Από τα παλιά τα χρόνια υπήρχε μια έλξη στους μοναστηριακούς κήπους. Σαν περπατάς ανάμεσά τους γαληνεύει η ψυχή, ο σεβασμός στην ησυχία, τα αρώματα του κήπου, το θυμίαμα που μοσχοβολάει παντού, η υπέροχη θέα τους στη φύση. Σαν όλες οι αρετές της φύσης να είναι μοιρασμένες παντού.
Μελετώντας τους σπουδαίους μοναστηριακούς κήπους διαπίστωσα ότι οι περισσότεροι ιδρυτές των μοναστηριακών κήπων φρόντιζαν για την επιλογή του τόπου των μοναστηριών. Έψαχναν για εύφορη γη, καλή ύδρευση, φιλικό κλίμα, γαλήνιο περιβάλλον, ασφάλεια και τη φυσική ομορφιά του τοπίου. Το καλό κλίμα και το καθαρό νερό ήταν απαραίτητα για την υγεία και την κηπουρική, ενώ η απομόνωση και η ησυχία θα παρείχαν φυσική ασφάλεια κι ένα περιβάλλον ευνοϊκό για στοχασμό και πνευματική πρόοδο.
Μαζί με τα βοσκοτόπια, τα καταπράσινα λιβάδια που τρέφουν τα ζώα, τα ρυάκια, τα αμπέλια, τις κορυφές των λόφων, υπάρχει και ο αέρας που δημιουργεί αυτούς τους υπέροχους ήχους, τη ροή των ποταμών και το θρόισμα των φύλλων, αυτό είναι που πραγματικά μας γεννά την εγκράτεια.
Υπήρξαν όμως και μοναστήρια σε ανώμαλο έδαφος και εντελώς άγονο για καλλιέργεια λόγω της απότομης κορυφογραμμής τους. Ήταν σε μια διψασμένη γη, που δεν μαλάκωνε από κανένα νερό, και αν δεν αποθήκευαν το νερό της βροχής, το στερούνταν ακόμα και αυτό λόγω της απότομης κλίσης του εδάφους. Αυτές όμως, φαίνεται να είναι μία από τις περιπτώσεις στην οποία η ομορφιά και η καρποφορία του τοπίου θεωρήθηκαν αρνητικό κριτήριο για ένα μοναστικό ίδρυμα.
Οι μοναχοί έπρεπε να βασίζονται στο νερό της βροχής από τις στέρνες ή το νερό που μετέφεραν από το ποτάμι και δεν υπήρχε επαρκής προμήθεια για την άρδευση των λαχανόκηπων. Έτσι οι μοναχοί εξαρτώνταν από φιλανθρωπικές δωρεές και εξωτερικές προμήθειες.
Άλλοι ένιωθαν ότι το άγονο μέρος είναι ιδανικό για έναν μοναστικό οικισμό επειδή ακριβώς ήταν δύσβατο και απόκρημνο και πολύ κακοτράχαλο και άνυδρο, και για αυτούς τους λόγους μπορούσε να προσφέρει πολλή ηρεμία στο άτομο που πήγαινε εκεί.
Λόγια μοναχών: Αν πραγματικά θέλεις να σωθείς, τότε να επιμείνεις σε αυτό το άγονο βουνό. . . οι πατέρες του παλιού αναζητούσαν πάντα τις ερήμους και τα πιο άβολα μέρη, όχι εκείνα που είχαν πηγές και φυλλώδη δέντρα και άλλη φυσική άνεση.
Ύδρευση και Άρδευση
Η καλή παροχή νερού ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την κηπουρική. Με τα συστήματα καναλιών, δεξαμενών και βράχων παρείχαν νερό όχι μόνο για την κηπουρική αλλά και για άλλες δραστηριότητες στα μοναστήρια, όπως πλύσιμο, μαγείρεμα, άλεσμα σιτηρών, πότισμα ζώων και μπάνιο. Σε μια άνυδρη περιοχή όμως υπήρχε η ανάγκη μεταφοράς νερού με το χέρι ή με γαϊδούρια από πηγή, ρυάκι ή πηγάδι.
Και για αυτό πολλές φορές οι μοναχοί εκμεταλλεύονταν τις φυσικές κοιλότητες των βράχων ή έχτιζαν πολλές δεξαμενές για να πιάσουν και να αποθηκεύσουν τις χειμωνιάτικες βροχές, που συχνά διοχετεύονταν από τις στέγες και τις αυλές με υδρορροές και στόμια.
Ένα επιπλέον πλεονέκτημα του συστήματος δεξαμενής πρόσφερε γόνιμο έδαφος για τους κήπους. Αναφέρονται επίσης από μοναχούς, βαρέλια βροχής που στέκονταν δίπλα σε κήπους, πιθανώς για την παροχή νερού για άρδευση.
Μοναστηριακή Κηπουρική
Στην Ελλάδα ένας μοναστηριακός κήπος έπαιζε σημαντικό ρόλο στην καθημερινή ρουτίνα. Φύτευαν τα χωράφια με λαχανικά, τα οποία ονόμαζαν παράδεισος, όχι για τη διατροφική του αξία, αλλά μάλλον γιατί κρατούσαν τους μοναχούς απασχολημένους ακόμα και με χειμωνιάτικη εργασία και παρέχει τροφή και ωραίες εικόνες στους επισκέπτες. Μερικές φορές , οι καλεσμένοι καλούνταν να μαζέψουν τα λαχανικά μόνοι τους για να τα μαγειρέψουν στο ερημητήριο για το γεύμα τους.
Η φύτευση κήπων, περιβόλων και αμπελώνων ήταν ένα από τα πρώτα βήματα για την ίδρυση ενός νέου μοναστηριού που γινόταν ταυτόχρονα με την ανέγερση της εκκλησίας. Κήποι, αμπέλια και περιβόλια φυτεύτηκαν τόσο μέσα όσο και έξω από τους τοίχους του μοναστηριού, ανάλογα με το μέγεθος του μοναστηριού και τη φύση του εδάφους. Συνήθως ήταν περιτειχισμένα και είχαν μια πύλη για να κρατούν έξω τα ζώα, τα εξημερωμένα αλλά και τα άγρια. Παρείχαν τον κύριο όγκο της μοναστικής διατροφής, η οποία αποτελούνταν κυρίως από ψωμί, φυλλώδη και όσπρια λαχανικά, φρούτα, κρασί και ελαιόλαδο. Τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα αυγά και τα ψάρια καταναλώνονταν ελάχιστα.
Οι ποικιλίες λαχανικών που καλλιεργούνται στους κήπους των μοναστηριών ήταν συνήθως χόρτα ή μαρούλια, λάχανα και άλλα φυλλώδη λαχανικά, κρεμμύδια, παντζάρια, πράσα, καρότα, σκόρδα, αγγούρια. Ανάμεσα στα όσπρια ήταν τα κουκιά και τα ρεβίθια. Φρούτα όπως μήλα, ροδάκινα, αχλάδια, σύκα, μουριές, κεράσια, σταφύλια, πεπόνια, ρόδια και πορτοκάλια είναι γνωστό ότι καλλιεργούνταν στην Ελλάδα και την Ανατολή, με τους χουρμάδες και τα χαρούπια να αποτελούν βασικό προϊόν.
Αρωματικό φυτά όπως η μέντα και το κύμινο πρόσθεταν γεύση στα τρόφιμα και χρησιμοποιήθηκαν επίσης για την παρασκευή ενός ζεστού ροφήματος. Εκτός από τα φρούτα και τα λαχανικά, οι ελαιώνες και οι ξηροί καρποί παρείχαν τις πρόσθετες πηγές τροφής, όπως οι ελιές και τα αμπέλια πρόσφεραν σταφύλια για φρέσκα και αποξηραμένα φρούτα, κρασί και ξύδι και το ελαιόλαδο.
Επιπλέον, στον κήπο φύτρωναν σκόρδα, σέλινο, ραπανάκια και σέσκουλα, καθώς και βότανα, όπως μαϊντανό, άνηθο και κόλιανδρο. Και αν δεν επισκέπτεστε μοναστήρια, μιμηθείτε αυτή την εργατικότητα με τη φύση, την εγκράτεια της τροφής και απολαύστε τους ήχους…
–
Cover photo: Hans-Jurgen Mager on Unsplash
