Πριν λίγες μέρες, στις 18 Μαΐου, πραγματοποιήθηκε το 1ο webinar για τις μεταμοσχεύσεις στην Ελλάδα, μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, με τη στήριξη του Ιδρύματος Ωνάση και την επιστημονική αιγίδα του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) και του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου. Σπουδαία ονόματα, ανάμεσα στα οποία ήταν ο Καθηγητής Παθολογίας – Λοιμωξιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Σωτήρης Τσιόδρας, ο Καθηγητής χειρουργικής μεταμοσχεύσεων στο Imperial College London και Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Μεταμοσχεύσεων Βασίλης Παπαλόης και o Καθηγητής της Πολιτικής της Υγείας και Διευθυντής του LSE Health – Εκπρόσωπος της Ελλάδας στους διεθνείς οργανισμούς για τον COVID-19 Ηλίας Μόσιαλος, συζήτησαν διαδικτυακά για την επίδραση του COVID-19 στο μεταμοσχευτικό τοπίο, καθώς και για το μέλλον των μεταμοσχεύσεων και της δωρεάς οργάνων τόσο στη χώρα μας, όσο και πανευρωπαϊκά. Γεγονός είναι ότι είναι πολύ πιθανότερο να χρειαστούμε εμείς οι ίδιοι ένα μόσχευμα κατά τη διάρκεια της ζωής μας από το να δωρίσουμε τα όργανά μας. Γεγονός όμως επίσης είναι ότι η Ελλάδα έχει το χαμηλότερο ποσοστό δωρεών μεταμόσχευσης στην Ευρώπη – μόλις 5 ανά 1 εκ. πληθυσμού, σε μια χώρα που χάνει σε δυστυχήματα 1500 ανθρώπους τον χρόνο. Και ότι υπάρχουν σίγουρα δυσκολίες και δυσλειτουργίες στην οργάνωση, αλλά και πολλοί μύθοι και δεισιδαιμονίες που συνδέονται με τη μεταμόσχευση. Όταν είπα σε γνωστούς μου ότι ετοιμάζουμε άρθρο για τις μεταμοσχεύσεις, κάποιοι σχολίασαν μεταξύ αστείου και σοβαρού τα γνωστά, περί αφαίρεσης οργάνων, κατάλοιπα από αστικούς μύθους, fake news και στερεότυπα από παλιές ελληνικές ταινίες! Για πόσο θα μένουμε εκεί και θα συγκινούμαστε απλά πρόσκαιρα, όταν κάποιος ευρύτερα γνωστός μας καλεί να προσφέρουμε ή προσφέρει ο ίδιος; Πριν λίγους μήνες ανακοινώθηκε η δωρεά 100 εκ. ευρώ του Ιδρύματος Ωνάση για τη δημιουργία του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου, ενός σύγχρονου νοσοκομείου 7.000 τ.μ. για ενήλικες και παιδιά δίπλα στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, ενώ το Ίδρυμα θα στηρίξει την προώθηση και την ανάπτυξη της μεταμόσχευσης και της δωρεάς οργάνων με μια σειρά παράλληλων δράσεων και παρεμβάσεων.
Για όλα τα παραπάνω μιλήσαμε με τον συντονιστή του webinar, τον καθηγητή Ιωάννη Μπολέτη, Πρόεδρο του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, καθηγητή Νεφρολογίας και διευθυντή της Νεφρολογικής κλινικής του Λαϊκού νοσοκομείου, προκειμένου να μας διαφωτίσει για τον ευαίσθητο αυτό τομέα μας και τα επόμενα βήματα που έχουν σχεδιάσει από κοινού με το Ίδρυμα Ωνάση και τον ΕΟΜ. Για τη γνώση, την ενημέρωση αλλά κυρίως την κοινωνική συνείδηση.
Μια εξαιρετική πρωτοβουλία υλοποιήθηκε πρόσφατα από το Ίδρυμα Ωνάση, με την επιστημονική αιγίδα του ΕΟΜ και του Ωνάσειου, το 1ο webinar για τις μεταμοσχεύσεις στην εποχή του COVID-19. Είχαμε μάλιστα την ευκαιρία να ακούσουμε και σπουδαίους ομιλητές, όπως ο κ. Τσιόδρας, ο κ. Παπαλόης και ο κ. Μόσιαλος. Πείτε μας λίγα λόγια για τη διαδικτυακή συζήτηση.
Είναι γνωστό ότι οι μεταμοσχεύσεις στην Ελλάδα είναι πολύ πίσω όπως επίσης είναι γνωστό ότι υπάρχει μια προσπάθεια επανεκκίνησης με αφετηρία τη δημιουργία του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου (Ω.Ε.ΜΕ.Κ.) και τη στενή συνεργασία Ιδρύματος Ωνάση, Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, LSE, Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, Υπουργείου Υγείας και όλων των φορέων όπως η Ελληνική Εταιρεία Μεταμοσχεύσεων. Ο Covid 19 μας έφερε πίσω και η επανέναρξη της προσπάθειάς μας έγινε με το 1ο webinar για τις μεταμοσχεύσεις.
Πρόσφατα, ξεκίνησαν και οι κατασκευαστικές εργασίες για τη δημιουργία του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου (Ω.Ε.ΜΕ.Κ.). Πώς προέκυψε αυτή η μεγάλη δωρεά από το Ίδρυμα Ωνάση;
Το Ίδρυμα Ωνάση είχε και έχει τρεις βασικούς άξονες κοινωφελούς δράσης: τον πολιτισμό, την παιδεία και την υγεία, έχοντας πάντα ως γνώμονα το μακροπρόθεσμο και πολλαπλασιαστικό όφελος για την κοινωνία. Με αυτή την πυξίδα, δημιούργησε το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, το οποίο ξεκίνησε να λειτουργεί το 1993. Μέχρι τότε οι Έλληνες ασθενείς αναγκαζόντουσαν να καταφεύγουν στο εξωτερικό για καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις. Λίγο μετά ξεκίνησε και τις μεταμοσχεύσεις καρδιάς που επίσης δεν γίνονταν στην Ελλάδα κι έτσι έφερε τη σύγχρονη καρδιοχειρουργική κοντά στον Έλληνα ασθενή καλύπτοντας ένα τεράστιο κενό στην Υγεία. Τώρα, διαπιστώνοντας ένα άλλο μεγάλο κενό στο σύστημα υγείας της χώρας, τις μεγάλες ελλείψεις στις μεταμοσχεύσεις, συνεχίζει την προσφορά του με τη δημιουργία του Ω.Ε.ΜΕ.Κ.. Η προσπάθεια που καταβάλλεται είναι πιο συστηματική από ποτέ και υπάρχει ανταπόκριση και σύμπνοια στο ζήτημα. Ενδεικτικό είναι ότι ο πρωθυπουργός έκλεισε την ομιλία του στα εγκαίνια με ένα πράγματι πολύ ωραίο απόσπασμα από το βιβλίο του Δημήτρη Στρατούλη που μιλά για τις τρεις φορές που ξαναγεννήθηκε και για τη δωρεά, τονίζοντας ότι ασχέτως από πολιτικές τοποθετήσεις, το κοινό μας είναι ότι είμαστε άνθρωποι και δεν μοιράζουμε τίποτα σε σχέση με τη μεταμόσχευση και τη δωρεά. Δεν θα αντιπολιτευόμαστε ο ένας τον άλλον για τη μεταμόσχευση!
Είμαστε πολύ χαμηλά στις δωρεές για μεταμόσχευση, έτσι δεν είναι;
Έχουμε το χαμηλότερο αριθμό στην Ευρώπη, χρειάζεται λοιπόν κάτι να κάνουμε. Ο ασθενής με κατεστραμμένα όργανα, δεν θα ζήσει αν δεν πάρει όργανο. Οι δε νεφροπαθείς θα ζήσουν λιγότερο και χειρότερα με την αιμοκάθαρση. Το Ίδρυμα λοιπόν αποφάσισε να δημιουργήσει ένα νέο νοσοκομείο δίπλα στο Ωνάσειο, το οποίο θα αφιερωθεί στις μεταμοσχεύσεις οργάνων, αλλά και στην Παιδοκαρδιολογία και Παιδοκαρδιοχειρουργική. Ήδη στο Ωνάσειο λειτουργεί το μοναδικό πρόγραμμα μεταμόσχευσης καρδιάς στην Ελλάδα και πλέον ξεκίνησε και το πρόγραμμα των πνευμόνων. Δεν έχει γίνει ακόμα κάποια μεταμόσχευση, γιατί δεν έχει βρεθεί κατάλληλος δότης, αλλά έχει δημιουργηθεί κατάλογος ατόμων που περιμένουν και έχουν δημιουργηθεί όλες οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να πάει καλά το πρόγραμμα. Θα επεκταθεί και σε άλλα όργανα, όταν σε μια περίπου τριετία ολοκληρωθεί το Κέντρο.
Εκτός από τη δημιουργία του νέου νοσοκομείου θα υπάρξουν κι άλλες ενέργειες;
Η συμβολή του Ιδρύματος Ωνάση είναι ολιστική. Καθώς συνειδητοποιεί τη μεγάλη έλλειψη δωρεάς που υπάρχει, έχει αποδυθεί σε μια ολιστική προσέγγιση για την ανοικοδόμηση του τομέα των Μεταμοσχεύσεων. Εκτός από την υποδομή, συμβάλλει στην εκπαίδευση με υποτροφίες γύρω από τις μεταμοσχεύσεις. Παράλληλα, είναι οι δομές και έτσι στηρίζει τη χρηματοδότηση του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου για τις Μεταμοσχεύσεις, η εκπόνηση του οποίου ανατέθηκε στους διακεκριμένους καθηγητές Ηλία Μόσιαλο και Βασίλη Παπαλόη σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο του LSE στο Λονδίνο. Έχει ήδη γίνει η συγκρότηση διεθνούς επιτροπής με ελληνική συμμετοχή για να μελετήσει το μεταμοσχευτικό πρόβλημα της Ελλάδας και να προτείνει λύσεις που έχουν δοκιμαστεί διεθνώς. Τον Ιούνιο θα έχει κατατεθεί το πρόγραμμα και ο πρωθυπουργός δεσμεύτηκε ότι η Πολιτεία θα φροντίσει ώστε να γίνουν οι απαραίτητες νομοθετικές και κανονιστικές ρυθμίσεις, να υιοθετηθούν οι προτεινόμενες καλές πρακτικές και το Εθνικό Σχέδιο να γίνει νόμος του κράτους. Όπως επίσης ανακοίνωσε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση κ. Αντώνης Παπαδημητρίου, θα χρηματοδοτήσει τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων για να προσλάβει τοπικούς συντονιστές σε βασικές μονάδες εντατικής στη χώρα, ώστε το υπουργείο Υγείας να συνεχίσει αυτή τη λειτουργία μέσα στα νοσοκομεία και να την επεκτείνει, καθώς αυτό είναι ένα νευραλγικό σημείο για την προώθηση της δωρεάς. Άτομα δηλαδή εκπαιδευμένα, που θα βλέπουν ποιοι από τους αποβιώσαντες στη μονάδα είναι κατάλληλοι για δωρητές και θα κάνουν τις απαραίτητες ενέργειες, για να προχωρήσει η διαδικασία. Έτσι θα υπάρχει λιγότερος φόρτος για τους γιατρούς των μονάδων εντατικής, που έχουν ήδη να κάνουν αρκετά ώστε να ζήσουν οι άνθρωποι που νοσηλεύονται εκεί.
Γίνεται και κατάρτιση του ιατρικού προσωπικού;
Το Ίδρυμα έδωσε υποτροφίες σε γιατρούς του νοσοκομείου και σε άλλο προσωπικό, πήγαν στη Βιέννη για να λάβουν την απαραίτητη εκπαίδευση για τις μεταμοσχεύσεις πνευμόνων. Τώρα συνεχίζει τις υποτροφίες σε προσωπικό του νοσοκομείου αλλά και σε άτομα που ανήκουν στο δίκτυο των μεταμοσχεύσεων. Να διευκρινίσω με την ευκαιρία ότι το Ωνάσειο θα κάνει τις μεταμοσχεύσεις σε συνεργασία με δίκτυα εξειδικευμένων νοσοκομείων. Αυτό έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία. Για παράδειγμα στους πνεύμονες η συνεργασία θα είναι με το Αττικό, τη μονάδα εντατικής και πνευμονολογική κλινική του νοσοκομείου. Το Λαϊκό νοσοκομείο έχει δυο κλινικές μεταμόσχευσης, τη νεφρολογική και τη γαστρεντερολογική για το ήπαρ. Οι μονάδες θα λειτουργούν στο πλαίσιο ενός δικτύου με κέντρο το Ωνάσειο. Επίσης οι γιατροί αυτού του δικτύου υποστηρίζονται με υποτροφίες, ενισχύονται με μηχανήματα κλπ.
Σ’ ένα τόσο περιορισμένο τοπίο, υπάρχει ο φόβος της συναλλαγής. Είναι βάσιμος;
Θέλω να διαβεβαιώσω απόλυτα και μετά λόγου γνώσεως, ότι στις μεταμοσχεύσεις δεν υπάρχει οποιαδήποτε συναλλαγή. Αυτό που λένε θα μπορούσε να υπάρξει στο ποιος θα πάρει το μόσχευμα. Αλλά δε γίνεται γιατί από τη στιγμή που υπάρχουν διαθέσιμα όργανα, ακολουθείται νομοθετημένη διαδικασία και υπάρχουν αυστηρά κριτήρια για το ποιος δικαιούται. Αυτά διακινούνται από τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων κι όχι από τις μονάδες μεταμοσχεύσεων. Το σύστημα είναι διαδικτυακό, τα στοιχεία όλα είναι ηλεκτρονικά. Εδώ και χρόνια έχει θωρακιστεί το σύστημα. Υπάρχουν διεθνώς αποδεκτά κριτήρια και θεωρώ ότι είναι δίκαια. Στις ζώσες μεταμοσχεύσεις υπάρχουν οι συγγενείς και μη. Ο μη συγγενής δότης πρέπει ν’ αποδείξει ότι έχει συναισθηματική σχέση με τον υποψήφιο λήπτη. Αυτή τη στιγμή αυτό ελέγχεται μέσα από μια διαδικασία έρευνας με συνεντεύξεις, έλεγχο κοινωνικού περιβάλλοντος κλπ από επιτροπή του ΕΟΜ. Τα μέλη της δεν έχουν καμιά σχέση με εμάς που κάνουμε τις μεταμοσχεύσεις, ούτε είναι υπάλληλοι του ΕΟΜ. Είναι ψυχίατροι, κοινωνικοί λειτουργοί και δικαστικοί λειτουργοί. Παλιά κρινόταν η συναισθηματική σχέση με δικαστική απόφαση, μετά κρίθηκε ότι η επιτροπή μπορεί να κρίνει επαρκέστερα. Το σύστημα είναι αυστηρότερο απ’ ό,τι στα περισσότερα κράτη και δεν αφήνει περιθώρια συναλλαγής.
Και ο άλλος φόβος, ότι αν γίνεις δότης, μπορεί να κινδυνεύεις;
Μύθοι κυκλοφορούν στη ζωή σε πολλούς τομείς σ’ όλο τον κόσμο! Η μυθοπλασία και οι προκαταλήψεις στη χώρα μας είναι παραπάνω από το μέσο ευρωπαϊκό όρο. Γι’ αυτούς που φοβούνται να γίνουν δότες μετά θάνατον, θα πω κάτι που έλεγε ένας διευθυντής μου στην Αγγλία, ότι «Αν ήθελα να είμαι απόλυτα διασφαλισμένος ότι, αν βρεθώ διασωληνωμένος σε μια εντατική μονάδα, δεν θα τραβήξουν τον διακόπτη για να σταματήσουν τη θεραπεία, τότε θα γινόμουν δότης». Γιατί όταν είσαι δωρητής, οι διαδικασίες που ακολουθούνται για να διαπιστωθεί ότι έχει πλέον επέλθει εγκεφαλικός θάνατος, είναι ακόμα πιο ενδελεχείς και αυστηρές. Υπάρχουν τρεις διαφορετικοί γιατροί που κάνουν τα τεστ για τη διαπίστωση του εγκεφαλικού θανάτου που δεν έχουν καμία σχέση με τον χώρο της μεταμόσχευσης, είναι ανεξάρτητοι. Δεν τίθεται κανένα θέμα να μας πάρουν τα όργανα επειδή είμαστε δωρητές, το αντίθετο. Το κυριότερο είναι όχι τόσο η κάρτα δότη, που είναι μια απλούστατη διαδικασία που γίνεται πλέον και ηλεκτρονικά στον ΕΟΜ, αλλά το να ξέρει η οικογένειά σου ότι επιθυμία σου είναι, αν βρεθείς σε αυτή την απευκταία κατάσταση, να είσαι δωρητής. Κανένας γιατρός σ’ όλο τον κόσμο δεν πρόκειται να πάρει όργανα, αν η οικογένεια αρνηθεί. Δεν μπαίνει κανείς σε διαμάχη με την οικογένεια για τη βούληση του δότη. Γι’ αυτό πάντα λέω ότι ασφαλώς καλή είναι η κάρτα δότη, αλλά το κυριότερο είναι να γνωρίζει η οικογένεια και να σεβαστεί την επιθυμία του.
Πού οφείλεται λοιπόν κατά τη γνώμη σας το τόσο χαμηλό ποσοστό δωρεάς στη χώρα μας;
Το χαμηλό ποσοστό δοτών οφείλεται στο ότι δεν έχουμε κάνει αυτό που έχουν κάνει οι άλλες χώρες, να προσεγγίσουμε τον κόσμο, να εξηγήσουμε τι είναι η μεταμόσχευση, την ανάγκη για τη μεταμόσχευση, τη δωρεά και τη διαδικασία της και τη διασφάλιση που αναφέραμε, το ότι είναι ένα θέμα που συμφέρει τον καθένα μας. Γιατί ας μην έχουμε την ψευδαίσθηση ότι άλλοι αρρωσταίνουν κι εμείς είμαστε στο απυρόβλητο. Μετά τρέχουμε να βρούμε λύση, ενώ όταν έπρεπε να δουλέψουμε για τη λύση, αδιαφορούσαμε. Η ατομική προσπάθεια δε βοηθάει παντού και χαρακτηριστική έκφραση συλλογικότητας είναι η μεταμόσχευση. Ή το αποδεχόμαστε σαν κοινωνία, την υλοποιούμε κι όταν τη χρειαστούμε θα έχουμε κι εμείς ευκαιρίες, ή αδιαφορούμε κι αν μας τύχει, τότε θα χάσουμε τη ζωή μας ή θα έχουμε χειρότερη ζωή.
Οι ίδιοι οι γιατροί δεν έχουν ένα μερίδιο ευθύνης στο να προσπαθήσουν απ’ τη δική τους πλευρά;
Οι γιατροί έχουμε αυξημένο επίπεδο ευθύνης, γιατί δεν μπορούμε να επικαλεστούμε άγνοια η ότι δεν βλέπουμε το πρόβλημα. Ο κόσμος δεν το αντιμετωπίζει πρόσωπο με πρόσωπο. Εμείς όμως ναι. Πρέπει κι εμείς να αλλάξουμε στάση. Οι γιατροί της εντατικής εφημερεύουν, αγωνίζονται, τρέχουν. Το να σώσεις έναν άλλον άνθρωπο είναι μέρος της δουλειάς τους. Η ιατρική δεοντολογία, υποχρέωση και δουλειά μας είναι να σώζουμε αρρώστους. Άρρωστοι είναι κι αυτοί που περιμένουν για μεταμόσχευση. Αν δεν σωθεί η ζωή ενός ασθενούς τους, μέσω αυτού μπορούν να σωθούν άλλες ζωές κι αυτοί να έχουν συνεισφέρει. Κι απ’ την άλλη πλευρά η πολιτεία να τους δημιουργήσει καλύτερες εργασιακές συνθήκες, ώστε η διαδικασία να γίνεται πιο ανώδυνα. Γιατί σίγουρα η διαδικασία της δωρεάς έχει έναν κόπο και χρόνο που στις συνθήκες εργασίας είναι πιεστικό. Σε αυτό το κομμάτι αποκλειστικά μπορούν να βοηθήσουν οι εξειδικευμένοι άνθρωποι που προαναφέραμε. Το να μιλήσουν με τους συγγενείς, να επικοινωνήσουν με τον ΕΟΜ, να βλέπουν τους ασθενείς καθημερινά, να κινήσουν τα τεστ εγκεφαλικού θανάτου για τη διαπίστωση του θανάτου, όλα αυτά είναι σημαντική δουλειά. Πάντως θέμα εξοπλισμού στις μονάδες δεν υπάρχει, μεταξύ άλλων γιατί ο αριθμός των μεταμοσχεύσεων είναι πολύ μικρός. Για να δημιουργηθούν ελλείψεις, θα έπρεπε να τριπλασιαστεί ο αριθμός.
Πόσο εύκολο είναι να κάνει κανείς μεταμόσχευση από το εξωτερικό;
Είναι άλλος ένας μύθος το ότι μπορείς να πας στο εξωτερικό για μεταμόσχευση. Κάθε χώρα έχει τους δικούς της ασθενείς. Δεν δέχονται για μεταμοσχεύσεις ασθενείς από άλλες χώρες. Κάποιες λίγες μεταμοσχεύσεις που μπορούμε και κάνουμε έξω, είναι περίπου πέντε το χρόνο. Όποια συνεργασία με το εξωτερικό είναι στο επίπεδο της τεχνογνωσίας. Επειδή π.χ δεν κάναμε μεταμοσχεύσεις πνεύμονα εδώ, στείλαμε γιατρούς να εκπαιδευτούν στη Βιέννη κι εκείνοι αντίστοιχα έπαιρναν κάποιους ασθενείς. Τώρα πια εκπαιδευτήκαμε. Το Ωνάσειο νοσοκομείο έχει κάνει σχετική συμφωνία και εφόσον έχουμε μεταμόσχευση θα έρχεται και χειρουργός από τη Βιέννη για το πρώτο διάστημα. Ή αν για παράδειγμα χρειαστούμε κάτι π.χ για την παιδιατρική μεταμόσχευση, θα φέρουμε και έναν γιατρό από το εξωτερικό. Επιστημονική συνεργασία ασφαλώς έχουμε και θα έχουμε. Αλλά δεν θα λαθροβιώσουμε κατά τη γνώμη μου και σ’ αυτό το θέμα. Ή λύνουμε εμείς το ζήτημα των μεταμοσχεύσεων και της δωρεάς, ή όσοι χρειαστούμε μοσχεύματα, θα πεθάνουμε, γιατί δεν υπάρχουν ή θα μείνουμε στην αιμοκάθαρση. Τρόποι διαφυγής δεν υπάρχουν.
