Ο Γκαλδός υπήρξε ο απόλυτος Ισπανός Μυθιστοριογράφος του 19ου αιώνα, ο υπέρτατος εκπρόσωπος του ρεαλισμού στην Ισπανία. Η επιρροή του είναι αναμφισβήτητη και συγκρίνεται με εκείνη του Κεϊρός στην Πορτογαλία ή του Μασάδο ντε Ασίς στην Βραζιλία. Όμως η εν λόγω (εξαιρετικά προσεγμένη) έκδοση συνιστά ένα διπλό παράδοξο: περιλαμβάνει δώδεκα από τα αναλογικά λιγοστά διηγήματα που εξέδωσε (καμιά εικοσαριά μόλις, όταν τα μυθιστορήματά του ανέρχονται σε σαράντα έξι!), ενώ τα διηγήματα αυτά ανήκουν στην λογοτεχνία του φανταστικού. Άρα λοιπόν έχουμε να κάνουμε με τα διηγήματα ενός κλασικού μυθιστοριογράφου και ταυτόχρονα με τις απόπειρες στην φανταστική λογοτεχνία ενός κλασικού ρεαλιστή. Αυτή η αντίφαση από μόνη της μου τράβηξε το ενδιαφέρον καθώς αποτελεί ένα είδος πρόκλησης. Όμως τα κείμενα αυτά στην πλειοψηφία τους δεν ανταποκρίνονται στο σπουδαίο όνομα του δημιουργού τους και αποδεικνύουν το γιατί ο Γκαλδός υπήρξε ένας εμβληματικός μυθιστοριογράφος και απόλυτος χρονικογράφος της ισπανικής κοινωνίας του 19ου αιώνα, αλλά όχι ένας διακεκριμένος διηγηματογράφος του φανταστικού.
Κατ’ αρχήν να ξεκαθαρίσω ότι ελάχιστα από τα εν λόγω κείμενα είναι διηγήματα με την σύγχρονη έννοια που αντιλαμβανόμαστε σήμερα, αλλά και η οποία είχε ήδη διαμορφωθεί σε σημαντικό βαθμό όταν έγραφε ο Γκαλδός. Τα περισσότερα εξ’ αυτών φλερτάρουν με το παραμύθι ή την παραβολή, ενώ άλλα αποτελούν ένα είδος ονειρικού παραληρήματος. Λίγα μπορούν να χαρακτηριστούν ως διηγήματα, έστω και αυτού που αποκαλούμε λογοτεχνία του φανταστικού.
Ποια είναι όμως τα μειονεκτήματα που προβληματίζουν στα εν λόγω κείμενα; Ας ξεκινήσω από εκείνα που χρονολογικά γράφτηκαν αρκετά νωρίς στην καριέρα του Γκαλδός. Σε αυτά συναντάει κανείς όλα τα τυπικά ελαττώματα κάθε νεαρού συγγραφέα: πομπώδες και υπερφίαλο ύφος, μια ψυχαναγκαστική ανάγκη επίδειξης, λες και αν παραγεμίσεις το κείμενο με αναρίθμητες παρομοιώσεις ή μεγαλόσχημους στοχασμούς θα αποδείξεις την αξία σου, αδυναμία εστίασης, απουσία ξεκάθαρου οράματος κλπ.
Άλλο πρόβλημα αποτελεί η ανυπαρξία τρισδιάστατων μυθοπλαστικών χαρακτήρων. Σύμφωνοι, στον περιορισμένο χώρο του διηγήματος οι συγγραφείς δεν επιχειρούν να αναπτύξουν πλήρεις χαρακτήρες, όμως η εμφανής συγγένεια αυτών των κειμένων με τις παραβολές, τα παραμύθια και το πικαρέσκ οδηγεί σε χαρακτήρες – καρικατούρες, χωρίς αληθοφανείς αντιφάσεις ή διλήμματα. Το αποτέλεσμα είναι κάτι που δεν συνδέεται με τις ανάγκες και τους προβληματισμούς της αστικής κοινωνίας της εποχής, κάτι που βεβαίως ο Γκαλδός εξέφρασε με απόλυτη επιτυχία στα μυθιστορήματά του, και σε αυτό δεν αναφέρομαι στο αλλόκοτο ή το φανταστικό της πλοκής τους, αλλά στο ύφος και την αναχρονιστική προσέγγιση.
Να μην παρεξηγηθώ, ψήγματα του ταλέντου και της ευφυίας του Γκαλδός υπάρχουν στην εν λόγω συλλογή και μάλιστα πολλά. Η διεισδυτική του παρατηρητικότητα, η ευρύτητα πνεύματος, η γλωσσική ικανότητα, η διαρκής υφολογική αναζήτηση, όλα αυτά εμφανίζονται κι εδώ. Όμως πολύ πιο εμφανή είναι τα προβλήματα παρά οι αρετές. Το ύφος όσο και η γλώσσα σε πολλά από τα κείμενα είναι παρωχημένο, ενδεικτικό όψιμων ρομαντικών πεζών. Εξαιρέσεις βεβαίως υπάρχουν. Για παράδειγμα το «Που είναι το κεφάλι μου;» είναι μια ευρηματική σάτιρα γύρω από τους υπερφίαλους διανοούμενους και μοιάζει σα να έχει βγει κατ’ ευθείαν από τις σελίδες του Γκόγκολ, μόνο που δυστυχώς είναι ανολοκλήρωτο, ή το «Μυθιστορία του τραμ» επίσης έχει ενδιαφέροντα στοιχεία που κλείνουν το μάτι στον μεταμοντερνισμό, αναμιγνύοντας πραγματικότητα με μυθοπλασία.
Η έκδοση αποτελείται από πολύ χρήσιμα σχόλια, βιογραφικά στοιχεία και ένα ενδιαφέρον επίμετρο. Αν μη τι άλλο, ο συνδυασμός όλων των παραπάνω αποτελούν μια εξαιρετική εισαγωγή όχι απλά στο έργο και τη ζωή του Γκαλδός, αλλά και μια γενικότερη εισαγωγή στον ισπανικό πολιτισμό, ιδιαίτερα στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου.
Όμως όση αξία κι αν έχει η ανάγνωση των συγκεκριμένων σύντομων αφηγημάτων του Γκαλδός για τον μελετητή της ισπανικής λογοτεχνίας ή έναν μεταπτυχιακό φοιτητή που κάνει την διατριβή του στον σημαντικό αυτό Ισπανό πεζογράφο, οι αναγνώστες καλά θα κάνουν να τον γνωρίσουν μέσα από κάποιο από τα μυθιστορήματά του. Είναι εκεί που συναντάται η πραγματική φωνή ενός εμβληματικού για τη χώρα του συγγραφέα.
