» από σκηνοθετικά εφφέ, στηρίχτηκε κατά βάση στους ηθοποιούς και στην όσο το δυνατό καθαρότερη παράσταση του κειμένου, το οποίο πράγματι κατέβηκε με αμεσότητα στην πλατεία (αν και δεν έλλειψαν προβλήματα ρυθμού στο δεύτερο μέρος). Ακόμη και η μουσική και τα τραγούδια, τα τόσο καίριας σημασίας στην μπρεχτική δραματουργία, δεν κυριάρχησαν σε αυτή την παράσταση αλλά δήλωσαν την παρουσία τους «χαμηλόφωνα». Η παράσταση προέκυψε σαν αποτέλεσμα μίας «αόρατης» σκηνοθεσίας που σε κάνει να «νομίζεις» ότι οι ηθοποιοί απλώς μιλούν το κείμενο, ενώ στην πραγματικότητα καταλαβαίνεις πολύ καλά ότι πίσω της κρύβεται πολλή δουλειά και μελέτη.

Φυσικά, το σκηνοθετικό εγχείρημα οφείλει την τελική του επιτυχία στο γεγονός ότι οι ηθοποιοί αποδείχτηκαν άξιοι συμπορευτές της Ευαγγελάτου. Ειδική μνεία αξίζει στη Στεφανία Γουλιώτη, όχι γιατί ήταν η πρωταγωνίστρια, αλλά γιατί κυριάρχησε επί σκηνής μοιραζόμενη στον δισυπόστατο ρόλο της Σεν Τε και του Σουί Τα, αλλάζοντας υποκριτικό κώδικα για τον κάθε ήρωα αλλά και αφήνοντας να φανούν οι ρωγμές του ενός ανθρώπου που διχάζεται από ανάγκη. Η ερμηνεία της αδιαμφισβήτητα έκλεψε την παράσταση (χάρη φυσικά και στο ειδικό βάρος που έχουν από δραματουργική άποψη οι ρόλοι που υποδύθηκε), σε σημείο να επισκιάζει ίσως τους υπόλοιπους: όχι γιατί οι υπόλοιποι ηθοποιοί υστέρησαν σε απόδοση αλλά γιατί φάνηκε –δικαιολογημένα μέχρι κάποιο βαθμό– μεγαλύτερη σκηνοθετική σπουδή στην ερμηνεία του πρωταγωνιστικού διδύμου.

Κλείνοντας, θα πρέπει σίγουρα να σημειωθεί πως η ταυτόχρονη παρουσία των έργων του Μπρεχτ στις αθηναϊκές σκηνές προσφέρει μία θαυμάσια ευκαιρία όχι απλώς να ανακαλέσουμε τον –δυστυχώς πιο επίκαιρο από ποτέ– πολιτικό του λόγο αλλά κυρίως να θυμηθούμε ότι πάνω απ’ όλα πρόκειται για έναν σπουδαίο θεατρικό συγγραφέα. Βρίσκω τρομερά ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι δύο παραστάσεις που παρακολούθησα, η Αγία Ιωάννα των σφαγείων και ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν, μεταχειρίστηκαν τον συγγραφέα με τόσο διαφορετικό αισθητικό ύφος – κι αυτό γιατί λειτουργούν, αν τις δούμε αντιστικτικά, ως ένα εξαιρετικό παράδειγμα των πολλαπλών δημιουργικών ερεθισμάτων και ευκαιριών που προσφέρει στο σκηνοθέτη ένας δραματουργός που πάνω από κάθε κοινωνική ή πολιτική τοποθέτηση είναι κυρίως μάστορας της σκηνής.

Η θεατρική παράσταση «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» παίζεται στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών έως τις 22 Φεβρουαρίου 2013.