Δεν το θυμάμαι καθόλου ως βίωμα. Δεν ντρέπομαι για αυτό. Η ζωή με είχε καλέσει σε ένα μεγάλο γεγονός, βαθιά προσωπικό αλλά οικουμενικό με την έννοια της ανθρώπινης διάστασης. Θα γινόμουν σύντομα μητέρα. Το γνωρίζω όμως ως γεγονός. Η Κυριακή 12 Φεβρουαρίου, ήταν η μέρα ψήφισης των μέτρων από τη Βουλή. Το δεύτερο μνημόνιο, ήταν πλέον γεγονός. Χιλιάδες ήταν οι συμπολίτες μας που θα ξεχυθούν στους δρόμους για να φωνάξουν, να διαμαρτυρηθούν. Η πυκνότητα, η μαζικότητα και το βάθος των κινητοποιήσεων ήταν πρωτόγνωρες και χωρίς υπερβολή ιστορικές. Η Αθήνα μετατρέπεται σε ένα καμίνι που βράζει, ένα πεδίο μάχης σκληρό. Οι κεντρικοί λεωφόροι γεμίζουν εξαγριωμένους ανθρώπους, απροσπέλαστε οδοφράγματα. Η ατμόσφαιρα αποπνικτική. Δεκάδες κτίρια της Αθήνας, μεταξύ των οποίων και εκείνα που στέγαζαν τους ιστορικούς κινηματογράφους Απόλλων και Αττικόν θα καούν.
Εικόνες που ζωντανεύουν στο μυαλό εδώ μέσα στο Θέατρο Θησείον. Μέσα σε ένα θέατρο που η αρχιτεκτονική του ευνοεί τη συνομιλία, την ισότητα -όλοι βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο- δεν υπάρχουν κρυφά καμαρίνια, η διαδρομή των ηθοποιών γίνεται ανάμεσα στους θεατές, στήνεται μια παράσταση που στο πρόσημό της, πρωτοστατεί η κοινή εμπειρία.
Τέσσερις νέοι ηθοποιοί, ανάμεσα σε κάμερες, φωτογραφίες, ντοκουμέντα αναζητούν την αλήθεια. Και ο Παντελής Φλατσούσης καθισμένος στο πλάι παρακολουθεί, σημειώνει, κουνάει το κεφάλι, δίνει τις τελευταίες οδηγίες. Κάθομαι δίπλα του και παρακολουθώ. Με σαγηνεύει ο τρόπος που δουλεύουν, το πάθος τους, η ορεξή τους μα πάνω από όλα, η ανάγκη τους να αφηγηθούν και να γράψουν τη δική τους θεατρική ιστορία. Αυτή η νέα γενιά καλλιτεχνών που τόσο πολύ θρυμμάτισαν τα όνειρά της πρόσφατα, συνεχίζει ακάθεκτη.
Έχω έρθει να παρακολουθήσω τις πρόβες της παράστασης «Η άκρα ταπείνωση», που βρίσκεται σε αντίστροφη πλέον μέτρηση λίγο πριν ανοίξει επίσημα τις πόρτες της για το κοινό:
«Εδώ ήρθαμε να φτιάξουμε κοινές εμπειρίες. Συντελεστές και κοινό να γίνουμε ένα. Το θέατρο είναι ένα δημοκρατικό μέσο. Εδώ είμαστε όλοι ίσοι», θα μου πει ξεκινώντας την κουβέντα μας.
«Η άκρα ταπείνωση» – Δεν μπορεί θα το νιώσανε κι άλλοι
Η πρώτη του γνωριμία με το έργο θα γίνει κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού:
«Διάβασα το βιβλίο κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού και περιέργως ένιωσα αμέσως ανάταση. Ίσως έχει να κάνει και με το ίδιο το βιβλίο που βάζει στο κέντρο μια ανάγκη παρηγοριάς. Μια ανάγκη που προσωπικά το βλέπω και στον ρόλο του θεάτρου και της αφήγησης ως πράξη σκηνικής. Την παρηγοριά με την έννοια της παραμυθίας. Το να βλέπεις κάτι ατομικό και συλλογικό, αλλά και τόσο πρόσφατο να έχει κάτι πολύ παρηγορητικό».
Το βιβλίο της Ρέας Γαλανάκη εστιάζει στα γεγονότα της νύχτας της 12ης Φεβρουαρίου 2012, που μετέτρεψαν την Αθήνα σε πεδίο μάχης και άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη τους μέχρι σήμερα. Παρακολουθώντας την καθημερινότητα ανώνυμων ηρώων και ηρωίδων, διαφορετικών ηλικιών, καταβολών και ιδεολογιών, η συγγραφέας Ρέα Γαλανάκη εξετάζει την ιδιαίτερα κρίσιμη αυτή στιγμή της Ελλάδας της κρίσης στην ιστορική της διάσταση, σε διάλογο με γεγονότα παρελθοντικών ιστορικών στιγμών, έχοντας ταυτόχρονα το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Συνομιλώντας διαρκώς με τις αρχαίες τραγωδίες, τις οποίες χρησιμοποιεί ως όχημα, η συγγραφέας επιχειρεί να φωτίσει τις συνέχειες και ασυνέχειες μεταξύ ατομικού και συλλογικού ιστορικού χρόνου, που έρχονται στο φως την περίοδο στην οποία αναφέρεται το βιβλίο.
Το βιβλίο θα γίνει το όχημα για τη θεατρική παράσταση που ο Παντελής θα ανεβάσει, για την πραγματικότητα που ζήσαμε εκείνη τη στιγμή, την περίοδο της κρίσης, μέσα από ηθοποιούς της νεότερης γενιάς:
«Το ίδιο το κείμενο θέτει το ερώτημα των γενεών, τη γενιά του Πολυτεχνείου και τη γενιά του συμβάντος που μπορεί να είναι η 12η Φεβρουαρίου του 2012 ή σε διεθνές τοπίο η 11η Σεπτεμβρίου του 2001. Πώς αφηγείται η σημερινή γενιά, τη Μεταπολίτευση, πότε τελείωσε, αν τελείωσε, ποια τα συμφραζόμενα; Επιλέξαμε να τα αφηγηθούμε όλα αυτά μέσα από το βλέμμα της δικής μας γενιάς», μοιράζεται σχετικά ο Παντελής Φλατσούσης.
Μέσα σε ένα θεατρικό χώρο που πριν από δύο περίπου χρόνια έδωσε λόγο στις Κομμώτριες της Μεταπολίτευσης του Μιχαήλ Μαρμαρινού, θα τολμούσε κανείς να πει ότι το φετινό έργο συνδιαλέγεται πρακτικά μέσα σε αυτές τις σελίδες της ελληνικής πρόσφατης ιστορίας μέσα από σκέψεις τριών διαφορετικών γενεών. Η Ρέα Γαλανάκη, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός και ο Παντελής Φλατσούσης, εκπρόσωποι τριών διαφορετικών γενεών. Πώς τελικά βλέπουν τη μεταπολίτευση αυτές οι γενιές;
Η Ρέα Γαλανάκη με ενθουσιασμό δέχθηκε τη διάθεση αυτού το κειμένου και γενναιόδωρα έδωσε «εν λευκώ τις ευλογίες» της για οποιαδήποτε δραματουργική και κειμενική διαμόρφωση:
«Παρότι δεν υπήρξε ανταλλαγή κειμένου ή διερώτηση σε σχέση με τη σκηνική πραγμάτωση του κειμένου, η συνεργασία μου είναι συνεχής με τη Ρέα Γαλανάκη, αισθάνομαι ότι έχω καθημερινό διάλογο με έναν τρόπο μαζί της. Όταν η καλλιτεχνική σου γλώσσα τρίβεται με τη γλώσσα ενός άλλου, και μάλιστα μια γλώσσα ισχυρή όπως αυτή της Ρέας Γαλανάκη, έχουμε ένα συνεχή διάλογο. Και αν και είναι ενθουσιασμένη με το όλο εγχείρημα, έχω τεράστια αγωνία για τις εντυπώσεις της».
Στο έργο παρακολουθούμε 4 ερευνητές που προσπαθούν να ανακαλύψουν τι συνέβη 12 χρόνια πριν, εκείνη την ημέρα της 12ης Φεβρουαρίου του 2012:
«Πρόκειται για την πιο αντιπροσωπευτική και ζοφερή ημέρα των τελευταίων χρόνων της κρίσης. Τότε που είχε καεί η Marfin δεν είχα ακόμα αντιληφθεί τι είχε συμβεί. Τέσσερις άνθρωποι της δικής μας γενιάς αναζητούν τι συνέβη τότε με τη λογική του ποιοι και ποιες είμαστε εμείς σε σχέση με τη γενιά του Πολυτεχνείου. Αντιπαραβάλλοντας αυτές τις δύο γενιές αναζητούμε να βρούμε ποιο το αφήγημα της Μεταπολίτευσης ή της τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας, και αν αυτό τώρα έχει τελειώσει πώς θα διαμορφώσουμε ένα νέο. Είμαστε σε μια ρευστή εποχή και έχουμε ανάγκη για νέα αφηγήματα που μπορεί να προκύψουν μόνο αν ρίξεις μια ματιά πίσω, αν εξετάσεις τις αλλεπάλληλες στρώσεις της μνήμης».
Άλλωστε τον Παντελή Φλατσούση δεν τον ενδιαφέρει να μιλήσει για την ιστορία. Αυτό το αφήνει στους ιστορικούς του μέλλοντος να μιλήσουν, να καταγράψουν, να διηγηθούν και γιατί όχι, να κρίνουν. Πρόθεση με το έργο του να ψηλαφήσει τη μνήμη από τη μια πλευρά. Τη μνήμη που είναι δυναμική, και μεταλλάσσεται. Και από την άλλη να υπογραμμίσει τη σημασία της διατύπωσης μιας νέας αφήγησης εκφραζόμενη μέσα από το βλέμμα της νέας γενιάς. Μιας γενιάς διαφορετικής που ζει, μεγαλώνει και διαμορφώνεται σε έναν άλλο κόσμο, με άλλες διεκδικήσεις, διαφορετικούς προβληματισμούς και προτεραιότητες, με νέα πολιτικά διακυβεύματα, όπως το κλίμα, και τα έμφυλα ζητήματα.
Μια νέα εμπειρία θεάτρου
Η κινούμενη εικόνα για μια ακόμη φορά γίνεται βασικό εργαλείο στο σκηνοθετικό βλέμμα του Παντελή Φλατσούση:
«Είναι άλλωστε ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε πλέον την πραγματικότητα. Δεν μπορείς να την εξαιρέσεις από το παιχνίδι, όση κριτική κι αν δεχθεί», συμπληρώνει ο ίδιος.
Ακολουθώντας τα βήματα του Έρβιν Πισκάτορ, για πολλούς ο δημιουργός του πολιτικού θεάτρου ή αλλιώς του θεάτρου ντοκουμέντο αλλά και της νεότερη ευφυούς Κέιτι Μίτσελ, ο Παντελής Φλατσούσης μιλάει καλύτερα, ίσως από τον καθένα νέο σκηνοθέτη αυτή την καλλιτεχνική γλώσσα, νοιάζεται για αυτήν κι επιδιώκει να την εξελίξει.
Ο Παντελής Φλατσούσης δεν έχει κλασική ματιά, παρεκκλίνει από τα αναμενόμενα, και αυτό άλλωστε γίνεται η προσωπική του υπογραφή που θα τον φέρει στην κορυφή κερδίζοντας το Βραβείο σε Νέο Καλλιτέχνη του Θεάτρου, από την Ένωση Ελλήνων Θεατρικών & Μουσικών Κριτικών, για το 2022.
Κάνοντας τα πρώτα του βήματα στο θέατρο ως ηθοποιός αρχικά ερασιτεχνικά και αργότερα επαγγελματικά, θυμάται συχνά να μην ταυτίζεται με τις παραστάσεις που βλέπει. Μέχρι το 2007, που στο ίδιο θέατρο που βρισκόμαστε σήμερα, θα παρακολουθήσει την παράσταση «Ποιος είναι ο κύριος Κέλερμαν και γιατί λέει όλα αυτά τα βρωμερά πράγματα για μένα;» σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού, έργο βασισμένο στο βιβλίο «Ο Πύργος» του Κάφκα. Μια συνάντηση καθοριστική για το μέλλον του και μαζί η συνειδητοποίηση για τις δυνατότητες του θεάτρου:
«Ήταν μια εμβληματική παράσταση για την προσωπική μου μυθολογία. Δεν είχε σύγχρονα μέσα αλλά είχε μια σύγχρονη δραματουργία πάνω σε ένα κείμενο που αγαπούσα πολύ».
Μέσα στο επόμενα χρόνια ο Παντελής Φλατσούσης θα εκτεθεί σε ποικίλες θεατρικές προτάσεις και θα συνεργαστεί με πολλούς και διαφορετικούς καλλιτέχνες ανάμεσά τους ο Ανέστης Αζάς, ο Θανάσης Δόβρης και ο Θωμάς Μοσχόπουλος, στο σκηνοθετικό πλευρό του οποίου θα βρεθεί για τέσσερα περίπου χρόνια:
«Ήμουν βοηθός του τέσσερα κρίσιμα χρόνια, όπως και ο Ανέστης Αζάς που αποτέλεσαν σχολείο για εμένα, σε μια περίοδο που διαμορφωνόμουν τόσο θεατρικά, στο θεωρητικό και τεχνικό κομμάτι αλλά και στο κοινωνικό, αλλά και στα λογοτεχνικά μου διαβάσματα. Και το βασικότερο είναι ότι διαμόρφωσα και ισχυροποίησα το κριτήριό μου βλέποντας τις πρόβες».
Η πρόκληση της συνομιλίας πολλών διαφορετικών μέσων και τεχνών είναι η δική του οπτική και αυτή επιμένει και επιδιώκει:
«Θέλω ο θεατής να αναρωτιέται βγαίνοντας από τις παραστάσεις αν αυτό που είδε ήταν θέατρο. Και είναι θέατρο, έχω την απάντηση. Απλώς είναι μια νέα εμπειρία. Και αν έχει κάποια δύναμη αυτό που κάνουμε στο θέατρο, είναι να διαμορφώνει νέες εμπειρίες. Και αν ο τόπος είναι γνωστός τότε πως μπορεί μια εμπειρία να είναι νέα».
Tα τελευταία 3-4 χρόνια η καριέρα του βρίσκεται συνεχώς σε ανοδική πορεία με παραστάσεις που έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον του κοινού:
«Δυστυχώς κάνουμε συνεχώς πράγματα προς τα πίσω, αντί να συζητάμε πώς θα κάνουμε καλύτερη την καλλιτεχνική παιδεία σήμερα διεκδικούμε τα αυτονόητα. Υπάρχει μεγάλη ανασφάλεια, και η ανασφάλεια δεν μας επιτρέπει να δούμε καθαρά το μέλλον. Ωστόσο χαίρομαι γιατί ακόμα και σε δύσκολες συνθήκες μπορώ να μιλήσω σκηνικά, να επιλέξω ανθρώπους με τους οποίους θα συνεργαστώ, μπορώ να επιλέξω ένα κείμενο και ελεύθερα να το διαμορφώσω δραματουργικά. Σε αυτή την παράσταση που ετοιμάζουμε εδώ τώρα, έχω επιλέξει τους ηθοποιούς και τους συνεργάτες προσεκτικά και μπορώ να σου πω δέκα λόγους για τους οποίους είμαι χαρούμενος που συνεργάζομαι μαζί τους».
Και οι ηθοποιοί δεν είναι άλλοι από τους: Δήμητρα Βλαγκοπούλου, κάτοχος του βραβείου «Μελίνα Μερκούρη» για το 2020, Βαγγέλης Αμπατζής, Λάμπρος Γραμματικός και Μαριάμ Ρουχάτζε. Τη δραματουργία υπογράφει η Παναγιώτα Κωνσταντινάκου, τα σκηνικά και τα κοστούμια ο Κωνσταντίνος Ζαμάνης, το video design & editing ο Κωνσταντίνος Νησίδης, τον ηχητικό σχεδιασμό ο Παναγιώτης Μανουηλίδης και τον σχεδιασμό φωτισμών η Χριστίνα Θανάσουλα.
Τέσσερις εξαίρετοι ηθοποιοί που τους αφορά και που ο καθένας τους φέρνει μια διαφορετική οπτική βιωμένη πάνω σε αυτόν το χρόνο που προσεγγίζει το έργο. Άλλος περισσότερο εύθραυστος, άλλος πιο αποστασιοποιημένα ζώντας απλώς με τις συνέπιες των γεγονότων:
«Δεν απολαμβάνω τα power games για αυτό και εκτιμώ πολύ την ομάδα μου. Νιώθω ότι αυτό που φτιάχνουμε, έχει πολλά να πει και ότι μπορεί να ανοίξει ένα διάλογο που αφορά τη ζωή τους», αναφέρει ο Παντελής Φλατσούσης.
Η κρίση και τα σύνορα του θεάτρου
Με τόσες θεατρικές παραστάσεις κάθε χρόνο να ανεβαίνουν στα αθηναϊκά θέατρα δεν μπορούσα να μην θίξω το ζήτημα για το μέλλον, για τις προοπτικές. Έτσι, λίγο προτού κλείσουμε την κουβέντα μας θα συζητήσουμε και για ένα ζήτημα που απασχολεί πολύ τη νέα γενιά δημιουργών:
«Φυσικά και υπάρχουν πολλές παραστάσεις γιατί προφανώς υπάρχει ανάγκη. Αν αυτό το υπολογίσουμε και ενισχυθεί όχι μόνο οικονομικά αλλά και θεσμικά, ειδικά το ελεύθερο θέατρο, τότε θα έχουν γίνει τεράστια βήματα στο κομμάτι του ελληνικού σύγχρονου πολιτισμού. Εκεί που συμβαίνουν όλες οι ζυμώσεις είναι στο ελεύθερο θέατρο».
Μείζον θέμα για τον Παντελή Φλατσούση είναι το ζήτημα της εξωστρέφειας στο ελληνικό θέατρο: «Αν δεν υπάρξει φροντίδα για αυτό, τα πάντα μπορεί να μαραζώσουν. Ιδέες μπορεί να υπάρχουν αλλά είναι σημαντικό να μπορεί κανείς να δει τι έχει προηγηθεί, να δει άλλες παραστάσεις, να εμπνευστεί αλλά και να έχει τη δυνατότητα να πάνε οι παραστάσεις του εκτός συνόρων και να αναμετρηθούν».
