Δικαίωμα στη διαφορετικότητα

Η καινούργια δουλειά της Καλλιόπης Λεμού, η οποία παρουσιάζεται μεταξύ των παράλληλων εκθέσεων της φετινής Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης, είναι εξαιρετικά δυνατή ως προς το νοηματικό της πλαίσιο αλλά και με έντονη πλαστικότητα.

Τα επτά γλυπτά έχουν περίπου το μέγεθος ανθρώπου, φτιαγμένα από σίδερο και ρητίνες με ρινίσματα σιδήρου, αναπαραστατικά μεν αλλά και με έντονα σημάδια αφαίρεσης. Απεικονίζουν φανταστικά πλάσματα με γυναικεία χαρακτηριστικά, τα οποία είναι συνδυασμένα με χαρακτηριστικά ζώων. Μια ξαπλωμένη αγελάδα με γυναικείο πρόσωπο, ένα ακέφαλο κοτόπουλο στηριγμένο σε πατερίτσες με γυναικεία στήθη και αιδοίο, ένας λαγός με μια εξάδα στήθη προκαλούν έκπληξη και ταυτόχρονα βάζουν το θεατή σε μια διαδικασία σκέψης γύρω από τη θέση της γυναίκας στη σημερινή κοινωνία, αλλά και γενικότερα γύρω από την ανεκτικότητα του ανθρώπου στο διαφορετικό. Αυτά τα εξαμβλωματικά πλάσματα, ξεπερνώντας τη λογική και τη φύση, το ωραίο και το άσχημο, απρόσμενα αλλά και οικεία, μιλούν για τη διαφορετικότητα αποπνέοντας πόνο αλλά και άκρατη συμπάθεια. Τα έργα σε τρομάζουν γιατί αποκαλύπτουν το πώς οι άλλοι μπορεί να σε βλέπουν αποδίδοντάς σου ταυτότητες και ιδιότητες που καμία σχέση δεν έχουν με την ανθρώπινη υπόσταση, ταυτόχρονα όμως αυτή η συνάθροιση των σουρεαλιστικών πλασμάτων σε καθησυχάζει, γιατί νιώθεις ότι έχεις το δικαίωμα να είσαι κι εσύ διαφορετικός, ότι όλοι τελικά βλέπουμε τους άλλους ως παράξενα και περίεργα πλάσματα και γι’ αυτό πρέπει να τους αποδεχόμαστε ακριβώς όπως τους βλέπουμε, με τις δυσμορφίες που τους αποδίδουμε και που εντέλει δεν είναι και τόσο διαφορετικές από τις δικές μας.

Όμως υπάρχει και μια άλλη ανάγνωση των έργων. Η Καλλιόπη Λεμού, έχοντας ως πρώτο μέλημά της τη βελτίωση της θέσης της γυναίκας στις σύγχρονες κοινωνίες, έβαλε άλλο πλαίσιο στην έκθεση μέσα από τη συγκεκριμένη εγκατάσταση των γλυπτών της στις αίθουσες του ερημωμένου και αχρησιμοποίητου πια Ιωακείμιου Σχολείου Θηλέων στην Κωνσταντινούπολη. Στους πίνακες των τάξεων που εκτίθενται τα γλυπτά ανέγραψε την αλφαβήτα -ο τρόπος να αναπαράγονται οι καθεστηκυίες αρχές και συμπεριφορές- αλλά και τους τίτλους ιστοριών και παραμυθιών, στις οποίες η γυναίκα γίνεται το θύμα μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας, όπως για παράδειγμα η ιστορία της γυναίκας του πρωτομάστορα του γεφυριού της Άρτας, που θυσιάζεται για να στεριώσει το οικοδόμημα. Παράλληλα, η Λεμού τοποθέτησε πάνω στα θρανία φωτοτυπίες από άρθρα του διεθνούς τύπου που μιλούν για τη βία εναντίων των γυναικών, την παιδική πορνεία, τους αναγκαστικούς γάμους, τους βιασμούς, το εμπόριο γυναικών, τις διακρίσεις στην εργασία. Οι μαγνητοφωνημένες φωνές και τα βήματα μικρών κοριτσιών που ακούγονται στον άδειο χώρο και αποτελούν μέρος της εγκατάστασης είναι σαν να σμίγουν με έναν υπόκωφο λυγμό των 125 εκατομμυρίων κοριτσιών και γυναικών που, σύμφωνα με τα στοιχεία της UNICEF, έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή σε 29 χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Τα έργα της έκθεσης είναι ποιητικά αλλά ταυτόχρονα στρατευμένα.

Θα καταφέρει άραγε ποτέ ο άνθρωπος να ξεπεράσει τη ζωώδη πλευρά του; Τα έργα της Καλλιόπης Λεμού αποπνέουν κάτι το παλιό και ταυτόχρονα το σύγχρονο, το χωρίς χρόνο, είναι αχρονικά και γι’ αυτό ίσως πιο δυσοίωνα. Δεν αλλάζουμε… Τουλάχιστον, δεν αλλάζουμε γρήγορα και επίσης έχουμε πισωγυρίσματα. Γι’ αυτό πρέπει να έχουμε πάντοτε στο μυαλό μας ότι δεν μπορούμε να εφησυχάζουμε και ότι όπως είναι δικαίωμα έτσι είναι και ζήτημα του καθένα μας η προάσπιση της διαφορετικότητας.

Η έκθεση «Ι Αm Ι, Between Worlds and Between Shadows» της Καλλιόπης Λεμού φιλοξενείται στο Ioakimion School for Girls, Tevkii Cafer Cadesi No:16, Fener, Istanbul.