Ο Τόμας Χάρντυ πάντοτε θα αποτελεί ένα από τα μεγάλα ονόματα όχι μόνο της αγγλικής λογοτεχνίας της βικτωριανής περιόδου αλλά και ευρύτερα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα. Όμως είναι επίσης αλήθεια ότι σε διαδοχικές γενιές αναγνωστών έχει αποκτήσει τη φήμη ενός λαμπρού απολιθώματος, ενός από τους στυλοβάτες μεν του βρετανικού νατουραλισμού (αν και κάποιοι αμφισβητούν αυτό τον όρο) που όμως έχει χάσει τη διαχρονική ικανότητα να αγγίζει τις πιο σύγχρονες ευαίσθητες χορδές.
Ακόμη και στη διάρκεια της ζωής του, οι αρνητικές κριτικές που είχε λάβει για το τελευταίο, σπουδαιότερο, και πλέον τραγικό του μυθιστόρημα Τζουντ ο Αφανής, τον οδήγησαν σε οριστική ρήξη με την πεζογραφία με αποτέλεσμα να αφιερώσει τα τελευταία τριάντα χρόνια της ζωής του αποκλειστικά στην ποίηση. (Πολλοί μέχρι σήμερα έχουν ταυτίσει το όνομα του Χάρντυ με το μυθιστόρημα και ξεχνάνε ότι κατέχει περίοπτη θέση και στην αγγλική ποίηση).
Η υστεροφημία του δέχθηκε ισχυρό πλήγμα από μια γενιά μοντερνιστών κριτικών με κυριότερο εξ’ αυτών τον Τ.Σ. Έλιοτ, εν πολλοίς μια κριτική άδικη και προκατειλημμένη. Όμως ισχύει ότι ο Χάρντυ στα μεγάλα του μυθιστορήματα επιδεικνύει μεν σπουδαίες αρετές, αλλά και πολύ χτυπητές αδυναμίες. Ο Χάρολντ Μπλουμ τον χαρακτήριζε ως μια δύναμη ζωτικότητας που εξέφραζε την περίφημη «βούληση για ζωή» του Σοπενχάουερ, έναν συγγραφέα που αποτύπωνε με μνημειώδη τρόπο τη σύγκρουση ανάμεσα στους φυσικούς νόμους και την ανθρώπινη ηθική, με συγγενικούς φιλοσοφικούς και αισθητικούς δεσμούς τόσο με τον Τολστόι όσο και με τον πνευματικό του κληρονόμο, τον Ντ. Χ. Λώρενς. Υπήρξε αναμφίβολα ένας συγγραφέας της επαρχιακής και αγροτικής ζωής, ο οποίος ποτέ δεν ένιωσε άνετα στο αστικό περιβάλλον, και ίσως αυτό του στέρησε δημοτικότητα.
Όμως εξέφρασε όσο λίγοι το πέρασμα από μια γεωργική, πιο φυσική ζωή προς μία βιομηχανοποιημένη και αστικοποιημένη κοινωνία, την ανατροπή ενός αρχαίου κόσμου υπέρ της σύγχρονης αλλά αμφιλεγόμενης εξέλιξης και της ηθικής αλλοίωσης που αυτή συνεπάγεται. Στα μάτια μου μοιάζει με έναν ισχυρό, βιβλικό σχεδόν συγγραφέα, ένα πεδίο βαρύτητας από μόνος του, αλλά ταυτόχρονα κάπως μονολιθικό, ο οποίος δεν επέτρεπε ιδιαίτερη ελευθερία στους χαρακτήρες του. Έτσι, τα μυθιστορήματά του έμοιαζαν υπερβολικά ελεγχόμενα, κάπως τεχνητά. Ο Χάρντυ υπήρξε ένας δημιουργός που έμοιαζε με Ολύμπιο Θεό, με έφεση στην τραγική ηθική διάσταση αλλά χωρίς την πλαστικότητα και ευελιξία στη φαντασία και το όραμα. Η σπουδαία του παρακαταθήκη στηρίζεται στα μεγάλα του έργα: Μακριά από το Αγριεμένο Πλήθος (1874), Ο Δήμαρχος του Κάστερμπριτζ (1886), Τες (1891) και Τζουντ ο Αφανής (1895).
Το Μακριά από το Αγριεμένο Πλήθος λοιπόν ήταν η πρώτη σημαντική επιτυχία του και εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα πιο αγαπημένα του έργα. Η πλοκή στηρίζεται σε ένα κουαρτέτο χαρακτήρων: τη νεαρή αλλά αυτόνομη και αντισυμβατική Μπεθέσντα και τους τρεις άντρες που την ερωτεύονται και οι οποίοι εκπροσωπούν τρεις διαφορετικούς κόσμους: τον Γκάμπριελ Όουκ, έναν άξιο και εργατικό αγρότη και κτηνοτρόφο που όμως προέρχεται από ταπεινή καταγωγή και δεν έχει περιουσία, τον αξιοπρεπή και ευκατάστατο μεσήλικα κτηματία Μπάουτγουντ και τον ανεύθυνο αλλά γοητευτικό λοχία του πεζικού Τρόι.
Από την αρχή φαίνεται πως η συμπάθεια του Χάρντυ στρέφεται εμφανώς προς τον Γκάμπριελ ως εκπρόσωπο της παράδοσης, των στέρεων αξιών (άλλωστε το όνομά του σημαίνει βελανιδιά) και της εργατικότητας. Είναι λοιπόν γειωμένος στην πραγματικότητα και εκφράζει έναν κώδικα αξιών που δεν αλλοιώνεται από πειρασμούς και παροδικές μόδες. Όμως τα πράγματα δεν εξελίσσονται έτσι απλά. Μέρος του προβλήματος αποτελεί βεβαίως και η ίδια η Μπεθέσντα, η οποία παρά την αξιοθαύμαστη αυτάρκειά της και την ισχυρή της φιλοδοξία να προκόψει σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο, επηρεάζεται και αυτή από ήθη και πειρασμούς που παρεισφρέουν στο νεανικό και ευμετάβλητο μυαλό της.
Το Μακριά από το Αγριεμένο Πλήθος έχει χαρακτηριστεί ως το πιο αισιόδοξο από τα κλασικά μυθιστορήματα του Χάρντυ, κι αυτό επειδή ακολουθεί τη φόρμουλα του παραδοσιακού ρομάντζου με το ευτυχές τέλος. Όμως ακόμη και σε αυτό το «αισιόδοξο» έργο έχουμε δολοφονία εν βρασμώ ψυχής, φυλάκιση, θάνατο από κακουχίες και σκάνδαλα. Ο Χάρντι δεν μπορεί να ξεφύγει από το πεσιμιστικό όραμά του, το οποίο δεν του επιτρέπει να αγνοήσει την ανθρώπινη φύση.
Τα πιο στατικά τμήματα του μυθιστορήματος είναι εκείνα που αγγίζουν τη στεγνή ηθογραφία. Ο Χάρντυ χρησιμοποιεί τους δευτερεύοντες χαρακτήρες που μαζεύονται στην τοπική παμπ σαν ένα είδος αρχαίου χορού, όπου μετράνε τον παλμό της κοινότητας και τις ηθικές επιλογές των πρωταγωνιστών. Όμως αυτά τα αποσπάσματα είναι αρκετά στημένα και γραμμένα χωρίς την απαραίτητη δεξιοτεχνία, κάτι λογικό αφού βεβαίως το Μακριά από το Αγριεμένο Πλήθος ήταν μόλις το τρίτο του μυθιστόρημα.
Συνολικά όμως το μυθιστόρημα αποτελεί μια καλή εισαγωγή στη γραφή του Τόμας Χάρντυ για όποιον επιθυμεί να την προσεγγίσει για πρώτη φορά. Δεν αγγίζει τη βαρύτητα και το πάθος των πιο ώριμων βιβλίων του όπως η Τες ή ο Τζουντ, αλλά διατηρεί μια ισορροπία ανάμεσα στις ηθικές και φιλοσοφικές του ανησυχίες που άπτονται ενός ιδιόμορφου νατουραλισμού και της πιο εύπεπτης και συμβατικής παράδοσης του ρομάντζου.
