Mόλις ολοκλήρωσε την τετραλογία της που σίγουρα ταρακούνησε τα νερά με τις επικές της ιστορίες για τις δυνάμεις της φύσης, την αναπόσπαστη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και κατά συνέπεια τον τρόπο που οι επιλογές μας καθορίζουν τη ζωή μας. Τα βιβλία της από τους ειδικούς των εκδόσεων συγκαταλέγονται στο είδος cli-fi (climate fiction) κάτι που εκείνη δεν τη βρίσκει και απολύτως σύμφωνη, γιατί πολύ απλά θεωρεί τον εαυτό της συγγραφέα μυθιστορημάτων, δημιουργό ιστοριών δίχως ταμπέλες.
Η Maja Lunde, η Νορβηγίδα συγγραφέας γνωστή πλέον για τις οικολογικές της ανησυχίες βρέθηκε πριν από λίγες ημέρες για την παρουσίαση του τέταρτου βιβλίου της τετραλογίας Η ιστορία των δέντρων ολοκληρώνοντας ένα από τα σπουδαιότερα έργα της νορβηγικής λογοτεχνίας. Βρεθήκαμε ένα όμορφο ζεστό πρωινό στο roof garden του ξενοδοχείου που διέμενε ανάμεσα σε όμορφα φυτά, και μια υπέροχη θέα της Αθήνας.
Δεν ταξιδεύει πλέον συχνά, αν και οι προσκλήσεις που δέχεται είναι πάρα πολλές, γιατί έχει αποφασίσει να μειώσει τα ταξίδια με το αεροπλάνο. Ωστόσο η Ελλάδα είναι μια χώρα που αγαπάει. Έχουμε πολλά κοινά αναφορικά με τη σχέση μας με τη φύση. Είμαστε και οι δύο χώρες με βαθιά ιστορική σχέση με τη θάλασσα, οι άνθρωποί μας ζουν από το ψάρεμα και στις δύο χώρες, μόνο που η Νορβηγία παράγει πετρέλαιο και αυτό δείχνει την την θυμώνει πολύ. «Είμαστε μια χώρα που έχει γίνει πλούσια παράγοντας πετρέλαιο. Συμβάλλουμε δηλαδή στην κλιματική αλλαγή και στην καταστροφή του περιβάλλοντος. Εσείς απλώς εδώ ζείτε τις τρομερές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Νιώθω ντροπή για τη Νορβηγία».
Ακούγοντάς να μιλάει αναρωτιέμαι αν νιώθει πως έχει μια ηθική υποχρέωση να γράψει για αυτό, να μιλήσει για την περιβαλλοντική καταστροφή, να αφυπνίσει τη συνείδηση, να κινητοποιήσει με τις ιστορίες της τον κόσμο προς μια άλλη, λιγότερο επιβλαβή για τον πλανήτη μας πορεία:
«Το ενδιαφέρον μου για αυτά τα θέματα προέρχεται από το δικό μου άγχος. Στη Νορβηγία, λέμε “γράψε για αυτό που σε καίει“. Με αυτή την έννοια δεν νιώθω ότι έχω υποχρέωση αλλά αυτά είναι τα θέματα που με απασχολούν, ιστορίες που έρχονται διαρκώς στο μυαλό μου γιατί με νοιάζουν. Όλοι οφείλουμε να έχουμε υποχρέωση, ο καθένας από εμάς».
Τέσσερα βιβλία που αφυπνίζουν την οικολογική συνείδηση και όχι μόνο
Τέσσερα βιβλία που σχεδόν τα έγραφε παράλληλα δίχως ωστόσο αρχικά να γνωρίζει πού θα την οδηγούσε κάθε ένα από αυτά:
«Όταν άρχισα να γράφω την ιστορία δεν είχα αρχικά φανταστεί τη γραφή 4 διαφορετικών βιβλίων. Αλλά ανοίγοντας αυτή την πόρτα στη σκέψη μου, συνεχώς έβλεπα τις σχέσεις ανάμεσα στα θέματα, ενώ συνεχώς μου έρχονταν νέες ιδέες. Ήξερα όμως πως ήθελα να τελειώσω αυτή την ιστορία, όπως δηλαδή τελειώνει τελικά με την Τάο στο βιβλίο η Ιστορία των δέντρων».
Στο βιβλίο Ιστορία των μελισσών, διαβάζουμε τρεις εκπληκτικές παράλληλες ιστορίες για το αόρατο νήμα που συνδέει τον κόσμο των ανθρώπων με τον κόσμο των μελισσών. Τρεις άνθρωποι, τρεις τόποι, τρεις εποχές. Ο Γουίλιαμ, ο Τζορτζ και η Τάο. Αγγλία, Αμερική και Κίνα. 1852, 2007 και 2098. Τρεις πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις. Τρεις παράλληλες ιστορίες, φαινομενικά εντελώς διαφορετικές και ασύνδετες μεταξύ τους. Κι όμως, κάτι αδιόρατο υπάρχει μεταξύ τους που τις συνδέει.
Στο βιβλίο Ιστορία του νερού η Maja Lunde εστιάζει στο νερό και στην έλλειψη αυτού, μια συνθήκη που χρόνο με τον χρόνο χειροτερεύει όλο και περισσότερο αναγκάζοντας τους ανθρώπους να στραφούν στην αναζήτησή του προκειμένου να μπορέσουν να επιβιώσουν. Μια ιστορία, βαθιά προσωπική, εξομολογητική μοιρασμένη ανάμεσα στο παρελθόν, και στο παρόν, ένα παρόν μελλοντικό, δυστοπικό, θλιβερό. Νορβηγία, 2017 και η 70χρονη ακτιβίστρια Σίνε ξεκινάει ένα επικίνδυνο ταξίδι: με ένα ιστιοφόρο και ένα πολύ ιδιαίτερο φορτίο προσπαθεί να φτάσει από τη δυτική Νορβηγία στις γαλλικές ακτές. Εκεί θα αντιμετωπίσει τον άντρα που ήταν κάποτε ο έρωτας της ζωής της. Και Γαλλία, 2041: η νότια Ευρώπη πλήττεται από ένα έντονο κύμα ξηρασίας που αναγκάζει ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού να μεταναστεύσει προς αναζήτηση πόσιμου νερού. Ανάμεσά τους είναι ο Νταβίντ με τη μικρή του κόρη που ξεκινούν ένα ταξίδι χωρίς ελπίδα. Όλα αλλάζουν τη μέρα που οι δυο τους ανακαλύπτουν ένα ιστιοφόρο σκάφος σ’ έναν εγκαταλελειμμένο κήπο, μακριά από τη θάλασσα –το σκάφος της Σίνε.
Στο βιβλίο Η ιστορία των αλόγων έχουμε τρεις ιστορίες που τις συνδέει η προσπάθεια διάσωσης του αλόγου Przewalski, του μοναδικού άγριου αλόγου στον κόσμο, ενώ στο τέταρτο βιβλίο της Η ιστορία των δέντρων, η ιστορία διαδραματίζεται εξ ολοκλήρου στις αρχές του εικοστού δεύτερου αιώνα με πρωταγωνιστές τον Τόμι και τη γιαγιά του Λουίζ, φύλακας των σπόρων που έχουν συλλεχθεί απ’ όλες τις γωνιές ενός κόσμου που ζουν σε ένα απομακρυσμένο νησί κοντά στον Βόρειο Πόλο και στην άλλη πλευρά της γης, την Τάο από την Κίνα που ηγείται μιας αποστολής στον βορρά με σκοπό να πάρει τους σπόρους από το θησαυροφυλάκιο.
«Νομίζω ότι η αγάπη μου για τη φύση υπάρχει μέσα μου από τότε που ήμουν παιδί. Συνήθιζα να μαζεύω λουλούδια και να ζωγραφίζω, και πάντα προσπαθούσα να ξεφεύγω από την πόλη που ζούσα για να βρίσκομαι στη φύση. Σήμερα τα παιδιά και οι νέοι βλέπω να τους ενδιαφέρει περισσότερο το lifestyle και ο εαυτός τους περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Τα ρούχα και ο υλικός πλούτος είναι αυτό που τους νοιάζει περισσότερο. Τουλάχιστον έτσι είναι στη Νορβηγία».
Σε κάθε βιβλίο της αφιερώνει πολύ χρόνο σε έρευνα ώστε να εντρυφήσει σε θέματα που μόνο επιφανειακά γνωρίζει όπως για παράδειγμα οι μέλισσες.
Οι περιβαλλοντικές της ανησυχίες δεν περιορίζονται εκφραστικά στη συγγραφή των βιβλίων φυσικά καθώς όπως θα μου πει «το κλίμα και η φύση ήταν πάντα τα πιο σημαντικά θέματα για μένα όταν πρόκειται να αποφασίσω ποιο κόμμα θα ψηφίσω σε μια εκλογική αναμέτρηση. Πρόσφατα έγιναν εκλογές στο σχολείο των παιδιών μου και ο επικεφαλής των συντηρητικών που εκλέχθηκαν άρχιζε να φωνάζει συνθήματα ενάντια στην Γκρέτα Τούνμπεργκ. Το περιβάλλον δεν τους νοιάζει καθόλου, πολύ απλά γιατί δεν έχουν μάθει από τους γονείς τους να τους νοιάζει, το γνωρίζουμε από αυτό και από έρευνες που έχουν διεξαχθεί. Η εξάπλωση του internet και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν συντελέσει στην απομάκρυνση των παιδιών από το περιβάλλον και τη φύση».
Ο ρόλος της γυναίκας και των βιβλίων στο έργο της
Στο βιβλίο Η ιστορία των δέντρων, η Ταο μια γυναίκα δυναμική, έχει αναλάβει ένα καθοριστικό για το μέλλον της ανθρωπότητας ρόλο:
«Όλα τα μυθιστορήματά μου αφορούν ισχυρές γυναίκες. Όταν αρχίζω να γράφω και να αναπτύσσω έναν χαρακτήρα, υπάρχουν πολλά πράγματα για τα οποία οι επιλογές δεν έχουν γίνει συνειδητά, εσκεμμένα ή με πρόθεση. Για μένα είναι πολύ σημαντικό να αφήσω αυτό το κομμάτι της συγγραφής να έρθει φυσικά και να μην πιέσω τίποτα. Αν οι αναγνώστες βλέπουν κάποιο μήνυμα σε αυτές τις επιλογές αυτή είναι δική τους απόφαση. Δεν θέλω να κατευθύνω τον αναγνώστη, ούτε να βάζω ετικέτες στις ιδέες».
Τα βιβλία της μπορούν να εμπνεύσουν και το νεανικό κοινό, να το συμπαρασύρουν σε αυτή τη «δίνη φροντίδας» αφυπνίζοντας την οικολογική τους συνείδηση. Στο βιβλίο Η ιστορία των δέντρων, ο μικρός Τόμι αλλά και η οικογένειά του καταφεύγουν συχνά στην ανάγνωση, αγαπούν τα βιβλία. «Τα βιβλία και η γνώση είναι πολύ σημαντικά για τον Τόμι και η βιβλιοθήκη είναι ένα είδος ιερού χώρου γι’ αυτόν, η εκκλησία του και ο καθεδρικός του ναός», μου αναφέρει.
«Η λογοτεχνία μιλάει κατευθείαν στην καρδιά και στο μυαλό σου. Κατά τη γνώμη μου, η λογοτεχνία μπορεί να συμπληρώσει τα κενά που αφήνουν η επιστήμη και η δημοσιογραφία. Οι αναγνώστες μπορούν να παρακολουθήσουν πιο εύκολα τις αφηγήσεις χωρίς να βαρεθούν, να καταλάβουν την ουσία του προβλήματος, και να νιώσουν όσα βιώνουν οι ήρωες. Ένα βιβλίο μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεσαι επίσης. Πολλοί αναγνώστες των βιβλίων μου, έχουν μοιραστεί αυτή τη σκέψη».
Αν και δεν θεωρεί τον εαυτό της πρότυπο, προσπαθεί καθημερινά με μικρά πράγματα και κάποιες συνειδητές επιλογές να συμβάλει στην προστασία του περιβάλλοντος: «Τρώω πιο οικολογικά, αποφεύγω το κρέας, αγοράζω μεταχειρισμένα πράγματα και πετάω πολύ λιγότερο από πριν. Χρησιμοποιώ τα μέσα μαζικής μεταφοράς, και αποφεύγω να ταξιδεύω με το αεροπλάνο, για αυτό και συχνά ζητάει τις συνεντεύξεις ή τις παρουσιάσεις να τις κάνουμε online. Στον κήπο έχω φυτέψει λουλούδια και φυτά που προσελκύουν τα έντομα και τις μέλισσες. Τέτοια μικρά πράγματα. Και φυσικά προσπαθώ να χρησιμοποιώ σωστά τη συγγραφή, ώστε με αυτή τη φωνή να μπορώ να μιλάω για αυτά τα θέματα».
Τα πρώτα της συγγραφικά βήματα έγιναν στην παιδική και νεανική βιβλιογραφία. Το χριστουγεννιάτικο βιβλίο της Το πνεύμα του χιονιού αγαπήθηκε σε όλο τον κόσμο τόσο για τη συγκινητική ιστορία της όσο και την αριστουργηματικής του εικονογράφηση. Πριν από λίγο καιρό ολοκλήρωσε ένα ακόμα παιδικό βιβλίο και ένα μυθιστόρημα που την επόμενη εβδομάδα κυκλοφορεί στη Νορβηγία με τίτλο Shutter’s Spead αλλά η αγωνία της για το αναγνωστικό μέλλον είναι μεγάλη.
«Τα τελευταία χρόνια αγωνίζομαι πολύ ενάντια στη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών στα σχολεία. Μετά την πανδημία όλα τα σχολεία στη Νορβηγία έχουν εξοπλιστεί με οθόνες που αντικαθιστούν τα βιβλία. Η αυτοσυγκέντρωση πλέον είναι ένα σοβαρό θέμα για τα παιδιά και για το μέλλον τελικά της κοινωνίας μας. Τι θα γίνει αν σταματήσουμε να διαβάζουμε βιβλία; Αυτό είναι ένα σημαντικό ζήτημα τόσο για την παιδεία όσο και για τη δημοκρατία. Πρέπει να προασπιστούμε τη σημασία της ανάγνωσης. Αν αποτύχουμε σε αυτό, αν αποτύχουμε στη δημιουργία αναγνωστών, η κοινωνία μας θα αλλάξει δραματικά».
