Ένας άσκοπος πόλεμος που πότισε τα πάντα με τόσο αίμα και τόσο θάνατο, ώστε τίποτα πια να μην μπορεί να ανθίσει. Δύο αντιμέτωπα στρατόπεδα, παραδομένα στην αδράνεια, στη διαφθορά, στον κυνισμό. Αυτή δεν είναι μια ιστορία αγάπης. Είναι μια ιστορία παρακμής. Εκεί οι παλιοί ήρωες και τα ματαιωμένα ιδανικά πεθαίνουν και η ανθρώπινη φύση αφήνεται στην πιο άγρια, την πιο τερατώδη απεικόνισή της. Αυτή είναι η ιστορία του έργου «Τρωίλος και Χρυσηίδα» του Σαίξπηρ που παρουσιάζεται στο Θέατρο Rex – Σκηνή «Ελένη Παπαδάκη» του Εθνικού Θεάτρου σε μετάφραση Νίκου Χατζόπουλου και σκηνοθεσία Μαρίας Πανουργιά.
Συνάντησα τη Μαρία Πανουργιά σε ένα café δίπλα στο REX, και από τα πρώτα πράγματα που μου είπε είναι πόσο τυχερή και χαρούμενη αισθάνεται για τη συνεργασία της με τη συγκεκριμένη ομάδα ηθοποιών και συντελεστών, ειδικά σε ένα τέτοιο έργο όλα είναι στην κόψη, δεν υπάρχει κάθαρση, δεν υπάρχει φως. Μοιάζει με τούνελ που δεν βλέπεις την άκρη του. Κάπως έτσι πιάσαμε την άκρη του νήματος:
Δεν ξέρω αν μπορεί να πει ποτέ κανείς ότι γνωρίζει κάποιο έργο του Σαίξπηρ. Όλα τα έργα του έχουν τόσο πυκνά νοήματα που συνεχώς ανακαλύπτεις πράγματα και η ανάγνωσή τους γίνεται κατά κάποιο τρόπο επ’ αόριστον.
Το «Τρωίλος και Χρυσηίδα» είναι από τα πιο δύσκολα έργα του Σαίξπηρ καθώς αφήνει το τέλος πολύ ανοιχτό και δεν έρχεται ποτέ η κάθαρση. Αυτό δυσκολεύει πολύ τη σκηνική αφήγηση. Στο έργο δεν υπάρχει κανένα θετικό πρόσωπο. Η πλοκή ξεκινάει με αρρώστια και σύφιλη και καταλήγει με τον ίδιο τρόπο. Όλοι οι ήρωες του Τρωικού πολέμου είναι καθάρματα, ακόμη κι αυτοί που φαίνεται ότι δεν είναι. Ο Σαίξπηρ δεν αφήνει τίποτα στο απυρόβλητο. Όλα είναι σε απόλυτη παρακμή.
Το «Τρωίλος και Χρυσηίδα» καταθέτει κάποιες πρώτες σκέψεις και προβληματισμούς για τον καπιταλισμό και την εξουσία, και τι διάβρωση φέρνουν στις αξίες. Η εξουσία, αν και εμείς δεν τη γνωρίζουμε γιατί δεν κατέχουμε τέτοιες θέσεις, έχει την ιδιότητα να μεταλλάσσει την ανθρώπινη φύση με έναν περίεργο τρόπο. Το συγκεκριμένο έργο δεν παιζόταν στο θέατρο για 300 χρόνια αφού γράφτηκε, μόνο διαβαζόταν. Τότε σου κοβόταν το κεφάλι αν έκανες κριτική στην εξουσία. Τώρα έχουμε κατακτήσει να μπορούμε να μιλάμε για τις εξουσίες, αν και δεν συμβαίνει αυτό σε όλες τις χώρες.
Το σόου σίγουρα θα συνεχιστεί, αλλά δεν ξέρω να σου πω πώς θα συνεχιστεί. Τώρα ζούμε την καταστροφή, με την πανδημία, με τον πόλεμο. Θα μου πεις γιατί και ο πόλεμος που γινόταν λίγο πιο ‘κει δεν ήταν πόλεμος; Φυσικά και ήταν. Τώρα επειδή νιώθουμε ότι «κουνιέται» και η ήπειρος, στην οποία τυχαίνει να βρισκόμαστε νιώθουμε τον σεισμό πιο κοντά μας. Φαίνεται ότι τα πράγματα θα αλλάξουν, δηλαδή θα αλλάξουν ριζικά. Είμαστε στη στιγμή που συμβαίνει αυτό και δεν μπορούμε να προφητέψουμε τι θα συμβεί και πώς το ανθρώπινο είδος θα αντιμετωπίσει αυτές τις αλλαγές. Η Ιστορία έχει δείξει ότι, συνήθως, μετά τις μεγάλες καταστροφές υπάρχει αναγέννηση. Εμείς ίσως να προλάβουμε μόνο την καταστροφή και όχι την αναγέννηση. Δεν ξέρουμε. Θα δούμε.
Ο Σαίξπηρ έχει κάνει μια μεταφορά του Τρωικού πολέμου στην εποχή του, δηλαδή μιλάει για ιππότες, για ασθένειες εκείνης της περιόδου και όλα τα σχετικά. Εγώ με τη σειρά μου φαντάστηκα πού συμβαίνει αυτός ο πόλεμος –ή μάλλον η αναμονή του πολέμου μετά από επτά χρόνια. Έτσι φαντάστηκα έναν κόσμο πρωτόγονο, ναΐφ και ταυτοχρόνως μελλοντικό. Ο λόγος που οδηγήθηκα σε αυτό τον δρόμο ήταν επειδή στο ίδιο το κείμενο του Σαίξπηρ οι ήρωες έχουν κάτι το πρωτόγονο αλλά παράλληλα μιλούν με ευφυΐα, τη μια στιγμή βρίζονται σαν να βρίσκονται σε καταγώγιο και την επόμενη εκφράζονται ποιητικά. Συνεπώς, προσπάθησα να φτιάξω ένα τέτοιο τοπίο και σκηνικό αλλά και ως προς τα πλάσματα που ζουν σε αυτό.
Έχω δώσει τον τίτλο: «Τρωίλος και Χρυσηίδα, σχεδόν άνθρωποι». Είναι λίγο πριν τελειώσει το ανθρώπινο είδος ή λίγο πριν κάνει την εμφάνισή του. Ο σκηνικός χώρος είναι μια κατάσταση μεταξύ ζωής και θανάτου, σαν τα Μπάρντο της θιβετιανής παράδοσης. Εκεί οι άνθρωποι συναντιούνται πριν αποχωρήσουν οριστικά από τον κόσμο των ζωντανών, χωρίς να έχουν επίγνωση ότι έχουν πεθάνει και γι’ αυτό επικαλούνται σκέψεις και πράξεις της μέχρι τότε ζωής τους. Μέσα σε αυτή τη συνθήκη είναι σαν να δημιουργείται μια λούπα και μοιάζει αυτή η «στιγμή» της αναμονής του πολέμου να διαρκεί για πάντα.
Το ανθρώπινο είδος δεν φαίνεται να μαθαίνει από την επανάληψη των δεινών. Ούτε ο έρωτας, στο έργο, είναι κάτι που αξίζει τον κόπο καθώς αποδεικνύεται ότι είναι μόνο λαγνεία, μόνο έξαψη. Άλλωστε το λέει και ο Σαίξπηρ: «Λαγνεία και πόλεμος, μόνο αυτά μένουν στη μόδα, τίποτα άλλο». Η απογοήτευση των ηρώων έχει εγωκεντρικό άξονα. Η απόρριψη που αισθάνονται είναι μια ναρκισσιστική αντίδραση και δεν έχει να κάνει με την αγάπη.
Προσπαθώ να φέρω στη σκηνή αυτό που εγώ βλέπω σε ένα έργο. Δεν με ενδιαφέρει ιδιαίτερα να καταδείξει τα πολιτικά νοήματα. Τέλος πάντων, δεν είναι αυτός ο τρόπος με τον οποίο διαβάζω τα έργα. Θεωρώ ότι όποιος διαβάζει το έργο παίρνει μόνος του τα νοήματα. Στο «Τρωίλος και Χρυσηίδα» προσπάθησα να δείξω τη μεταφυσική του Σαίξπηρ που πιστεύω ότι υπάρχει σε όλα του τα έργα.
