«Γεια σας, καλωσήρθατε, πριν μιλήσουμε για μένα και το φεστιβάλ ας μιλήσουμε για το τι έγινε χθες το βράδυ στη Θεσσαλονίκη». Έτσι άνοιξε ο Δημήτρης Παπαϊωάννου τη συζήτηση που έγινε στο press gathering στο Green Room, την Κυριακή 10 Μαρτίου στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Αναφερόταν φυσικά στο περιστατικό του Σαββάτου, όπου μια αγέλη νέων επιτέθηκε φραστικά σε δύο παιδιά που περπατούσαν στην Αριστοτέλους και δεν φορούσαν τα ρούχα που πιστεύουν ότι πρέπει να φοράνε οι άντρες. Τα δύο αυτά παιδιά τρέξανε να σωθούν σε ένα εστιατόριο και χρειάστηκε η παρέμβαση της αστυνομίας για να μπορέσουν να φύγουν. Μα ακόμα και με τη συνοδεία αστυνομικών ο τραμπουκισμός από την αγέλη των 100 με 150 μαυροντυμένων δεν σταματούσε κι έτσι προχώρησαν σε συλλήψεις.
Δεν περίμενα τίποτε λιγότερο από τον Δημήτρη Παπαϊωάννου που είναι ο ορισμός του καλλιτέχνη, που μαθήτευσε πλάι στον Τσαρούχη, που μας έκανε υπερήφανους το 2004 με την τελετή έναρξης στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, που στο Παλλάς πήρε το γυμνό κορμί και μέσα απ’ τις χορογραφίες του ανέδειξε την καθημερινή του κίνηση. Δεν περίμενα τίποτε λιγότερο απ’ το να πει τα σωστά τα ουσιαστικά και να στρίψει και το μαχαίρι στην πληγή:
«Είναι φυσικό μερικές φορές η επιτάχυνση να ανησυχεί αρκετά μέλη της κοινωνίας. Αυτό που είναι ανησυχητικό είναι γιατί αυτή η ανησυχία αντιδρά με βία. Αυτό είναι που πρέπει να κοιτάξουμε πέρα απ’ τις ομοφοβίες, εκείνο που μας ενδιαφέρει να συζητήσουμε είναι γιατί πώς είναι δυνατόν, πώς μας φαίνεται οι οικογένειές μας να μεγαλώνουν εφήβους, οι οποίοι όταν συναντούν κάτι που λίγο διαταράσσει το πώς καταλαβαίνουν τον κόσμο, η αντίδραση τους είναι η βία. Δεν μπορούμε ποτέ να καταλάβουμε, γιατί κάτι που δεν μοιάζει με εμάς, απειλεί εμάς. Ήθελα απλώς να τα πω αυτά, γιατί να μιλάμε για τέχνες, φεστιβάλ χωρίς να πούμε ότι υπάρχει κάτι το οποίο βράζει από κάτω, βράζει σ’ ολόκληρο τον κόσμο, δεν έχει να κάνει μόνο με την ομοφοβία, εννοείται μπορώ να σας πω όοτι είναι και το τελευταίο».
Το φετινό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης έχει και το μεγάλο αφιέρωμα “Citizen Queer” κι αναρωτιόμουν απ’ όταν έφτασα στη Θεσσαλονίκη, αν μπορούν τα φεστιβάλ, οι πορείες, τα pride κι ό,τι άλλο κάνουμε να εκπαιδεύσει τον κόσμο. Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου έδωσε και σ’ αυτό πιστεύω την ορθότερη απάντηση:
«Φυσικά ένα φεστιβάλ κάνει αυτό που θέλει κι όποιος θέλει έρχεται και το βλέπει. Όλοι οι καλλιτέχνες κάνουμε αυτό που θέλουμε κι όποιος θέλει έρχεται και το βλέπει. Ενδεχομένως υπάρχει ένα σύστημα προώθησης και ενημέρωσης του κοινού της τέχνης που δεν ανήκουν στους καλλιτέχνες. Δεν είναι δική τους δουλειά και επίσης υπάρχει και το κοινό που θα δει αυτό που θέλει μόνο του. Δεν θ’ αναγκάσεις κανέναν να εκπαιδευτεί ως προς τίποτα. Το ζήτημα λοιπόν είναι αν υπάρχει ένας ναρκισσισμός γύρω απ’ την τέχνη και τα φεστιβάλ της που λένε ναι συμφωνούμε με την εξέλιξη και δεν υπάρχει διήθηση στο κοινωνικό σώμα. Αλλά γι’ αυτό τι να σας πει ένας καλλιτέχνης; Αυτή είναι η δικιά σας δουλειά στην κοινωνία, πώς θα βρείτε τον τρόπο ως μίντια να δημιουργήσετε τις γέφυρες σ’ αυτά που εσείς πιστεύετε ότι αξίζει τον κόπο να ξεφοβηθούν οι άνθρωποι που φοβούνται ενδεχομένως να έρθουν σ’ επαφή μαζί τους. Ναι το queer είναι μόδα αυτό, δεν σημαίνει ότι δεν είναι ουσία πια. Ναι είναι μόδα θα περάσει, είναι ουσία και θα μείνει!
Καταλαβαίνω γιατί αποδιοργανώνονται αυτά τα παιδιά με την επιτάχυνση που αναφέρθηκα στην αρχή, αν και δεν καταλαβαίνω η μουσική που ακούνε και τα φιλμς που βλέπουν, δεν έχουν καταλάβει από ποιους γράφονται; Γιατί αντιδρούν βίαια δεν καταλαβαίνω κι αυτό νομίζω είναι το πρόβλημα και απέναντι στις γυναίκες και απέναντι στο οτιδήποτε είναι διαφορετικό.
Το πρόβλημα είναι γιατί εκφράζονται με βία τα παιδιά μας, αυτό να θεραπεύσουμε και επίσης ότι είναι απόλυτα φυσιολογικό να αισθανόμαστε έκπληκτοι με την εξέλιξη που έγινε τα τελευταία 20 χρόνια, εμείς που γεννηθήκαμε σ’ ένα τελείως διαφορετικό περιβάλλον, πρέπει να χαιρόμαστε …πάμε καλύτερα. Όσο προχωράει ο πολιτισμός μας τόσο πιο πολύπλοκα ζητήματα και πολυεπίπεδα ζητήματα τίθενται στην εξέλιξη και στη διαχείριση των αρχετυπικών ενεργειών του ανθρώπινου είδους. Είμαστε όλοι συνάνθρωποι, είμαστε όλοι το ίδιο, δεν είμαστε οι καλοί και οι κακοί».
Αυτό ακριβώς όπως το είπε ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, δεν είμαστε καλοί – κακοί, σωστοί – λάθος, κανονικοί – ανώμαλοι. Είναι οι ζωές μας, οι επιλογές μας. Μακάρι κάποια στιγμή οι πολίτες και οι καλλιτέχνες να τοποθετούνταν τόσο καίρια όσο ο Παπαϊωάννου, γιατί όπως είπε: «Η αποστολή και η εργασία του καλλιτέχνη είναι μέχρι να παραδώσει το έργο, τώρα το ότι μιλάμε γύρω γύρω είναι μια διαστροφή του προμόσιον, το οποίο κάνουμε και τώρα. Το πρωτεύον όμως είναι να επικοινωνήσουμε με το έργο τέχνης».
Ας πάμε όμως στα του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και όλα όσα ανέφερε για την παρουσία του στο φετινό φεστιβάλ, μέσα από τον σχεδιασμό της αφίσας της φετινής διοργάνωσης –ένα ασπρόμαυρο σχέδιο ενός φιλιού-, το ντοκιμαντέρ της Εύας Στεφανή σε παραγωγή Onassis Culture, σε ειδική προβολή ως work in progress, την παρουσίαση της βίντεο – εγκατάστασής του ”Inside” και της παράλληλης κινηματογραφικής απεικόνισης των παρασκηνίων του Inside, με τίτλο ”Backside”, στο MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών:
«Έρχεται το φεστιβάλ τελείως τυχαία να μου προτείνει να δείξω μια πτυχή της προσωπικότητάς μου που αυτή τη στιγμή φαίνεται να είναι μια ενέργεια που μπορεί να κυριαρχήσει, κι αυτό έχει να κάνει με τη μεταφορά της ζωντανής μου τέχνης, σε ένα documentation από εμένα τον ίδιο ως μοντέρ και στο “Nowhere” που θα δείτε από εμένα τον ίδιο και ως ερασιτέχνη κινηματογραφιστή.
Έχει να κάνει λοιπόν με μια τάση να δω τη δουλειά μου μέχρι τώρα σαν ένα στούντιο 35 χρόνων – γυρίσματα που θα οδηγήσουν σ’ αυτήν την τελική ταινία που ελπίζω να παραδώσω ελεύθερα στο διαδίκτυο και έχει να κάνει με το σύνολο της δουλειάς μου. Έχω “κάψει” τον εαυτό μου σ’ αυτή τη δουλειά έχω κουραστεί πολύ και τα τελευταία 10 χρόνια που είναι σε ολόκληρο τον κόσμο οι περιοδείες κι επειδή έχω αυτή τη μανία να είμαι παρών σε κάθε παράσταση, έχω αυτή την παλιομοδίτικη σχέση με το κοινό, θέλω να με βλέπουν εκεί και να καταλαβαίνουν ότι δεν έστειλα τη δουλειά αλλά κει την παρέδωσα προσωπικά. Η κούραση είναι μεγάλη και ολοένα και περισσότερο κατάλαβα ότι τη χαρά μου τη βρίσκω είτε σχεδιάζοντας γυμνά στην παραλία είτε περνώντας ατελείωτες ώρες στον υπολογιστή μου μοντάροντας δηλαδή επαναχορογραφώντας τα πράγματα που έχω φτιάξει.
Στα έργα μου πολλές φορές χρησιμοποιώ αυτό το τρικ των παράλληλων εικόνων, δηλαδή “σερβίρω” πολλά πράγματα ταυτόχρονα στο ανθρώπινο μάτι για να διαλέγει κάπως εκείνη την ώρα. Όταν αυτό έρχεται η ώρα να το μοντάρει κανείς χρειάζεται να κάνεις μια αξιολόγηση. Χρειάζεται να πάρεις μερικές τολμηρές αποφάσεις για τον τρόπο με τον οποίο θα καθοδηγήσεις πια το βλέμμα του θεατή. Εμένα προσωπικά με συναρπάζει και θέλω να την κάνω εγώ ο ίδιος, θέλω εγώ ο ίδιος ως καλλιτέχνης με τον ίδιο τρόπο που θέλω να υποκλίνομαι, όπου και να πηγαίνει η δουλειά μου, για να ξέρει το κοινό ότι από μένα την έχει παραλάβει κι όχι από έναν οργανισμό· με τον ίδιο τρόπο θέλω αν προλάβω πριν τελειώσει και η δική μου ζωή να παραδώσω προσωπικά το αρχείο μου, όπως θέλω να το βλέπει αυτός ο μελλοντικός νέος 20 χρονών σε 150 χρόνια που ασχολείται με την αρχαιολογία του θεάματος.
Ο κινηματογράφος είναι η τέχνη που αγαπώ τη γνωρίζω αρκετά καλά και είναι ένα απ’ τα πράγματα που στο νεκροκρέβατό μου θα μετανιώσω που δεν το έκανα. Υπάρχει ένα ντοκιμαντέρ που θα προβληθεί, από την Εύα Στεφανή. Εκτιμώ απεριόριστα την Εύα Στεφανή ως καλλιτέχνις, αυτό είναι για μένα ένα απ’ τα ισχυρότερα διαβατήρια. Την αγαπώ και ως άνθρωπο είναι και φίλη μου μα το πραγματικό κριτήριο είναι ότι πρόκειται για έναν πολύ καλό καλλιτέχνη. Και το έργο αυτό είναι το πορτρέτο της Εύας, είναι δική της αυτοβιογραφία.
Το Inside και το Βackside είναι ένα απ’ τα πιο αγαπημένα μου έργα. Είναι η μεγαλύτερη εισπρακτική αποτυχία που έχω κάνει ποτέ. Είναι η στιγμή που τα μίντια με τιμώρησαν για τη μεγάλη επιτυχία του 2004 και τη θητεία μου στο Παλλάς, με τιμώρησε και το κοινό. Με τιμώρησε εννοούμε ότι ήρθανε 11.000 αντί για 70.000 που θα κάναμε την απόσβεση. Έκανα ένα πείραμα τεράστιο για το οποίο είμαι πολύ περήφανος, το οποίο έχει σωθεί σαν ένα πολύ καλής ποιότητας μονοπλάνο και κάνει τη δεύτερη θητεία του στα φεστιβάλ του κόσμου ως βίντεο installation».
Προσπάθησα να μην σας αποσπάσω την προσοχή με δικές μου τοποθετήσεις και ν’ αφήσω τα λόγια του να σας προβληματίσουν. Θυμηθείτε το ερώτημα που έθεσε, γιατί η πρώτη επιλογή να είναι η βία; και ας αναρωτηθούμε, γιατί δεν υπάρχουν πολλά τέτοια μυαλά σαν το δικό του, ακόμα και στον χώρο της τέχνης. Δεν σε “τιμωρήσαμε” ποτέ Δημήτρη αλλά το Ιnside σου που εγώ το είχα δει ως Μέσα το 2011 στο Παλλάς, ήτανε πολύ μπροστά απ’ την εποχή και το μενταλιτέ του Έλληνα θεατή. Ήθελες και συ να κάνεις στην Αθήνα ένα δρώμενο που θα μπορούσε να καθαιρέσει την ψυχή του θεατή μα ο θεατής μπορεί να ‘ταν απαίδευτος κι αυτός τότε όπως τα παιδιά αυτά, και πολλοί κατέκριναν κάτι που τους ήταν απλά δυσνόητο.
Την Κυριακή που μας μίλησε ο Παπαϊωάννου ακολούθησε συγκέντρωση διαμαρτυρίας, όπου νέοι πάλι κυνηγούσαν αυτή τη φορά μαυροντυμένους κουκουλοφόρους. Ένας φαύλος κύκλος βίας, ένας όφις που τρώει την ουρά του. Πιστεύω πως ήρθε η ώρα να πάψει στο ελληνικό κοινοβούλιο ο τοξικός διχαστικός λόγος και να νομοθετήσουν. Να νομοθετήσουν υπέρ των δικαιωμάτων των ανθρώπων που δεν θα τους ζητήσουν την άδεια αν μπορούν ν’ ανασάνουν. Και ήρθε η ώρα εμείς οι πολίτες ν’ ακούμε φωνές σαν του Παπαϊωάννου, γιατί είναι καλλιτέχνης μύστης.
Σ’ ευχαριστώ για το «2» που μου άλλαξε τη ζωή και για το πλάνο σου το μελλοντικό, όλο το υλικό σου να είναι ελεύθερο, μονταρισμένο από σένα και δωρεάν. Και μην ανησυχείς νέος είσαι ακόμα προλαβαίνεις να γυρίσεις και ταινίες. Και να μιλάς πιο πολύ είτε ως καλλιτέχνης με το έργο σου είτε ως πολίτης με τον λόγο σου, γιατί απλά σ’ έχουμε ανάγκη.
