Είναι πρωί του Σαββάτου και καμιά πενηνταριά άτομα έχουν συγκεντρωθεί στο μικρό εκκλησάκι του Αγίου Ελευθερίου ή αλλιώς Μικρή Μητρόπολη. Είναι από τους τυχερούς που πρόλαβαν να κλείσουν θέση στο πρόγραμμα δωρεάν ξεναγήσεων που διοργανώνει ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού & Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων σε συνεργασία με το Σωματείο Διπλωματούχων Ξεναγών.
Ναός Αγίου Ελευθερίου, πλατεία Μητρόπολης
Για το τρίμηνο Απριλίου – Ιουνίου το πρόγραμμα περιλαμβάνει επισκέψεις σε μουσεία, όπως της Ακρόπολης, το Νομισματικό, Κυκλαδικής Τέχνης, Αρχαιολογικό, Ισλαμικής τέχνης, Μπενάκη και περιηγήσεις στην αρχαία Αγορά, την Αιόλου, την Ακαδημία Πλάτωνος, την Ακρόπολη, τη Μονή Καισαριανής. Η σημερινή ξενάγηση έχει ως αντικείμενο τις βυζαντινές εκκλησίες και ξεκινά 10.30, ακριβώς στην ώρα της. Ξεναγός μας είναι η κ. Κασσάνδρα Ποριώτη, μια ευχάριστη, γελαστή παρουσία, που κάνει αυτή τη δουλειά εδώ και 25 χρόνια, συνεργαζόμενη με τουριστικά γραφεία και με τον δήμο. «Οι δωρεάν ξεναγήσεις του δήμου δεν είναι κάτι καινούριο, έχουν ξεκινήσει στα μέσα της δεκαετίας του ’80», μου εξηγεί η Κασσάνδρα. «Αλλά τον τελευταίο καιρό, θες η κρίση, θες η διάδοση με τα ηλεκτρονικά μέσα, έχουν γίνει πιο δημοφιλείς». Βλέπω κάποιους που τη χαιρετούν εγκάρδια σα να τη γνωρίζουν από παλιά. «Υπάρχουν άτομα που έρχονται πάνω από είκοσι χρόνια στις ξεναγήσεις, όπως ένα ζευγάρι ηλικιωμένων από τον Πειραιά που όλοι πλέον τους γνωρίζουμε και τους αγαπάμε. Ο κόσμος έρχεται για να μάθει και για να περάσει όμορφα τη μέρα του. Δεν το ευτελίζει επειδή είναι δωρεάν, ξεκινάει νωρίς απ’ το σπίτι του τα σαββατοκύριακα για να συμμετέχει. Ζητά να κατανοήσει καλύτερα τον πολιτισμό μας, χωρίς διάθεση αρχαιολατρείας». Σε κάθε περίπτωση πρόσεξα ότι στην εισαγωγή που μας έκανε η ξεναγός ήταν πολύ προσεκτική στις διατυπώσεις της σε ζητήματα όπως πχ. το πέρασμα της Αθήνας από την αρχαιότητα στον χριστιανισμό και τις βυζαντινές εκκλησίες που χτίστηκαν πάνω από τα αρχαία ή γύρω από αυτά χρησιμοποιώντας υλικά τους.
Ο κόσμος ακούει, ρωτά, πολλοί σημειώνουν. Αν χάσουν κάποια πληροφορία, ρωτάνε τους διπλανούς τους. Είναι άτομα κάθε ηλικίας και πολλοί νέοι, κυρίως γυναίκες. Σιγά σιγά χτίζεται η αίσθηση της ομάδας. Σχολιάζουν μεταξύ τους, συστήνονται, ανταλλάσσουν απόψεις, χαριτολογούν. Πού και πού μάλιστα μου φάνηκε να διακρίνω και ψήγματα φλερτ. Ένας κύριος αναλαμβάνει αυτοβούλως χρέη οδηγού γκρουπ, κρατώντας ψηλά μια δανεική ομπρέλα. Άλλωστε αυτός είναι άλλος ένας λόγος, για να συμμετέχει κανείς σε ομαδικές δραστηριότητες. Συχνά η “ανάγκη για γνώση και ψυχαγωγία” είναι απλώς ένας άλλος τρόπος για να εκφράσεις την ανάγκη σου για ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία.
Όσο το κλίμα ζεσταίνεται, οι ερωτήσεις πέφτουν η μια μετά την άλλη. Πιο επιμελείς κι επίμονες είναι κυρίως οι μεσήλικες γυναίκες. Η ξεναγός έχει μαζί της τις σημειώσεις της. Έχει επίσης ανατρέξει πέρα από τη βιβλιογραφία και σε διαδικτυακές πηγές, διατηρώντας πάντα κάθε επιφύλαξη. «Το κοινό σε βοηθά να εξελιχθείς να μάθεις, να μελετήσεις, να διευρύνεις ορίζοντες. Δε σταματάς να μαθαίνεις», σχολιάζει. Τη ρωτάω πώς γίνεται κανείς κινητή εγκυκλοπαίδεια ώστε να ανταποκριθεί σε κάθε λογής ερωτήσεις που προκύπτουν. «Η σχολή ξεναγών, που δυστυχώς έκλεισε το 2010, μας προετοίμαζε με διετείς σπουδές σε 24 μαθήματα – αρχαιολογία, φιλολογία, ιστορία, ελληνικό πολιτισμό από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, αλλά και με τεχνικές ξενάγησης, καθώς και επισκέψεις σε χώρους όλης της Ελλάδας. Αν τύχει όμως να μη γνωρίζω κάτι, απλά θα πω ότι δεν το γνωρίζω».
Η Καπνικαρέα με τις τοιχογραφίες του Φώτη Κόντογλου, έργο που διήρκεσε περίπου μια εικοσαετία. Η εκκλησία ανήκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Λένε ότι η ονομασία της εκκλησίας προέρχεται από τις γύρω βιοτεχνίες με υφάσματα (παραφθορά του καμουχά {ύφασμα}, καμουχάρη {υφασματέμπορος}) ή από τον εισπράκτορα {καπινικάρη} του καπνικού φόρου, δηλαδή του φόρου στις καπνοδόχους
Μετά τον Άγιο Ελευθέριο η ομάδα κατευθύνεται προς την Καπνικαρέα με τις εκπληκτικές τοιχογραφίες του Φώτη Κόντογλου και των μαθητών του. Η Κασσάνδρα εξηγεί για τους κώδικες σχετικά με τους κανόνες της αγιογραφίας, για τους αγιογράφους μοναχούς, για την Παναγία την Βρεφοκρατούσα, το ασυνήθιστο ιερό. Εδώ η κυρία που φυλάει την εκκλησία είναι πάρα πολύ αυστηρή με τις φωτογραφήσεις, αλλά ιδιαιτέρως χαλαρή με την ακτινοβολία και τα ντεσιμπέλ της φωνής της όταν μιλά στο κινητό της.
Η Παναγιά Παντάνασσα, μετόχι της Μονής Καισαριανής. Από τις αρχαιότερες βασιλικές της Αθήνας. Διακοσμήθηκε εσωτερικά τον 19ο-20ο αι. αλλά εξωτερικά αποτελεί έναν από τους αρχαιότερους τύπους βυζαντινών ναών. Η εικόνα της Παναγιάς βρίσκεται πλέον στην Παναγιά Σουμελά του Πόντου
Σειρά έχει η Παναγιά η Παντάνασσα που όλοι μας περνάμε ακριβώς δίπλα της όταν κατεβαίνουμε στο Μοναστηράκι, αλλά λίγοι τη βλέπουμε στ’ αλήθεια. Χτίστηκε μεταξύ του 8ου και του 10ου αιώνα και ήταν μοναστήρι αφιερωμένο στην Παναγιά (βασίλισσα των πάντων ή ανάσα των πάντων) που εγκαταλείφθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. Προχωράμε λίγο πιο πέρα και φτάνουμε στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού. Στο εσωτερικό της χτίστηκε τον 5ο αι. μ.Χ η Μεγάλη Παναγιά και απέξω το μικρό εκκλησάκι του Άγιου Ασώματου, απ’ το οποίο διασώζεται μόνο ένα απομεινάρι τοιχογραφίας. Επί τουρκοκρατίας η βιβλιοθήκη λειτουργούσε ως παζάρι. Κάποια εποχή κάηκε και έτσι μετά την κατεδάφισή του (1885) βγήκαν στην επιφάνεια τα αρχαία.
Βιβλιοθήκη Αδριανού. Η εκκλησία ονομάστηκε Μεγάλη Παναγιά λόγω των διαστάσεών της, πιθανόν να υπήρξε και μητρόπολη
Είναι γύρω στη μια το μεσημέρι και η ξενάγηση κάπου εδώ τελειώνει. Είμαστε συνεπείς στο πρόγραμμα και το ωράριο, όπως μας είχε γίνει γνωστό εξαρχής. Ευχαριστούμε την Κασσάνδρα και σιγά σιγά διαλυόμαστε. Ωστόσο, ορισμένοι δεν θέλουν ακόμα να εγκαταλείψουν και συνεννοούνται μεταξύ τους για τις αμέσως επόμενες περιηγήσεις τους. Στα ουζερί της Πλάκας μας φωνάζουν «best place here, try!». Δεν είναι άσχημα, να νιώθεις για λίγο τουρίστας στην ίδια σου την πόλη!
—
Πληροφορίες για τις δωρεάν ξεναγήσεις του Δήμου Αθηναίων θα βρείτε στην επίσημη ιστοσελίδα του Οργανισμού Πολιτισμού Αθλητισμού & Νεολαίας
Οι θέσεις για το τρίμηνο Απριλίου-Ιουνίου έχουν εξαντληθεί, νέο πρόγραμμα θα ισχύει από το φθινόπωρο 2015
Φωτογραφίες άρθρου: Ελένη Ζαχαροπούλου ©
