Σε μια ήσυχη γειτονιά της Αθήνας, στη Νέα Ιωνία, βρίσκεται το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ. Ένα ανεπιτήδευτο κτίριο που στο πλάι του παραπέμπει σε ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης αλλά η είσοδος θυμίζει τα σπίτια στις παλιές γειτονιές της Αθήνας. Αυτά με την ελαφριά περίτεχνη σιδερένια πορτούλα και την περιποιημένη αυλή με τα λουλούδια. Με χαμόγελο και οικογενειακό ζεστό περιβάλλον μας υποδέχτηκε ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης, καλλιτεχνικός σύμβουλος του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ. Αφού καθίσαμε γύρω από ένα τραπέζι και συζητήσαμε για την έκθεση προσφέροντας μας κέικ και καφέ, προχωρήσαμε στην ξενάγηση της έκθεσης. Και από το οικογενειακό περιβάλλον βρισκόμαστε σε έναν ξεκάθαρα contemporary art space υψηλών προδιαγραφών που αμέσως σε τοποθετεί σε μια ειδική συνθήκη. Αυτή του ψυχογραφηματικού κόσμου της Kaari Upson.
Σημείο τομής στο έργο της ήταν όταν το σπίτι των γονιών της κάηκε ολοσχερώς. Μπαίνοντας λοιπόν και αντικρίζοντας τα αποκαΐδια, πόρτες παράθυρα και άλλα αντικείμενα, βρίσκει το ημερολόγιο ενός κατοίκου που δεν είχε γνωρίσει ποτέ. Πιάνοντας στα χέρια της το ημερολόγιο γίνεται η αφορμή και η αφετηρία για το μοναδικό Larry project.
Σε μια σύντομη αλλά παραγωγική σταδιοδρομία δεκαπέντε ετών, η Kaari Upson ανέπτυξε ένα περίτεχνο σύμπαν υφασμένο με μνήμες, παραδοχές, γεγονότα και μυθοπλασία. Κάθε της γλυπτό, πίνακας, σχέδιο ή βίντεο διαπνέεται από έναν μυστικιστικό ανιμισμό και συγχωνεύει προσωπικά και συλλογικά τραύματα, επιθυμίες, φόβους και φαντασιώσεις. Για την Upson,το κλειδί για την προσέγγιση του ατόμου βρίσκεται στα υπάρχοντά του, ειδικά στο περιεχόμενο του σπιτιού του. Το ενδιαφέρον της για το οικιακό περιβάλλον ξεκίνησε με το Larry Project (2007–2012), μια σειρά έργων που διερευνούσαν τον ψυχισμό μέσω ενός μυστηριώδους γείτονα τον οποίο αργότερα βάφτισε Larry.
Έχοντας αποκτήσει πολλά από τα προσωπικά του είδη, η Upson ξεκίνησε μια εμμονική έρευνα που οδήγησε σε ένα εκπληκτικό σύνολο έργων γύρω από κάποιον άνθρωπο που δεν είχε συναντήσει ποτέ. Σε αρκετά βίντεο η Upson διαδραματίζει ποικίλους ρόλους -μιας εκδοχής του εαυτού της, ενός συντρόφου, της μητέρας της, μιας φίλης- ενώ ταυτόχρονα αναπαριστά, αναπτύσσει θεωρίες και μελετά πτυχές οικιακής ζωής, προσωπικοτήτων και διαπροσωπικών σχέσεων. Τα έργα της σειράς περιλαμβάνουν και τα εμβληματικά ζωγραφικά δίπτυχα “Kiss“, που για τη δημιουργία τους «πίεζε» ένα πορτρέτο του Larry και μια αυτοπροσωπογραφία της όσο το χρώμα ήταν ακόμη νωπό για να οδηγηθεί σε μια παραμορφωτική συγχώνευση των δύο χαρακτήρων. Με αυτό το δίπτυχο η καλλιτέχνις επιθυμούσε να προσεγγίσει την έννοια της ετεροπροσωπίας. Ακόμη, η Upson ζωντάνεψε τους ήρωές της φτιάχνοντας ένα φυσικού μεγέθους ανδρείκελο του Larry που έπαιξε στα βίντεο και που αργότερα μεταφέρθηκε σε κάρβουνο μαζί με μια δική της φιγούρα.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε τη φιλοσοφία της καλλιτέχνιδας που αφορούσε στη σχέση του ανθρώπου με τα αντικείμενα. Η θεωρία αυτή στηρίζει τη φιλοσοφία της ισοδυναμίας μας με τα αντικείμενα. Το γεγονός ότι τα πράγματά μας δεν είναι κατώτερα από εμάς τους ίδιους αλλά επενεργούν πάνω μας.
Η σχέση του συλλέκτη Δάκη Ιωάννου με την καλλιτέχνιδα ήταν πολύ σημαντική. Έστησε λοιπόν ο ίδιος την έκθεση και ενέργησε ως επιμελητής μεν αλλά με βάση το συναίσθημα. Το στήσιμο λοιπόν της έκθεσης αφορά σε μια ανάμειξη των παλαιότερων με τα νεότερα έργα της καλλιτέχνιδας. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον επιμελητικά το γεγονός ότι αποφεύγει την έννοια του λευκού κύβου. Σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Σωτήρη Κοτούλα τείνει στο να προσδώσει μια ισορροπία μεταξύ του επιβαρυμένου συναισθηματικά περιεχομένου της έκθεσης και έτσι μελετά την χρωματική επεξεργασία του χώρου τοποθετώντας έντονα χρώματα στους τοίχους που είναι τοποθετημένα τα έργα. Παίζει με τους συνδυασμούς και παρά τις έντονες χρωματικές επιλογές, δημιουργείται μια ισορροπία και αρμονία. Ο αντισυµβατικός αυτός σχεδιασµός παρέχει στον θεατή ένα νέο πρίσµα θέασης και ερµηνείας του έργου της. Οι διαφορετικές αποχρώσεις του φόντου στο οποίο προβάλλονται βαθαίνουν την εµπλοκή µας µε τους πίνακες, τα σχέδια, τα βίντεο και τα γλυπτά της Upson καθώς ανακαλύπτουµε αναπάντεχες συνδέσεις ανάµεσα τόσο στα επιµέρους έργα, όσο και στο σύνολο της παρουσίασης.
Όπως μας αναφέρει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης: «Δεν πρόκειται για μια έκθεση μαυσωλείο αλλά για κάτι ζωντανό, κάτι με πνοή». Ο χώρος στο σύνολο του αποδίδει ένα είδος αφηγήματος. Μιας ιστορίας με αρχή, μέση και τέλος που μπορεί πολύ εύκολα να αντιστραφεί σε τέλος, μέση και αρχή από τη μια στιγμή στην άλλη, ανάλογα με την επιλογή του επισκέπτη. Βλέπουμε τη σχέση του ατόμου με το άλλο άτομο – φάντασμα. Ίχνη καμένου σπιτιού σε δύο σώματα καμένα.
Συγκλονιστικό είναι το έργο με τις λάτεξ πατερίτσες μπαίνοντας στην πρώτη αίθουσα της έκθεσης. Έργο σχεδόν ζωντανό. Σαν κομμάτια από διαμελισμένα σώματα, με τρίχες, χώμα και άλλα υλικά πάνω τους. Βλέπουμε πως ακόμα και τα καρφιά, από τα οποία κρέμονται είναι μέρος της εγκατάστασης. Σχεδόν σαν ζωντανοί οργανισμοί, σαν οστά ανθρώπινων μορφών τοποθετημένα ακανόνιστα στον τοίχο.
Το έργο με το καμένο ζευγάρι που κείτεται στο πάτωμα είναι μια αναφορά στη σχέση της με το φάντασμα του Larry. Κάρβουνο και κουτάκια pepsi βαμμένα και στοιχισμένα το ένα δίπλα στο άλλο λειτουργούν ως σαφής αναφορά στη μητέρα της και στην αγάπη της για το συγκεκριμένο αναψυκτικό. Η μητέρα της είναι παρούσα σε όλο της το έργο, το βλέπουμε και στη σειρά MMDP (My Mother Drinks Pepsi) (2014–2017) όπου η Upson κατέφυγε στη µητέρα της, η οποία απολάµβανε καθηµερινά µια Pepsi και εξέφραζε την ικανοποίησή της µε ένα “Αααχ” κάθε φορά που άνοιγε ένα κουτί˙ την υποδύεται σε βίντεο και δηµιουργεί φυσικού µεγέθους κούκλες-αντίγραφά της που χρησιµεύουν ταυτόχρονα ως µαξιλάρια ύπνου για γάτες. Στη σειρά MMDP περιλαµβάνονται ακόµη περίπλοκα γλυπτά από κουτάκια Pepsi που θυµίζουν αρχαία τεχνουργήµατα —µια εντύπωση που προκαλείται από το γέµισµα των κουτιών µε υγρό αλουµίνιο, έτσι ώστε η επιφάνειά τους να δείχνει καµένη— καθώς και βίντεο που δείχνουν την καλλιτέχνιδα σε διαδρόµους των σούπερ µάρκετ Costco, όπου συνήθιζε να ψωνίζει η µητέρα της.
Δουλειά βασισμένη στη μέθοδο της ανθρωπολογίας και της ψυχοθεραπείας. Βαθιά ψυχολογική έκθεση με εστίαση στον άνθρωπο και στα ανθρώπινα συναισθήματα με σαφείς αναφορές στη χαρτογράφηση της ψυχής. Σημαντικό το στοιχείο της «μετάδοσης» σαν κάτι να έχει προϋπάρξει πριν και να αποκτά μια συνέχεια. Έργο συγκλονιστικό ή μάλλον δωμάτιο συγκλονιστικό θα έλεγα ήταν η δεύτερη αίθουσα με βρώμικα και αποσυντιθέμενα στρώματα στους τοίχους αλλά και στο έδαφος σαν γλυπτά. Τα στρώματα που περιβάλλουν αυτή την εγκατάσταση είναι στρώματα χωρίς σώματα που αποκτούν ζωγραφική αξία από τη στιγμή που εκείνη τα επιμελείται. Εδώ βλέπουμε πάλι το στοιχείο του ζευγαριού που κείτεται στο έδαφος, μια αναφορά σε εκείνη και στην Angelina Jolie. Σώματα που παράγουν μια σαφέστατη δυσωδία, λερωμένα, τοποθετημένα σαν να γίνονται ένα.
Περνώντας στην τρίτη αίθουσα βλέπουμε ψυχοσεξουαλικά graphic novels, προγενέστερα έργα της με πολλαπλές αντανακλάσεις και αναπαραστάσεις στοιχείων. Στο κέντρο της αίθουσας μια μικρή πορσελάνινη κούκλα αφιερωμένη στον Δάκη Ιωάννου. Στοιχείο σημαντικό για την έκθεση και αναφορικό στην επιρροή της σημειωτικής της κούκλας στο έργο της Upson.
Ως ζωγράφος κλασικής παιδείας, η Upson αποδεχόταν την αποτυχία και την επανάληψη, πειραµατιζόταν µε ανορθόδοξες προσεγγίσεις χύτευσης και ζωγραφικής και δούλευε υπό ακραίες συνθήκες µε απρόβλεπτα αποτελέσµατα. Ανέπτυξε τη µέθοδο για τη χύτευση πεταµένων στρωµάτων, καναπέδων και άλλων ειδών οικιακού εξοπλισµού σε υλικά όπως το λάτεξ, οι υαλοΐνες, η ρητίνη και η ουρεθάνη, έτσι ώστε να αποδίδονται µε κάθε λεπτοµέρεια η υφή, οι ραφές και τα σχέδια των πρωτοτύπων. Τα µυστήρια αυτά γλυπτά αντιπροσωπεύουν την απουσία του σώµατος και αναδύουν µοναξιά, απώλεια κι ένα αίσθηµα κενού, ενώ τα συνεστραµµένα ψυχεδελικά τους χρώµατα, οι ψευδαισθητικές σκιές και τα ζαλιστικά σχέδια τα καθιστούν παραισθησιογόνους φορείς αναµνήσεων και ονείρων. Η ψευδο-επιστηµονική της προσέγγιση βασιζόταν εν πολλοίς στη διαίσθηση και τον πειραµατισµό και κατέληγε σε ανησυχητικά, προκλητικά έργα που στοιχειώνουν τους θεατές.
Σε όλες αυτές τις σειρές έργων, τα γλυπτά έχουν συχνά ως αφετηρία κάποια σχέδια µε γραφίτη. Μεγάλης κλίµακας και σε στυλ λεπτοµερών ηµερολογίων, τα σχέδια της Upson αντανακλούν την ταχύτητα της σκέψης της, χαρτογραφώντας ένα πλέγµα συνδέσεων, ιδεών και αναφορών που διαφωτίζουν και µπερδεύουν ταυτόχρονα, υποδεικνύοντας στοιχεία και διακλαδώσεις. Τα σχέδια αυτά, γεµάτα εικόνες µεγάλης ακρίβειας αλλά και κείµενα, συχνά έπαιρναν χρόνια για να ολοκληρωθούν καθώς η Upson επέστρεφε κατά καιρούς για να προσθέσει νέα οπτικά, χρονικά και πνευµατικά στοιχεία στην πλούσια επιφάνειά τους.
Never Enough, ο τίτλος αυτής της συγκλονιστικής έκθεσης. Για αυτό που φιλοσοφικά δεν είναι ποτέ αρκετό. Στοιχείο ματαίωσης σε μια εποχή που βαδίζει στο τι τελικά μας είναι η όχι αρκετό. Βρισκόμενοι σε ένα χρονικό σημείο που τα πάντα πλέον τείνουν να είναι αρκετά. Εκεί που έρχεται το σημείο της πλήρωσης και της εσωτερικής ανακούφισης. Που τα λίγα, απλά και καθημερινά μας αρκούν, γιατί πλέον το καθετί μετράει. Μια έκθεση που σε γεμίζει εικόνες, χρώματα αλλά και προβληματισμούς που σε αγγίζουν βαθιά. Που σου θυμίζουν το εφήμερο και σε κάνουν να εκτιμάς το σήμερα και ό,τι κρατάς σφιχτά στη χούφτα σου. Εκείνη έφυγε νωρίς αλλά άφησε πίσω της μια σπουδαία εικαστική κληρονομιά. Μια κληρονομιά ψυχής και ουσίας. Εμείς, εδώ στο άγνωστο με τα μάτια στραμμένα σε ένα μέλλον γεμάτο ερωτηματικά και τη ψυχή μας ανοιχτή σε ένα αύριο που ελπίζουμε να είναι αρκετό.
