Για περισσότερα από 130 χρόνια έδινε φως και ενέργεια στην πόλη της Αθήνας. Σημαντικό κεφάλαιο στη νεότερη ιστορία της πρωτεύουσας και σημείο αναφοράς για την περιοχή του Γκαζιού, αυτήν που άλλοτε έλεγαν ότι σκέπαζαν οι μυρωδιές από τα βυρσοδεψεία, το εργοστάσιο Παυλίδη και το φωταέριο. Σήμερα στην Τεχνόπολη, στη θέση του παλιού εργοστασίου όπου γεννιόταν το φωταέριο, δεσπόζει ένας χώρος που διατηρεί τις ιστορίες ανάγλυφες, σαν σεντούκι φυλάει τις αναμνήσεις μιας άλλης εποχής και μας καλεί στο τώρα να τις ανακαλύψουμε.
Το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου εγκαινιάζεται το 2013. Από τα μηχανήματα και τα αντικείμενα που διατηρούνται in situ, έως σήμερα, μέχρι και τις μυρωδιές που διαχέονται στις παλιές εγκαταστάσεις, ξεδιπλώνεται η διαδρομή με αφετηρία την ίδρυση του εργοστασίου το 1857 από τον Γάλλο επιχειρηματία François Théophile Feraldi μέχρι και το 1984, όταν οι φούρνοι του εργοστασίου φωταερίου έσβησαν οριστικά.
Τι ονειρευόταν ο Γάλλος επιχειρηματίας; Ποιες ήταν οι συνθήκες εργασίας για τους εργάτες; Δούλευαν στο εργοστάσιο γυναίκες; Τι δουλειά είχε ένας γιατρός στο εργοστάσιο; Ποιο ήταν το καθιερωμένο δρομολόγιο ενός φανοκόρου; Όλες οι απαντήσεις δίνονται μέσα από μία πρωτότυπη, διαδραστική ξενάγηση με ρυθμό θεατρικό, ένα διασκεδαστικό ταξίδι στον χρόνο και τη βιομηχανική ιστορία με πυξίδα την τέχνη του θεάτρου. Στις 9 και 10 Απριλίου αναρωτιόμαστε «Ποιος κρατάει το φανάρι», μπαίνουμε στην χρονοκάψουλα, γινόμαστε μέρος της ιστορίας και γευόμαστε τις μνήμες από μια γειτονιά που δεν θα είναι ποτέ ξανά ίδια.
Ξεναγός – οδηγός μας σε αυτή τη διαφορετική μουσειακή εμπειρία ο ηθοποιός Χρήστος Χριστόπουλος από την ομάδα θεάτρου «Ανεμόμυλοι». «Σε αυτή τη θεατρική ξενάγηση το κοινό είναι θεατές και συμμετέχοντες μαζί.», σημειώνει.
«Ακολουθούμε μια περιπατητική διαδρομή, στεκόμαστε σε πολλά σημεία βιομηχανικού ενδιαφέροντος και ξεναγούμαστε μαζί στον χώρο του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου. Αυτό που επιτυγχάνεται είναι να δούμε το μουσείο με έναν διαφορετικό τρόπο. Με έναν βιωματικό τρόπο να μας μείνουν κάποιες πληροφορίες για τον μουσειακό τόπο χωρίς προσπάθεια, χωρίς να πρέπει η προσοχή μας να είναι επικεντρωμένη σε καρτέλες, ημερομηνίες και ονόματα. Κάπως έτσι με έναν ελαφρύ, θα λέγαμε, τρόπο, που αγγίζει τα όρια της ψυχαγωγίας, σχηματίζεται ανάγλυφη η ιστορία του μουσείου μέσα στο μυαλό μας. Νομίζω ότι πρόκειται για μία εμπειρία που ο κάθε θεατής θα θυμάται συνολικά.
Μεταπηδώντας από τον ρόλο του εργάτη, σε εκείνον του γιατρού, αλλά και της γραμματέως και ενσαρκώνοντας από τον φανοκόρο που δούλευε εκτός του εργοστασίου ανάβοντας τα φανάρια στον δρόμο έως και τον ιστορικό-αρχαιολόγο, μας παρουσιάζει και μας καλεί να ακολουθήσουμε νοητά ένα-ένα τα στάδια και τους χώρους που συνέθεταν τη γραμμή παραγωγής του φωταερίου.
Από τους Παλιούς Φούρνους, ένα από τα παλαιότερα κτίρια, εκεί όπου χτυπούσε η καρδιά του εργοστασίου, καθώς οι εργάτες έψηναν στους 1000° C τον λιθάνθρακα για να συνεχίσει τη διαδρομή του στο εργοστάσιο και να δώσει φως και ενέργεια στην πόλη. Στα Καθαρτήρια, όπου γινόταν ο καθαρισμός του φωταερίου, μέχρι και το Αεροφυλάκιο, το μεγαλύτερο της Ελλάδας, όπου αποθήκευε το φωταέριο, και που στέκει μέχρι και σήμερα αποτελώντας σήμα κατατεθέν πλέον της Τεχνόπολης.
Με τους ρόλους και τους χώρους να εναλλάσσονται σε όρους museum theater, ζωντανεύουν οι μνήμες των ανθρώπων, εργαζόμενων και μη, που συνέδεσαν τη ζωή τους με το εργοστάσιο και την περιοχή του Γκαζοχωρίου, από το 1962 όταν ξεκίνησε η λειτουργία του έως και το 1984, που έκλεισε οριστικά, τόσο λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, όσο και της αντικατάστασης του φωταερίου από νέες μορφές ενέργειας.
Όπως αναφέρει η cultural project manager και μουσειοπαιδαγωγός Δέσποινα Ανδριοπούλου: «Από την αρχή του μουσείου ασχολούμαστε με τη θεατρική τέχνη μέσα στον μουσειακό χώρο. Το μουσειακό θέατρο είναι μια τεχνική που υπάρχει πολλά χρόνια στο εξωτερικό και τώρα αρχίζει να εφαρμόζεται αρκετά και στην Ελλάδα. Μέσω της θεατρικής τέχνης ζωντανεύουμε χαρακτήρες και ιστορίες παρουσιάζοντας παράλληλα την ιστορική πληροφορία. Έτσι δημιουργείται μια ζωντανή εμπειρία που μένει στη μνήμη.
Η θεατρική ξενάγηση ”Ποιος κρατάει το φανάρι” θα λέγαμε ότι είναι μια εμπειρία κυρίως διασκεδαστική που απευθύνεται σε ενήλικο κοινό. Είναι ένας πρωτότυπος τρόπος, πιο ζωντανός και συμμετοχικός προκειμένου να έρθουμε όλοι σε επαφή με τη μουσειακή πληροφορία. Το κοινό συμμετέχει ενεργά, υπάρχει διάδραση με τον ηθοποιό και με αυτόν τον τρόπο περνάμε μέσα από όλη την ιστορία του παλιού εργοστασίου φωταερίου και της γραμμής παραγωγής.
Οι ιστορίες των ανθρώπων, οι συνθήκες εργασίας, οι συνθήκες ζωής μέσα στο εργοστάσιο και έξω από αυτό, αλλά και για το πώς γεννιέται το φωταέριο μέσα από τα κτίρια μέχρι να φτάσει στα σπίτια για τελική χρήση. Όλα αυτά αναβιώνονται μέσα από τη θεατρική τέχνη. Μετακινούμαστε στα κτίρια του παλιού εργοστασίου μαζί με τον ηθοποιό, ο οποίος παίρνει διαφορετικούς ρόλους, από επιχειρηματίας γίνεται εργάτης, γείτονας, επιστήμονας και με αυτόν τον τρόπο μαθαίνουμε τις ειδικότητες των ανθρώπων που δούλευαν μέσα στο εργοστάσιο.
Αυτό που έχει πολύ ενδιαφέρον είναι η εναλλαγή συναισθημάτων που υπάρχει από την αρχή μέχρι να φτάσουμε στο τελικό στάδιο της γραμμής παραγωγής. Από τη χαρά στο γέλιο και τη συγκίνηση. Είναι μια ξενάγηση που δεν απευθύνεται τόσο στο να μάθει κανείς την ιστορική πληροφορία, όσο στο να τη νιώσει. Μέσα από την εμπειρία, το βίωμα σε έναν μουσειακό τόπο δημιουργείται μια πιο έντονη μνήμη, πιο έντονη συσχέτιση του κοινού με τον χώρο, με την πληροφορία την ιστορική που φέρει και τις μνήμες των ανθρώπων.
Το θέατρο άλλωστε είναι ένα εργαλείο που ενεργοποιεί τα συναισθήματα. Με έναν τρόπο αγγίζουμε ένα ιδιαίτερο είδος θεάτρου, το οποίο έχει αρκετό ενδιαφέρον και από τη δική μας πλευρά, των μουσειολόγων, για το πώς θα δώσουμε την πληροφορία μας μέσα από το εργαλείο της συγκεκριμένης τέχνης, αλλά και από την πλευρά των καλλιτεχνών, με το να παίζουν σε ένα χώρο μουσείου και πόσο μάλλον σε ένα σημαντικό μνημείο βιομηχανικής κληρονομιάς, όπως είναι το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου».
