Η Βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς (εκδόσεις Κλειδάριθμος) είναι μια ιστορία αντίστασης: της ζωής απέναντι στον θάνατο, της λογικής στο παράλογο, της αγάπης στο μίσος.
Οκτώ φθαρμένα κρυμμένα βιβλία που πασχίζουν να κρατηθούν στη ζωή, όπως ακριβώς και οι αναγνώστες τους και έξι «ζωντανά» βιβλία, κρατούμενοι που αφηγούνται σε άλλους κρατούμενους. Στο παιδικό μπλοκ 31 του Άουσβιτς που διατηρούν οι Ναζί – προφανώς για την έξωθεν «καλή» μαρτυρία – αρχηγός είναι ο Φρέντι Χιρς, που στήνει εκεί ένα μικρό μυστικό σχολείο και μια βιβλιοθήκη, εμπνέει, κινητοποιεί και καταφέρνει να είναι αποδεκτός, περιβάλλεται όμως κι από ένα μυστήριο. Ο Φρέντυ επιλέγει για βιβλιοθηκάριο την δεκατετράχρονη Ντίτα Κράους που μόλις έχει φτάσει με την οικογένειά της στο Άουσβιτς τον Ιανουάριο του 1944 από το γκέτο της Τερεζίν στην Πράγα. Η Ντίτα αφοσιώνεται στον ρόλο της – μέχρι που φτιάχνει και μυστικές τσέπες στη στολή της για να κρύβει τα βιβλία στις εφόδους των ναζί. Στον εφιαλτικό μικρόκοσμο του στρατοπέδου γνωρίζει τον κόσμο απ’ την καλή κι απ’ την ανάποδη.
Από τους λίγους επιζώντες του Άουσβιτς, η Ντίτα Κράους με σάρκα και οστά διηγείται την ιστορία της στον συγγραφέα Αντόνιο Ιτούρμπε κι εκείνος πλάθει ένα μυθιστόρημα που θα μπορούσε να είναι η ζωή τόσων άλλων ανθρώπων – θυμάτων ολοκληρωτικών καθεστώτων. Ανθρώπων όμως που μέσα στο σκοτάδι διατηρούν ενστικτωδώς το φως και τη δύναμή τους, την αξιοπρέπειά τους μες στην εξαθλίωση. Ο Ισπανός Ιτούρμπε, πολιτιστικός συντάκτης, βιβλιοκριτικός και από το 1996 διευθυντής του περιοδικού Que Leer, έπεσε πάνω στην ιστορία της Κράους διαβάζοντας, όπως μας λέει, έναν από τους μεγαλύτερους ιστορικούς βιβλίου, τον Albert Manguel:
«Εκεί πρωτάκουσα την ύπαρξη της μικρής βιβλιοθήκης στο υπόγειο σχολείο του στρατοπέδου ΒΙΙb στο Άουσβιτς. Μέσω της βιβλιογραφίας έφτασα στον ειδικό του ολοκαυτώματος Nili Keren, που σε ένα από τα δοκίμιά του μιλά με περισσότερες λεπτομέρειες για το παράπηγμα 31 του Άουσβιτς και τα βιβλία του. Κι εκεί για πρώτη φορά ανακάλυψα ότι το όνομα της κοπέλας που κρατούσε τα βιβλία ήταν Εντίτα».
Οι δυο τους αλληλογράφησαν για μεγάλο διάστημα μέχρι να συναντηθούν στην Πράγα, την οποία επισκέπτεται από το Ισραήλ κάποιες μέρες τον χρόνο η 90χρονη πια Ντίτα:
«Υπήρχαν στιγμές στην κουβέντα μας που έβλεπα τον πόνο βαθιά στα μάτια της», μας διηγείται ο συγγραφέας. «Το βιβλίο είναι μυθιστόρημα, γιατί δεν άντεχα να τη ρωτήσω πώς αισθάνθηκε τη μέρα που είδε τον πατέρα της νεκρό σ’ έναν φρικτό, μολυσμένο κοιτώνα. Είμαι πολύ πιο δειλός από τη Ντίτα και φοβάμαι τον πόνο, τον δικό μου και των άλλων. Το πρόβαλα μέσα από τη ματιά μου. Αλλά όσα γράφω είναι αληθινά, ακόμα κι αυτά που έχω φανταστεί. Πηγάζουν από τα βάθη της συνείδησης. Η λογοτεχνία είναι το εργαλείο για ν’ ανοίξεις κάποιες πόρτες που παραμένουν ερμητικά κλειστές». Η Κράους είναι γυναίκα με ηθική ακεραιότητα, ευθύς και γενναιόδωρος άνθρωπος, όπως μου εξηγεί ο συγγραφέας:
«Ήταν μόλις 14, ακόμα προστατευόταν από αυτή τη μεμβράνη που συνδέει τα παιδιά με τον κόσμο των ονείρων και της φαντασίας. Μου είπε ότι δεν αντιλαμβανόταν πλήρως τον φρικτό κίνδυνο. Με “μάλωσε” λέγοντας ότι ο χαρακτήρας του βιβλίου την κάνει να φαίνεται ηρωίδα, ενώ δεν ήταν. Επιμένει ότι έκανε αυτό που της ζήτησε ο υπεύθυνος του σχολείου, ο Φρέντι: να φροντίζει τη διανομή και συλλογή μιας χούφτας βιβλίων. Ακόμα και αν της είχε ζητήσει να αναλάβει το σκούπισμα, θα το είχε κάνει με τον ίδιο ζήλο και αφοσίωση, λέει».
Το βιβλίο περιγράφει τις κακουχίες και τη φρίκη του στρατοπέδου χωρίς να στρογγυλεύει τίποτε. Τον παραλογισμό και τον απάνθρωπο κυνισμό των Ναζί. Τους χαρακτήρες και τις σχέσεις κρατουμένων, φυλάκων και στρατιωτών. Τον αγώνα για επιβίωση. Τις διαφυγές. Τις παρεκκλίσεις ορισμένων Ες Ες, αλλά και κρατουμένων. Αυτό που για μένα το κάνει ξεχωριστό είναι ότι μέσα από τα μάτια της δεκατετράχρονης που δεν φοβάται τον θάνατο – γιατί ακόμα κι εκεί, κάτω από τις καθημερινές στάχτες των νεκρών κρατουμένων, παραμένει κάτι πιο μακρινό που τη σώζει -, τα πράγματα παίρνουν την αληθινή τους διάσταση. Και λέγονται κι αυτές ακόμα οι πικρές αλήθειες που συνήθως δεν λέγονται: το πού φτάνει ένας άνθρωπος για να σώσει τη ζωή του και των δικών του, οι συμβιβασμοί, τα ξεπουλήματα, οι προδοσίες, η απώλεια κάθε ίχνους αξιοπρέπειας.
«Πιστεύω ότι η λογοτεχνία είναι ένας τάπητας κεντημένος με πολλά νήματα. Κάθε ιστορία είναι ένα νήμα», αναφέρει ο Ιτούρμπε. «Δεν ήθελα να διηγηθώ ακόμα μια ιστορία ναζί, αλλά μια παγκόσμια, αληθινή ιστορία που συνέβη στο Άουσβιτς, όμως θα μπορούσε να είχε συμβεί σ’ ένα γκουλάγκ στη σταλινική Σιβηρία ή σ’ ένα στρατόπεδο κοριτσιών από τη Νιγηρία που έχουν απαχθεί από τη Μπόκο Χαράμ. Προσπαθώ να δείξω κάτι που πάει παραπέρα και εξηγεί τη σπουδαιότητα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας μέσω του σχολείου, ακόμα και στην κόλαση. Και αναδεικνύει τα απαγορευμένα βιβλία ως σύμβολο ενός κόσμου που δεν αποτελείται από καταναλωτές και δουλειά για πολυεθνικές, αλλά από ελεύθερα σκεπτόμενους ανθρώπους που ανοίγουν διαρκώς ένα παράθυρο στην περιέργεια, στον θαυμασμό και τη φαντασία. Ήταν μόνο μια χούφτα παλιά βιβλία σ’ έναν απόμακρο χώρο, αλλά στην αγάπη γι’ αυτά μπορούμε να αναγνωρίζουμε την αξιοπρέπεια όλης της ανθρωπότητας. Ήταν στο Άουσβιτς, αλλά ήταν και στην Ισπανία κατά τη δικτατορία του Φράνκο ή στην Ελλάδα στη χούντα των στρατιωτικών, όταν έσπευσαν να απαγορεύσουν τα βιβλία του Μαρωνίτη, του Ρίτσου, του Αναγνωστάκη… Όλοι οι δικτάτορες και οι ιδεολογίες μέσα στους αιώνες της ιστορίας έχουν απαγορεύσει και καταστρέψει βιβλία. Ας αναρωτηθούμε γιατί».
–
