Σε μια εποχή πολιτικού τσαρλατανισμού και ακραίου λαϊκισμού, (ελέω Τραμπ), η πολιτική σάτιρα είναι περισσότερο επίκαιρη από ποτέ. Αν και φοβάμαι ότι αυτά που βιώνουμε δεν μπορεί να τα ξεπεράσει ούτε η πλέον οργιώδης φαντασία, οι βασικές αρχές της δημαγωγίας έχουν αποτυπωθεί και στηλιτευτεί σε ουκ ολίγα μυθιστορήματα. Για πολλούς κριτικούς όμως το κορυφαίο αμερικάνικο μυθιστόρημα πολιτικής σάτιρας του εικοστού αιώνα δεν είναι άλλο από το περίφημο Όλοι οι Άνθρωποι του Βασιλιά (βραβείο Πούλιτζερ 1946) του Robert Penn Warren. Στο κλασικό αυτό έργο ο Warren φιλοτεχνεί μια κωμικοτραγική σπουδή πάνω στον οπορτουνισμό και τη διαφθορά της εξουσίας, δημιουργώντας έναν από τους πλέον αξιομνημόνευτους μυθοπλαστικούς χαρακτήρες, τον Γουίλι Σταρκ.
Ο Σταρκ αποτελεί την ενσάρκωση του αμερικάνικου ονείρου: γιος μιας αγροτικής οικογένειας στην οπισθοδρομική επαρχία μιας πολιτείας του νότου, καταφέρνει να εισχωρήσει στο άδυτο της πολιτικής εξουσίας φτάνοντας να γίνει κυβερνήτης της πολιτείας. Είναι βεβαίως αλήθεια ότι ο Γουόρεν δεν επινόησε τον Γουίλι Σταρκ από το μηδέν. Αρχικά επηρεάστηκε από τη μετεωρική άνοδο του Χίτλερ και του Μουσολίνι και από το δυστοπικό μυθιστόρημα του Άπτον Σινκλαίρ Αυτό δεν γίνεται να συμβεί εδώ, το οποίο αποτυπώνει την άνοδο ενός αντίστοιχου βεληνεκούς επικίνδυνου λαϊκιστή με απολυταρχικές τάσεις. Αλλά ουσιαστικά βάσισε τον πρωταγωνιστή του στον υπαρκτό Χιούι Λονγκ, κυβερνήτη της Λουιζιάνα, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1935 ενώ σχεδίαζε να κατέβει ως υποψήφιος για την προεδρία των Η.Π.Α. στις εκλογές του 1936.
Έτσι, το μυθιστόρημα ιχνηλατεί την άνοδο και την πτώση του Γουίλι Σταρκ, ταξιδεύοντας μπρος και πίσω στον χρόνο. Η μεταμόρφωση του αφελούς, ιδεολόγου και πολιτικά παρθένου επαρχιώτη σε ένα αδίστακτο ον που οσμίζεται το αίμα από μακριά και κινεί τα νήματα με στυγνή μαεστρία είναι ανατριχιαστική όσο και πειστική. Ο Warren αφήνει να εννοηθεί ότι το σύστημα δεν αφήνει πολύ χώρο για ιδεαλισμό αλλά αντίθετα, ευνοεί τη δημαγωγία. Τα στοιχεία και η λογική περνάνε απαρατήρητα, ενώ το συναίσθημα είναι το μόνο που πουλάει στην ευρεία μάζα των ψηφοφόρων. Μόλις ο Γουίλι το συνειδητοποιεί αυτό, μαθαίνει να αντλεί από την ίδια του την ταπεινή καταγωγή και καταφέρνει να απευθυνθεί στον κόσμο με τρόπο άμεσο και θεατρικό.
Όμως το μυθιστόρημα δεν εξαντλείται αποκλειστικά στον Γουίλι Σταρκ. Ιδιαίτερη αξία έχει το δίκτυο χειραγώγησης και έμμεσων εκβιασμών που έχει στήσει, και αυτό χρειάζεται μια σειρά από διάφορους ανθρώπους που είτε οικειοθελώς είτε εξ’ ανάγκης ανταποκρίνονται στον ρόλο που απαιτείται από αυτούς. Εξ’ ου και ο τίτλος του μυθιστορήματος, αλλά και ο λόγος που ο Warren επιλέγει ως αφηγητή του τον Τζακ Μπέρντεν, έναν πρώην ρεπόρτερ που γίνεται το δεξί χέρι του Γουίλι. Η κυνική και καυστική ματιά του Τζακ είναι θεμελιώδης ως προς την αντίληψη περί πολιτικής που θέλει να μεταδώσει ο Γουόρεν στον αναγνώστη, ενώ η διαρκής εναλλαγή του μεταξύ της απέχθειας και του θαυμασμού προς το πρόσωπο του αφεντικού του υποδηλώνει την αμφίσημη και αντιφατική φύση του πολιτικού όντος.
Η γλώσσα του Warren είναι πλούσια αλλά ακριβής και ακανθώδης. Διακρίνεται από το γεμάτο λεξιλόγιο και τη μοναδική ικανότητα στους ιδιωματισμούς του νότου, δείγματα ενός αυθεντικού λεξιλάγνου ποιητή (ο Γουόρεν είχε άλλα δύο βραβεία Πούλιτζερ για ποίηση στο ενεργητικό του, ενώ υπήρξε ο πρώτος poet laureate των Ηνωμένων Πολιτειών και ο μοναδικός συγγραφέας που απέσπασε βραβεία Πούλιτζερ τόσο για την ποίηση όσο και για την πεζογραφία). Τα περιγραφικά και λυρικά του αποσπάσματα είναι λίγο πιο εκτενή απ’ ότι ενδεχομένως να ταιριάζει, αλλά η γραφή του είναι τόσο όμορφη, το χιούμορ του τόσο καυστικό, η γλωσσική του δεινότητα τόσο λαμπρή, που εύκολα του το συγχωρείς. Άλλωστε δεν υπάρχει τίποτα πιο απολαυστικό από το ηχόχρωμα και τον λεξιλογικό πλούτο των μεγάλων συγγραφέων του αμερικάνικου νότου.
Όποιος βιαστεί να παραλληλίσει τον Γουίλι με τον Τραμπ μάλλον θα απογοητευτεί. Ο Γουίλι είναι κατά πολύ καλύτερος. Έχει πραγματικό χάρισμα στον λόγο (ο Τραμπ έχει λεξιλόγιο δεκάχρονου), ενώ όταν ξεκίνησε την καριέρα του είχε στοιχεία ιδεαλισμού στον χαρακτήρα του και διάθεση να υπηρετήσει τους πολίτες, άσχετα αν στην πορεία η διαβρωτική οξύτητα της εξουσίας τον διέφθειρε. Ο Τραμπ από την άλλη μπήκε στην πολιτική απλά και μόνο για να εξυπηρετήσει τον εαυτό του. Δυστυχώς η πραγματικότητα έχει προ πολλού ξεπεράσει κάθε αποκύημα φαντασίας (ο Τραμπ είδαμε ότι αρνείται να αποδεχθεί την εκλογική του ήττα προσπαθώντας και πάλι να διχάσει σκορπώντας ψέματα, κάτι που βεβαίως δεν εξέπληξε κανέναν). Όμως ο Γουίλι είναι μια αρχέτυπη μορφή ωμής φιλοδοξίας και οπορτουνισμού που αποδεικνύει ότι η ακεραιότητα και οι ηθικές αξίες αποτελούν έννοιες θεωρητικές και σχετικές, κομμάτια ενός παζλ που όταν δεν βολεύουν αντικαθίστανται. Το πιο επικίνδυνο όμως είναι το ότι το ίδιο το σύστημα είναι δομημένο έτσι ώστε να οδηγεί κάθε φερέλπιδα πολιτικό σε έναν μονόδρομο δημαγωγίας και άγριου συμβιβασμού των αρχών του ή στην πλήρη πολιτική εξαφάνιση αν αρνηθεί να παίξει το παιχνίδι με αυτούς τους όρους.
Το μυθιστόρημα του Warren παραμένει ένα πολιτικό μυθιστόρημα σταθμός αλλά και μια κλασική ηθογραφία του αμερικάνικου νότου, περισσότερο απ’ όλα όμως είναι ένα έργο που αποτυπώνει την ανθρώπινη φύση σε όλες της τις αντιφάσεις.
