Ο Τζόσουα Κόεν εισήλθε στο προσκήνιο της αμερικάνικης λογοτεχνίας με το μυθιστόρημα Το Βιβλίο των Αριθμών (2015) το οποίο από πολλούς θεωρήθηκε το απόλυτο μυθιστόρημα της γενιάς του διαδικτύου και πνευματικό απότοκο σύνθετων μεταμοντέρνων μυθιστορημάτων όπως το Infinite Jest του Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας. Έτσι, ο Κόεν ανακηρύχθηκε ως το νέο wonderkid του αμερικάνικου μυθιστορήματος, ένας ιδιαίτερα ευφυής και ευρυμαθής συγγραφέας που μπορούσε να γράψει για τα πάντα.
Αν και οι κριτικοί δεν ήταν όλοι σύμφωνοι ότι το Βιβλίο των Αριθμών αποτελούσε ένα σπουδαίο σύγχρονο λογοτεχνικό έργο, ο Κόεν είχε την τύχη να δεχθεί τις «ευλογίες» του πατριάρχη της αμερικάνικης κριτικής, του Χάρολντ Μπλουμ, ο οποίος χαρακτήρισε το μυθιστόρημα του Κόεν ως ένα από τα καλύτερα εβραιοαμερικάνικα μυθιστορήματα που έχουν γραφτεί ποτέ, ένα τεράστιο, ίσως υπερβολικό κομπλιμέντο αν αναλογιστεί κάποιος την τεράστια συμβολή των εβραϊκής καταγωγής συγγραφέων στην αμερικάνικη λογοτεχνία του εικοστού αιώνα. Εδώ όμως δεν αναφέρω το όνομα του Μπλουμ απλά περιστασιακά. Το αναφέρω γιατί ο ίδιος ο Μπλουμ ήταν που έδωσε στον Κόεν την ιδέα για το επόμενο μυθιστόρημά του. Ο Μπλουμ, λίγο πριν φύγει από τη ζωή κοντά στα ενενήντα του, διηγήθηκε στον κατά μισό αιώνα νεότερο Κόεν μια ιστορία που έλαβε χώρα πριν από εξήντα σχεδόν χρόνια, γύρω στο 1960. Ο Κόεν πήρε αυτή την ιστορία, τροποποίησε κάποια γεγονότα και λεπτομέρειες και την ενορχήστρωσε έτσι ώστε να αποτελέσει το επόμενο μυθιστόρημά του με τίτλο Οι Νετανιάχου, το οποίο απέσπασε και το βραβείο Πούλιτζερ το 2022.
Ουσιαστικά πρόκειται για μια κωμωδία, η οποία όμως κατά τη γνώμη μου εξηγεί ως ένα βαθμό τις ρίζες και μιας τραγωδίας. Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Αφηγητής είναι πράγματι ο Μπλουμ, αλλά ο Κόεν τον έχει μετατρέψει σε Ρούμπεν αντί για Χάρολντ και αντί για καθηγητή λογοτεχνίας και συγγραφέα βιβλίων κριτικής τον έχει κάνει καθηγητή οικονομικής ιστορίας σε ένα κολέγιο στα βόρεια της πολιτείας της Νέας Υόρκης. Ο Μπλουμ λοιπόν, ο πρώτος Εβραίος καθηγητής σε ένα κατ’ εξοχήν προτεσταντικό πανεπιστήμιο και εξ’ ορισμού ανασφαλής για τη θέση του, καλείται από τον πρόεδρο του τμήματος να υποδεχθεί, να ξεναγήσει και κατόπιν να αποτελέσει μέλος της επιτροπής που θα κρίνει την υποψηφιότητα ενός ιστορικού για μια προσωρινή θέση διδασκαλίας, ο οποίος τυγχάνει να είναι επίσης εβραϊκής καταγωγής και ονομάζεται Νετανιάχου. (Πριν αναρωτηθείτε, ναι, μιλάμε για την ίδια οικογένεια Νετανιάχου και πιο συγκεκριμένα μιλάμε για τον πατέρα του νυν εθνικιστή πρωθυπουργού του Ισραήλ).
Το πρόβλημα όμως είναι ότι η γνωριμία των οικογενειών Μπλουμ και Νετανιάχου εξελίσσεται σε μια σύγκρουση πολιτισμών. Ο Μπλουμ είναι ανεκτικός, ενταγμένος στην αμερικάνικη πραγματικότητα, με λιγοστό ενδιαφέρον για τα ζητήματα του Ισραήλ. Ο Νετανιάχου από την άλλη είναι ένας αλαζονικός, αγενής, βαθιά συμπλεγματικός και φανατικός ρεβιζιονιστής σιωνιστής που βλέπει παντού εχθρούς και κουνάει το δάχτυλο ενώ ο ίδιος ζηλεύει και επιθυμεί όσα κατακρίνει. Σύντομα, η κατάσταση εκτρέπεται και καταλήγει σε ένα κρεσέντο καρναβαλικής φάρσας.
Ο Κόεν είναι εύγλωττος και οξυδερκής, ενώ πλαισιώνει την αφήγησή του με εύστοχο χιούμορ. Στην αρχή του μυθιστορήματος ο αφηγητής Μπλουμ αναφέρεται στα κλισέ των Εβραιοαμερικάνικων μυθιστορημάτων, όμως σύντομα ο Κόεν μας δείχνει ότι και εκείνος φλερτάρει ειρωνικά με αυτά. Το γλαφυρό πορτρέτο των εβραϊκών οικογενειών του Μπλουμ και της γυναίκας του, το αυτοσαρκαστικό χιούμορ βασισμένο στις κοφτερές ατάκες που παραπέμπουν στη μακρά και λαμπρή παράδοση από τους αδερφούς Μαρξ και το σταντ απ του Λένι Μπρους μέχρι τον Ροθ, τον Μπέλοου και τον Χέλερ, καθώς και πολλά άλλα δείχνουν ότι και ο Κόεν αντλεί από την παράδοση της εβραιοαμερικάνικης γραφής.
Παράλληλα, ο Κόεν αντλεί και από το λεγόμενο και campus novel, δηλαδή τα μυθιστορήματα των οποίων το θέμα έχει να κάνει με την ακαδημαϊκή ζωή εντός μιας πανεπιστημιούπολης, με τις ανασφάλειες, τις δολοπλοκίες αλλά και τις ιδεολογικές συγκρούσεις και τα παράδοξα που αυτή συνεπάγεται. Αρκετοί σημαντικοί συγγραφείς έχουν συνδεθεί με αυτό τον άτυπο όρο, από την Μέρι ΜακΚάρθι και τον Τζον Γουίλιαμς ως τον Ντέιβιντ Λοτζ και τον Τζέιμς Χάινς.
Πάμε όμως τώρα στην ουσία, η οποία νομίζω ότι έχει να κάνει με τον ελέφαντα στο δωμάτιο: τον σημερινό πρωθυπουργό του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου ως εκπρόσωπο μιας επικίνδυνης παράδοσης φανατικών και μισαλλόδοξων που δυστυχώς καθόρισαν τις εξελίξεις στο σύγχρονο Ισραήλ συμβάλλοντας ως ένα βαθμό στα απανωτά κύματα τραγωδίας που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη ιστορία της Μέσης Ανατολής. Το μυθιστόρημα γράφτηκε και εκδόθηκε πριν το τρομοκρατικό χτύπημα της Χαμάς και τον πόλεμο στη Γάζα, όμως ο Κόεν γνωρίζει πολύ καλά όλα όσα προηγήθηκαν. Ο ίδιος στον επίλογο εξιστορεί επιγραμματικά τη σύγχρονη πολιτική ιστορία του Ισραήλ και τον τρόπο που ο Νετανιάχου χειραγώγησε την κοινή γνώμη ώστε να διαφθείρει τις απόπειρες προσέγγισης με τους Παλαιστίνιους, να αποπειραθεί να ελέγξει το ίδιο το δικαστικό σύστημα εξυφαίνοντας μια απολυταρχική στροφή, χρησιμοποιώντας ως όπλο τις παραδοσιακές μεθοδεύσεις της προπαγάνδας και του λαϊκισμού.
Όλα τα παραπάνω ως ένα βαθμό εκφράζονται από τον πατέρα του όσον αφορά στη μεθοδολογία του προκειμένου να παίρνει ό,τι θέλει από τους ανθρώπους και να αιτιολογεί τον παρωπιδικό του φανατισμό που αποτελεί και τη βάση της ιστορικής του θεωρίας, η οποία διαστρεβλώνει αρκετά ιστορικά γεγονότα προς όφελος μιας ενιαίας προπαγανδιστικής αφήγησης. Βέβαια, ο Κόεν δεν απλοποιεί τα διλήμματα και τις τεράστιες δυσκολίες της εβραϊκής διασποράς, δεν εκμηδενίζει την εσωτερική σύγκρουση της διπλής ταυτότητας, ούτε και μειώνει την ψυχοφθόρα απειλή του κρυφού ή και ανοιχτού αντισημιτισμού. Όμως εξηγεί πειστικά πώς αυτές οι προκλήσεις μπορούν να καταλήξουν σε έναν στρατευμένο και επικίνδυνο φανατισμό και σε ένα μισαλλόδοξο κυνήγι χιμαιρών που βασίζεται στην αλλοίωση της ιστορίας και τη δημαγωγία.
Η παραπάνω προβληματική φέρει το αμπαλάζ της κωμωδίας, άλλοτε απαλής και άλλοτε βάναυσης και καυστικής και η αλήθεια είναι ότι το μυθιστόρημα διαβάζεται πολύ ευχάριστα χωρίς να «κολλάει» σε οποιοδήποτε σημείο, ένδειξη της ικανότητας του Κόεν να στήνει μία απολαυστική αφήγηση. Εξαιρετικό το ταλέντο του νεαρού Αμερικάνου, και άκρως επιτυχημένο το εγχείρημά του με το εν λόγω μυθιστόρημα. Ο Μπλουμ από εκεί ψηλά θα γνέφει επιδεικνύοντας την ευαρέσκειά του.
