Διαθέτει ένα πραγματικά αξιοζήλευτο βιογραφικό. Απόφοιτος της Ακαδημίας Σοπέν στη Βαρσοβία και του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ο Πολωνός μαέστρος Πάβελ Κότλα, έχει διευθύνει μερικές από τις σημαντικότερες ευρωπαϊκές ορχήστρες. Φέτος, το αθηναϊκό κοινό θα τον υποδεχτεί στις 21 Ιανουαρίου, όταν και θα συμπράξει με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σε έργα Σεζάρ Φρανκ, Μιχάλη Τραυλού και Πιοτρ Ιλίτς Τσαϊκόφσκι.
Λίγο πριν το ντεμπούτο του στο Μέγαρο Μουσικής, ο διάσημος αρχιμουσικός μιλάει για τα χαρακτηριστικά της τέχνης του, τα ζητήματα που έφερε στο φως η πανδημία, αλλά και τη σχέση του με την Ελλάδα.
Πώς αποφασίσατε να στραφείτε στη μουσική διεύθυνση κι όχι σε μια σολιστική καριέρα;
Μεγαλώνοντας, ανακάλυψα ότι είχα υπερβολικά πολλά ενδιαφέροντα ώστε να αφιερώσω τόσο μεγάλο μέρος από τον χρόνο μου για να τελειοποιήσω την τεχνική που απαιτείται για το παίξιμο ενός οργάνου. Και εκτός αυτού, – λαχταρούσα τον πλούσιο ήχο που μόνο μια συμφωνική ορχήστρα μπορεί να αποδώσει. Γι’ αυτό, κιόλας, βρίσκω πολύ εκνευριστικό το να ακούω κλασική μουσική στο αυτοκίνητο και συνηθίζω να ακούω τζαζ ή άλλα είδη μουσικής όταν οδηγώ. Έχω την ανάγκη να ακούσω όλες τις αρμονίες και τις μουσικές γραμμές. Εκτός αυτού – λατρεύω να συνεργάζομαι με άλλους ανθρώπους και να μπορώ να τους βοηθώ να αναδείξουν την καλύτερη πλευρά του εαυτού τους.
Τι σας ώθησε να διευρύνετε τις σπουδές σας πέραν της μουσικής διεύθυνσης;
Πάντα υπήρχαν πολλά ενδιαφέροντα που κυνηγούσα. Κι ένιωθα πως ως μαέστρος έχει κανείς περισσότερες ευκαιρίες να ενσωματώσει αυτά τα ενδιαφέροντα μέσα στην τέχνη του, συγκριτικά, ας πούμε, με έναν τραγουδιστή ή μουσικό. Η κινητήρια δύναμη για την επαγγελματική μου καριέρα πάντα ήταν το γνωστό απόφθεγμα του Λέοναρντ Μπέρνσταϊν: «Η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, όμως μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν ότι μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο».
Έχετε διατελέσει Καλλιτεχνικός Διευθυντής σε αρκετές ορχήστρες και φεστιβάλ. Ποιο είναι συνήθως το όραμά σας όταν αναλαμβάνετε τέτοιες θέσεις;
Θα το διατύπωνα πολύ απλά – να ανακαλύπτουμε διαρκώς εκ νέου το πάθος που οδήγησε εμάς τους μουσικούς να διαλέξουμε τον πολύ δύσκολο επαγγελματικό δρόμο της μουσικής και να εξασφαλίζουμε ότι το κοινό μας μπορεί να βιώσει αυτό το πάθος μαζί μας. Πολύ συχνά, ξεχνάμε ότι εάν δεν είμαστε παθιασμένοι με αυτό που κάνουμε υπάρχει πολύ μικρή πιθανότητα να αγγίξουμε πραγματικά τα συναισθήματα των άλλων.
Τελικά οι παρτιτούρες δεν λένε τα πάντα;
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ένας καλός συνθέτης θα έπρεπε να τα γράφει όλα με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι εμφανή για τους ερμηνευτές. Ωστόσο, πάντα θα υπάρχουν πράγματα που χρειάζονται διευκρινίσεις. Για να ερμηνεύσουμε ένα έργο έχουμε την παρτιτούρα, αλλά και την λεγόμενη «πρακτική απόδοσης» – ο κατάλογος των άγραφων κωδίκων που λείπουν από την παρτιτούρα, μπορούν να διατηρηθούν μόνο μέσω της ηχογράφησης, κι όμως, είναι συχνά πολύ σημαντικοί.
Έχω απεριόριστο σεβασμό για τους συνθέτες που είναι ανοιχτοί στο να συνεργαστούν με τους ερμηνευτές – και για να τους βοηθήσουν να κατανοήσουν τη μουσική τους, αλλά και κάνοντάς τους μέρος της διαδικασίας τελειοποίησης της μουσικής τους. Το να εργάζεσαι υπό αυτές τις συνθήκες είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικό. Και στην περίπτωση του Κοντσέρτο για Φλάουτο του Μιχάλη Τραυλού…είμαστε πολύ τυχεροί που κάνουμε αυτό το έργο με την Ιβόνα Γκλίνκα, της οποίας η μουσικότητα και η προσοχή στη λεπτομέρεια είναι ακριβώς αυτό που χρειάζεται για να αναδειχθεί σωστά η συγκεκριμένη μουσική.
«Αυτό που θα ήθελα να δω, είναι η επανεκτίμηση του ρόλου του πολιτισμού στον σύγχρονο κόσμο»
Πώς περάσατε την περίοδο που οι συναυλιακές αίθουσες ήταν κλειστές; Πιστεύετε ότι έχουμε αφήσει πίσω μας αυτές τις μέρες ή θεωρείτε ότι υπάρχει ακόμη ο κίνδυνος της καραντίνας;
Η πανδημία του κορωνοϊού παραμένει ακόμη ένας πολύ απτός κίνδυνος για τον κόσμο μας και ειδικά για τον πολιτισμό. Κάθε συναυλία με ζωντανό κοινό είναι πολύτιμη. Αλλά πιστεύω ότι ο πολιτισμός, θα είναι επίσης το κλειδί για να επουλωθούν τα τραύματα. Αυτό, όμως, που θα ήθελα να δω, είναι η επανεκτίμηση του ρόλου του πολιτισμού στον σύγχρονο κόσμο. Πραγματικά, πρέπει να συζητήσουμε σοβαρά την υποστήριξη του πολιτισμού, ειδικά όταν τόσο πολύ πολιτιστικό περιεχόμενο είναι διαθέσιμο δωρεάν στο διαδίκτυο. Ήταν τρομακτικό να βλέπεις ότι παρόλο που ο πολιτισμός ήταν αυτός που μας κράτησε όρθιους όλους αυτούς τους δύσκολους μήνες της καραντίνας, τόσοι πολλοί καλλιτέχνες δεν μπορούσαν να έχουν κανένα έσοδο από αυτόν κι έπρεπε να αποφασίσουν ανάμεσα στη φτώχεια και την αλλαγή επαγγέλματος- ακόμη κι αν εκατομμύρια άνθρωποι άκουγαν τη μουσική τους.
Τι θα έπρεπε να γίνει;
Η άλλη όψη είναι η επανεξέταση του ρόλου της τέχνης στον σύγχρονο κόσμο. Είναι απογοητευτικό να βλέπει κανείς πόσο συχνά και σε πόσες χώρες, η διδασκαλία των τεχνών φεύγει από το σχολικό πρόγραμμα. Κι όμως, τη χρειαζόμαστε τώρα, περισσότερο από ποτέ! Ακόμη και η πανδημία μας έδειξε πόσο σημαντική είναι η δημιουργική σκέψη στον απρόβλεπτο κόσμο μας. Έχουμε τόσους πολλούς ανθρώπους που έχουν ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση μέσω του διαδικτύου, αλλά έχουν ελάχιστη από την ευφυία και την ενσυναίσθηση που χρειάζεται, για να χρησιμοποιήσουν σωστά αυτή τη γνώση.
Είναι δυνατόν το επάγγελμα του μαέστρου να γίνει κάποια στιγμή ρουτίνα;
Ίσως, ναι. Αλλά εγώ έχω την τύχη να συνεργάζομαι με τόσες πολλές νέες ορχήστρες και τόσες καινούργιες μουσικές, που με κρατούν συνεχώς σε εγρήγορση. Μόνο τους τελευταίους πέντε μήνες, είχα την πρώτη μου συναυλία με εθνικές ορχήστρες όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο Αζερμπαϊτζάν και τη Μολδαβία. Ακόμη, έκανα την παγκόσμια πρεμιέρα για τέσσερα μεγάλης έκτασης έργα, συμπεριλαμβανομένης μιας συμφωνίας και μιας συμφωνικής φαντασίας διάρκειας μίας ώρας. Θα ήταν αδύνατον να τα κάνω όλα αυτά, έχοντας το σκεπτικό της δουλειάς ρουτίνας.
Ιδανικά, πώς θέλετε να αποχωρεί το κοινό από τις συναυλίες που διευθύνετε;
Υπάρχει ένα απόφθεγμα του Γερμανού ποιητή Μπέρτχολντ Άουερμπαχ που λέει: «Η μουσική τινάζει από την ψυχή τη σκόνη της καθημερινότητας». Πιστεύω στην αρχαιοελληνική ιδέα της «κάθαρσης» Πρέπει να πω ότι με εκνευρίζει ελαφρώς όταν διαπιστώνω πόσο συχνά πλέον προσπαθούμε να εστιάσουμε μόνο σε μία, πολύ στενή πλευρά της μουσικής δημιουργίας – τον ενθουσιασμό.
Πώς αισθάνεστε για την επερχόμενη σύμπραξή σας με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών; Ποια είναι η σχέση σας με την Ελλάδα;
Είμαι ενθουσιασμένος που έρχομαι στην Ελλάδα για να συμπράξω με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Πρόκειται για μια εξαιρετική ορχήστρα, με αξιοζήλευτη φήμη σε ολόκληρο τον κόσμο. Η ιστορία της Ελλάδας, η φιλοσοφία της, η τέχνη της, οι αγώνες της για ελευθερία από τους αρχαίους κιόλας χρόνους, πάντα μου προξενούσαν το ενδιαφέρον, από τα παιδικά μου χρόνια.
Αλλά, επίσης, θαύμαζα πάντα τους Έλληνες μουσικούς, την ελληνική μουσική και την παράδοσή της, η οποία είναι, εξάλλου, η αρχαιότερη συνεχόμενη μουσική παράδοση σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο μαέστρος Δημήτρης Μητρόπουλος ήταν μεγάλο πρότυπο για μένα κατά τα χρόνια της εφηβείας μου και με ενέπνευσε να γίνω κι εγώ μαέστρος. Κι άλλοι, όμως, καλλιτέχνες, όπως ο Λεωνίδας Καβάκος, του οποίου η ερμηνεία στο Δεύτερο Κοντσέρτο για βιολί του Πολωνού συνθέτη Κάρολ Σιμανόφσκι, μαζί με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου, που άκουσα πριν μερικά χρόνια, παραμένει μια από τις καλύτερες ερμηνείες που έχω ακούσει στη ζωή μου.
Πρόσφατα, ερμήνευσα και ηχογράφησα νέα έργα του Φοίβου Παπαδόπουλου, του Μιχάλη Τραυλού και του Νίκου Αθανασάκη. Βέβαια, υπάρχει και ο ενθουσιασμός για τη συναυλία στο θρυλικό Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, του οποίου ο ρόλος είναι πολύ ξεχωριστός, όχι μόνο για τον κόσμο της μουσικής, αλλά και για εκείνον της αρχιτεκτονικής. Αυτή η συναυλία θα είναι σίγουρα πολύ ιδιαίτερη για μένα.
