Η κυκλοφορία μερικών ακόμα ανέκδοτων κειμένων από το αρχείο του, αποδεικνύουν το ότι εξακολουθούμε να βρισκόμαστε στον αστερισμό του εμβληματικού Χιλιανού συγγραφέα Ρομπέρτο Μπολάνιο. Ο οποίος εδώ και είκοσι χρόνια έχει μετατραπεί σε μυθική φιγούρα με χιλιάδες φανατικούς θαυμαστές σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, κάτι που άλλωστε αποδεικνύεται από την απόλυτη δοκιμασία: την επιτυχία του να εισχωρήσει στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι το αγγλόφωνου κόσμου.
Το φαινόμενο Μπολάνιο είναι εύκολο να εξηγηθεί καθώς προκύπτει από ένα συνδυασμό παραγόντων: ο μύθος που προέκυψε από τον πρόωρο χαμό του το 2003, οι φήμες για την περιθωριακή, κοσμοπολίτικη, μποέμ και γεμάτη καταχρήσεις ζωή του, η αμεσότητα της γραφής του και οι χύμα σεξουαλικές περιγραφές, η ελευθέρων ηθών ατμόσφαιρα με τους συχνά νεαρούς πρωταγωνιστές που, βεβαίως, έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής σε νέους αναγνώστες, το παιχνιδιάρικο, αινιγματικό, σε ορισμένα σημεία σουρεαλιστικό του ύφος, η ευρυμάθεια και οι ζωντανοί διάλογοι και η ιδιαιτερότητα της φωνής του, τον τοποθέτησαν στο προσκήνιο των ισπανόφωνων πεζογράφων της γενιάς του και όχι μόνο.
Για τα χαρίσματα του Μπολάνιο δεν μπορεί να υπάρξει αμφιβολία. Το ερώτημα όμως που εξακολουθώ να μην μπορώ να απαντήσω είναι αν ο Μπολάνιο υπήρξε ένας πραγματικά μεγάλος συγγραφέας της εποχής μας ή ένας πανέξυπνος ταχυδακτυλουργός που είχε βρει μια σπάνια ναρκωτική ουσία με την οποία ράντιζε τα έργα του. Αρκετά χρόνια από την πρώτη φορά που διάβασα κάποιο έργο του, και έχοντας πλέον διαβάσει τα περισσότερα από τα βιβλία του, συμπεριλαμβανομένων και των εξαιρετικών του δοκιμίων, εξακολουθώ να μην είμαι καθόλου σίγουρος για την απάντηση στο παραπάνω ερώτημα.
Ο λόγος που το ερώτημα αυτό είναι δύσκολο έχει να κάνει με το ότι σχετίζεται άμεσα με τον τρόπο που αντιλαμβάνεται κανείς τη λογοτεχνία και παραπέμπει στο αιώνιο ερώτημα «τέχνη για την τέχνη ή τέχνη για τη ζωή;». Διότι στα έργα του Μπολάνιο σημασία έχει η διαδρομή και όχι ο προορισμός, ο οποίος μάλιστα ποτέ δεν είναι σαφής. Δεν υπάρχει συμβατική κατάληξη στα βιβλία του, δεν υπάρχει κάθαρση ή εξιλέωση, ο αναγνώστης δεν οδηγείται στην κατάκτηση κάποιου είδους γνώσης ή αποκάλυψης. Το μόνο που μένει είναι το ίδιο το αφηγηματικό ταξίδι. Έστω κι αν τα δύο σπουδαιότερα έργα του, τα φιλόδοξα και πληθωρικά Οι Άγριοι Ντετέκτιβ και 2666 περιστρέφονται γύρω από μία εμμονική σχεδόν αναζήτηση, το αποτέλεσμα αυτής της αναζήτησης είναι κενό, ένα αμφίσημο, αινιγματικό αδιέξοδο.
Αν λοιπόν προσεγγίζει κανείς τη λογοτεχνία με καθαρά αισθητικά και αυτοαναφορικά κριτήρια, όπου δηλαδή το μόνο που έχει σημασία είναι η ίδια η αφήγηση, οι ιδιαίτερες εικόνες που ο Μπολάνιο ως χαρισματικός ποιητής μπορεί να πλάθει με χαρακτηριστική ευχέρεια και η φαντασία, τότε ο Μπολάνιο υπήρξε ένας από τους πραγματικά σπουδαιότερους αφηγητές των τελευταίων τριάντα ετών. Πιστεύω ακράδαντα ότι είναι ένας από τους πιο εθιστικούς συγγραφείς που έχω διαβάσει ποτέ, το χάρισμά του στην αφήγηση είναι σπάνιο και το μυθοπλαστικό του σύμπαν νιώθω πως με υπνωτίζει. Όμως κάθε φορά που τον διαβάζω, στην άκρη του μυαλού μου παραμένει η ενοχλητική αίσθηση ότι ο Μπολάνιο δεν έχει ουσιαστικά κάτι να πει. Δεν υπάρχει λόγος να προσπαθήσω να τον ερμηνεύσω, να επιχειρήσω να αποκωδικοποιήσω αλληγορίες, συμμετρίες, σύμβολα, πολύ απλά επειδή δεν υπάρχει απολύτως τίποτα από πίσω.
Ο Μπολάνιο δεν είναι ούτε πολιτικός συγγραφέας, ούτε κοινωνικός συγγραφέας, ούτε ψυχολογικός συγγραφέας, ούτε υπαρξιακός – φιλοσοφικός συγγραφέας. Αυτό δεν σημαίνει βεβαίως ότι δεν υπάρχουν ψήγματα από όλα τα παραπάνω, ούτε και το ότι απουσιάζουν τα μοτίβα από τα έργα του. Η βία για παράδειγμα είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο, όπως και το πραξικόπημα στη Χιλή, αλλά πέρα από την ίδια τη λογοτεχνία δεν υπάρχει κάτι άλλο που να διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στα βιβλία του. Αυτό δεν με εμποδίζει στο ελάχιστο να τα διαβάζω συνεπαρμένος, αλλά διατηρεί αυτή την αμφιβολία στο πίσω μέρος του μυαλού μου.
Η νέα αυτή έκδοση «Μνήματα καουμπόυδων • Πατρίδα • Γαλλική κωμωδία τρόμου» αποτελείται από τρεις νουβέλες, οι δύο γραμμένες τη δεκαετία του ενενήντα, στις οποίες ξεχωρίζει το κλασικό alter ego του Μπολάνιο, ο Αρτούρο Μπελάνο (ένας εκ των πρωταγωνιστών στους Άγριους Ντετέκτιβ), και μία γραμμένη στις αρχές του 2000. Θα ξεχώριζα τα Μνήματα Καουμπόυδων που είναι vintage Μπολάνιο, αλλά και τη Γαλλική κωμωδία τρόμου, ένα από τα πιο μπορχεσιανά και σουρεαλιστικά του αφηγήματα, στο οποίο μία υπόγεια οργάνωση Γάλλων υπερρεαλιστών επιχειρεί να στρατολογήσει ένα δεκαεπτάχρονο επίδοξο ποιητή από τη Γαλλική Γουινέα.
Δεν έχει νόημα η δική μου πρόταση, άλλωστε οι περισσότεροι φαν του Μπολάνιο θα διαβάσουν το βιβλίο ούτως ή άλλως. Να σημειώσω απλώς ότι η παρούσα έκδοση είναι ιδιαίτερα προσεγμένη και πλήρης, με καλογραμμένα κείμενα στον πρόλογο και το επίμετρο, τα οποία διαφωτίζουν τον αμύητο αναγνώστη ως προς τη γραφή του Χιλιανού συγγραφέα.
