Υπήρξε η αρχική τριλογία («Οι Κυνηγοί της Χαμένης Κιβωτού», 1981, «Ο Ιντιάνα Τζόουνς και ο Ναός του Χαμένου Θησαυρού», 1984, «Ο Ιντιάνα Τζόουνς και η Τελευταία Σταυροφορία», 1989), δεκαεννέα ολόκληρα χρόνια μετά, το 2008, ήρθε «Ο Ιντιάνα Τζόουνς και το Βασίλειο του Κρυστάλλινου Κρανίου», και τώρα, άλλα δεκαπέντε χρόνια μετά το τέλος της τέταρτης και τριάντα τέσσερα μετά το τέλος της τρίτης, η πέμπτη ταινία, η πρώτη μάλιστα που δεν σκηνοθετεί ο Σπίλμπεργκ, «Ο Ιντιάνα Τζόουνς και ο Δίσκος του Πεπρωμένου».
Ο πέμπτος Ίντι είναι λοιπόν εδώ και μερικές εβδομάδες κοντά μας και θέλω να δώσω έμφαση σε κάτι κατά τη γνώμη μου πολύ σημαντικότερο απ’ αυτή καθαυτή την ταινία, σε κάτι που λαμβάνει χώρα μέσα της, σε κάτι που μου φαίνεται λάθος να προσπεραστεί με μια απλή αναφορά ή σαν να μην έγινε και κάτι.
Βρισκόμαστε στο 1944. Οι ναζί είναι στα τελευταία τους, φορτώνουν άρον άρον σε ένα τρένο διάφορους αρχαιολογικούς θησαυρούς, ο Ιντιάνα Τζόουνς είναι φυσικά κάπου εκεί, συλλαμβάνεται όμως και πιάνεται αιχμάλωτός τους. Βλέπουμε το πρόσωπό του. Και το σοκ είναι μεγάλο. Όχι γιατί δυσκολευόμαστε να τον αναγνωρίσουμε. Για τον ακριβώς αντίθετο λόγο: ο Ιντιάνα Τζόουνς σαν να μην πέρασε μια μέρα από την αρχική τριλογία, σαν να μην πέρασε μια μέρα από τη δεκαετία του ’80, με την οποία η τριλογία ξεκίνησε και τελείωσε. Ο Χάρισον Φορντ όχι ογδόντα χρονών, αλλά όπως ήταν τότε, και όχι σε ένα φευγαλέο καρέ, για ώρα πολλή, για σκηνές πολλές, για κανένα εικοσάλεπτο που θα κυνηγιέται στα τρένα, στα φορτηγά και στις μοτοσυκλέτες.
Θα μεταφερθούμε μετά στο 1969, όπου θα δούμε και τον Ίντι γερασμένο και τον Χάρισον Φορντ πολύ πιο κοντά στη σημερινή του ηλικία. Στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ταινίας πρωταγωνιστεί ο γερασμένος καθηγητής Τζόουνς. Αλλά έχουμε ήδη δει κάτι που δεν μπορούμε να ξεδούμε, έχει ήδη συμβεί κάτι που δεν μπορεί να ξεσυμβεί.
Γιατί τόσο σοκ όμως; Πάντα στο σινεμά, αλλά και πριν καν τη γέννησή του, επί αιώνες και στο θέατρο, η ηλικία δεν ήταν κάτι πάρα πολύ σχετικό για τους ηθοποιούς;. Πάντα οι ηθοποιοί δεν μεταμφιέζονταν προκειμένου να μην παίζουν μόνο ρόλους της ηλικίας τους; Επίσης το σινεμά από την ίδια του τη φύση δεν ήταν, είναι και θα είναι τεχνολογία, τεχνολογία στην υπηρεσία της πειστικότητας; Υπάρχει άραγε κάποιο όριο σε όλο αυτό; Αυτό δεν προσπαθούσαν να κάνουν πάντα το μακιγιάζ και τα φίλτρα και τα πάσης λογής εφέ; Τέλος, η τεχνική του de-aging που χρησιμοποιείται εδώ, πρώτη φορά χρησιμοποιείται; Δεν έχει ήδη γίνει χρήση τις μπόλικες φορές στο παρελθόν; Ποιο είναι λοιπόν το ζήτημα; Ότι η πειστικότητα της απογήρανσης και της απο-ηλικιοποίησης φτάνει πια σε επίπεδα που σε αφήνουν με ανοικτό το στόμα;
Δεν ξέρω, ξέρω όμως ότι αυτό που είδα στην οθόνη, έναν Χάρισον Φορντ όπως ήταν κάποτε, με πείραξε, με κλόνισε, με αποσυντόνισε. Ένιωσα ως θεατής πως δεν βρισκόμουν πια ενώπιον μιας μεταμόρφωσης, αλλά ενός φαινομένου εντελώς άλλης τάξης: τι ακριβώς βλέπω τώρα; Ποιος είναι αυτός που κάνει τις τόσο γνωστές μούτες; Ή μάλλον όχι ποιος, τι είναι αυτό; Τι είδους πλάσμα, τι είδους ον, τι είδους εικόνα, τι είδους υβρίδιο ανθρώπου και ψηφιακής σύνθεσης, τι είδους χρονικός Φρανκενστάιν με αγέραστο πρόσωπο;
Μήπως περιγράφω την αντίδραση ενός λουδίτη; Ελπίζω πως όχι. Και αφού η τεχνολογία έχει ήδη φτάσει εκεί, δεν θα απέκλεια καθόλου το ενδεχόμενο να δούμε πραγματικά εμπνευσμένες κινηματογραφικές ιστορίες που θα περιστρέφονται ή πάντως θα αξιοποιούν τη συγκεκριμένη δυνατότητα. Ναι, ό,τι ανοίγει πεδία ως τώρα κλειστά, μπορεί να απελευθερώνει ταυτόχρονα και τη φαντασία των δημιουργών και των εκτελεστών για σύνθεση νέων αφηγήσεων. Αν και όταν συμβεί αυτό λοιπόν, αν και όταν το de-aging χρησιμοποιηθεί ως αυτόνομος σεναριακός μοχλός και όχι ως απλό εργαλείο με το οποίο οι σταρ δεν έχουν ηλικία και δεν γερνάνε ποτέ, να το δούμε, να το κρίνουμε, ενδεχομένως να το καλωσορίσουμε και να το αποθεώσουμε κιόλας.
Εδώ όμως, πάνω στο φαουστικό πρόσωπο του Χάρισον Φορντ, πρέπει κατ΄ ελάχιστον να σταθούμε και να προβληματιστούμε: αν ο Ιντιάνα Τζόουνς – Ντόριαν Γκρέι δεν γερνά, μήπως, στον βαθμό που το προσπερνάμε σαν να μην έγινε και κάτι τρομερό, μετατρεπόμαστε εμείς ως θεατές στο πορτρέτο του που γερνά στη θέση του, που γερνά πνευματικά ακριβώς επειδή, υπό τον φόβο να μη θεωρηθούμε παρωχημένοι και γέροι, αποδεχόμαστε άκριτα και αφιλτράριστα ως απολύτως φυσικό και ως απότοκο της εποχής κάθε θόλωμα ανάμεσα στο αληθινό και το ψεύτικο;
Θα πει εδώ κανείς, μα τι πάει να πει αληθινό και ψεύτικο; Για σινεμά δεν μιλάμε, το σινεμά δεν ήταν πάντα η δημιουργία ψευδαισθήσεων και αναπαραστάσεων; Όποια ηλικία κι αν έχει ο Χάρισον Φορντ, πλακώνεται στα αλήθεια μέσα στο τούνελ του τρένου ή κινδύνεψε όντως στα αλήθεια ποτέ από τους εκατοντάδες κινδύνους που παρακολουθήσαμε στις προηγούμενες τέσσερις ταινίες να αποφεύγει κάθε φορά το τελευταίο χιλιοστό του δευτερολέπτου; Κι όμως δεν είναι το ίδιο. Βλέπω το de-aged πρόσωπό του και δεν μπορώ παρά να αναρωτηθώ: από πού έρχεται αυτός ο ήρωας; Ανήκει σε έναν κόσμο στον οποίο επιθυμώ να ανήκω; Ανήκει στον κόσμο του σινεμά όπως τον ήξερα πάντα, αποτελώντας την τελευταία τεχνολογική του λέξη ή μήπως βρισκόμαστε ενώπιον μιας τεχνολογικής διαστροφής;
Στις χριστουγεννιάτικες διακοπές του 1984, είχα τελειώσει το πρώτο τρίμηνο της Πρώτης Γυμνασίου και έβλεπα στο σινεμά τον «Ναό του Χαμένου Θησαυρού». Αυτό το πρόσωπο του Χάρισον Φορντ αντιστοιχεί σε εμένα να πηγαίνω πρώτη Γυμνασίου, αντιστοιχεί στο 1984, δεν μπορώ να το βλέπω απαράλλαχτο καλοκαίρι του 2023. Τι είδους πύλη είναι αυτή που έχει ανοίξει; Ποιος παίζει τώρα, ο ηθοποιός, η ψηφιακή επεξεργασία του, ένα κράμα τους; Από τι είναι φτιαγμένη αυτή η ιστορία, αυτός ο ήρωας, αυτό το (με τον κίνδυνο να γίνω γραφικός) ανίερο και βέβηλο πρόσωπο;
Κάνοντας τον δικηγόρο του διαβόλου, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι είναι βέβαια και η ίδια η ταινία που παίζει πάρα πολύ με την έννοια του χρόνου, τη σχετικότητα του χρόνου, τον χρόνο ως μια διάσταση. Όχι με τον εμπνευσμένο και περίπλοκο τρόπο ενός Νόλαν ας πούμε, πάντως παίζει. Aπό εκεί και πέρα, ο Τζέιμς Μάνγκολντ που ανέλαβε τα σκηνοθετικά ηνία σε αυτόν τον πέμπτο Ιντιάνα, έχει δημιουργήσει τουλάχιστον δύο αγαπημένες μου ταινίες, που συστήνω ανεπιφύλακτα σε όποιον δεν τις έχει δει, το “Walk the Line” και το “Ford v Ferrari”.
Οι σκηνές δράσης και καταδίωξης στο «Ο Ιντιάνα Τζόουνς και ο Δίσκος του Πεπρωμένου». λειτουργούν εξαιρετικά, είναι βασικά το στοιχείο που λειτουργεί σε μια ιστορία που δεν πολυλειτουργεί και με χαρακτήρες που δεν πολυλειτουργούν, όμως ακριβώς στις σκηνές αυτές, όσο άρτια εκτελεσμένες κι αν είναι, όσο κι αν τις απολαμβάνεις και σε ρουφάνε την ώρα που τις βλέπεις, δεν σε ρουφάνε και εντελώς, δεν τις απολαμβάνεις και εντελώς, γιατί περισσότερο απ’ όλα εκεί αισθάνεσαι ότι όλο αυτό το έχεις ξαναδεί και πως όταν το έβλεπες στην αρχική τριλογία είχε άλλη δυναμική μέσα σου.
Δίπλα στον Χάρισον Φορντ η Φίμπι Γουόλερ Μπριτζ περνά απ’ τον Τζέιμς Μποντ στον Ιντιάνα Τζόουνς και δεν είμαι σίγουρος για το τι ακριβώς επιλογές καριέρας είναι. Απ’ τη μια μοιάζει σαν όνειρο, σαν ονειρικές διακοπές, σαν too good to be true να γίνεσαι μέρος της ιστορίας δυο τέτοιων κινηματογραφικών μύθων, απ’ την άλλη δεν είναι και ό,τι πιο δημιουργικό μπορεί να φανταστεί κανείς για τη δημιουργό του “Fleabag”. Όπως και να’ χει ζωάρα.
Η ταινία φυλάει τα καλύτερα για το τέλος, καθώς έχει ένα τελευταίο κεφάλαιο και έναν επίλογο που αποτελούν τα μακράν πιο αξιόλογα κομμάτια της. Το τελευταίο της κεφάλαιο είναι αληθινά ευρηματικό, όχι ακριβώς αυτό που περιμένεις να δεις από μία ταινία Ιντιάνα Τζόουνς, προσφέρoντας μια κάποια έκπληξη και μια ευπρόσδεκτη είσοδο σε ένα χώρο που δεν θυμίζει ό,τι έχουμε ξαναδεί στο franchise, και έχοντας ως έξτρα μπόνους τον Χάρισον Φορντ και την Φίμπι Γουόλερ Μπριτζ να μιλάνε ελληνικά.
Όσο για τον επίλογο, υπάρχει η προσπάθεια εκμαίευσης μιας συγκίνησης. Ο Μάνγκολντ που και να κινηματογραφεί πρόσωπα ξέρει και να βγάζει συγκίνηση απ’ αυτά, κάνει ό,τι μπορεί, έχει άλλωστε μπροστά στην κάμερά του κανονικά πρόσωπα και κανονικές ηλικίες και όχι ψηφιακά εξαμβλώματα.
Και φτάνοντας στον επίλογο του κειμένου, υπάρχει ίσως κάτι παρήγορο; παρότι βρισκόμαστε ήδη στις πέντε ταινίες, ο Ιντιάνα Τζόουνς τελικά θα είναι πάντα τριλογία. Γιατί εκείνη ήταν η καλή του ώρα, γιατί το 2008 και το 2023 ήταν εκτός ώρας, εκτός εποχής, ήταν aged. Γιατί τον χρόνο δεν μπορείς να τον κοροϊδέψεις, ξέρει που ανήκει το καθετί του, ξέρει σε ποιο πρόσωπο μπορεί να κοιταχτεί με καμάρι και από ποιο πρόσωπο θα αποστρέψει με σαρκαστικό χαμόγελο το δικό του.
