Η αντίστροφη μέτρηση για την κορύφωση του Πατρινού Καρναβαλιού του 2020 έχει αρχίσει και οι εργασίες στο Καρναβαλικό Εργαστήρι του Δήμου Πατρέων είναι πυρετώδεις. Ένας χώρος που αν και ανοιχτός για το κοινό, λίγοι εκείνοι που τον έχουν επισκεφθεί. Μια ματιά στην τεράστια αυτή «δημιουργική αλάνα», αξίζει κάθε λεπτό. Γιατί εδώ συντελούνται πολλά και μεγάλα δημιουργικά θαύματα που συχνά ξεπερνούν τα 12 μέτρα. Μια ιδιότυπη βιομηχανία ονείρων. Ο Νίκος Λιβάνης με ξεναγεί στον χώρο. «Το Καρναβαλικό Εργαστήρι του Δήμου Πατρέων άρχισε να λειτουργεί σε μόνιμη βάση το 1988 στον χώρο του πρώην εργοστασίου Λαδόπουλου, ενώ μετά από δύο χρόνια μεταφέρθηκε στο Πετρωτό» με ενημερώνει.
Ένας τεράστιος, ανοιχτός, παγωμένος χώρος, με τη θερμοκρασία να φθάνει τους 2 βαθμούς, αν και αρχικά γκρίζος και κρύος, σου επιφυλάσσει σε κάθε γωνιά του και μια μικρή ιστορία. Ιστορίες που πλάθεις με τη φαντασία σου, ή ιστορίες που είδες και άκουσες. Καλά φαντάσματα του παρελθόντος που άλλοτε χαμογελούσαν, πειθήνια παραμένουν κρεμασμένα, άλλα αγκαλιασμένα και άλλα κατάμονα, άλλα φθαρμένα και άλλα καλοδιατηρημένα, περιμένοντας υπομονετικά 365 ημέρες ένα χέρι μαγικό να τα ανασύρει από τις αραχνιασμένες γωνιές τους, να τα κατεβάσει από τους γάντζους και να τους ξαναδώσει πνοή.
«Αυτός ο χώρος έχει κάτι παραμυθένιο. Νιώθεις ότι οι φιγούρες σε ακολουθούν, σου μιλάνε. Για αυτό και βάζεις τον καλύτερό σου εαυτό για να τα ικανοποιήσεις. Καμιά φορά σκέφτομαι να μου λένε ότι αυτό το χρώμα δεν μου αρέσει. Και τότε σβήνουμε, φτιάχνουμε και πάλι από την αρχή» μου περιγράφει ο Νίκος Λιβάνης.
Τεχνίτες καρναβαλικών αρμάτων
Κάθε χρόνο, σχεδόν την επόμενη ημέρα από εκείνη της λήξης του Καρναβαλιού, νέες ιδέες πέφτουν στο τραπέζι του Καρναβαλικού εργαστηρίου. Οι ίδιοι οι τεχνίτες, αλλά και ανεξάρτητοι κατασκευαστές καταθέτουν τις ιδέες και τα σχέδιά τους για τα άρματα του επόμενου Καρναβαλιού. Έτσι ξεκινάει το ξεδίπλωμα αυτής της παραμυθένιας ιστορίας που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τις καλλιτεχνικές παραγωγές διάσημων γλυπτών. Μια ειδική επιτροπή θα επιλέξει το έργο, και από εκείνη τη στιγμή και μετά, τα «ξωτικά» του καρναβαλικού εργαστηρίου, οι δεξιοτέχνες δηλαδή των Καρναβαλικών αρμάτων.
Το άρμα σχεδιάζεται στη σωστή κλίματα με διαστάσεις που φθάνουν συνήθως τα 3,5 με 4 μέτρα και η κατασκευή του ξεκινάει σε πολλαπλά βήματα. Βασικό υλικό στην πλειονότητα των αρμάτων είναι το φελιζόλ. Το φελιζόλ «τακάρεται», σκαλίζεται, για να πάρει την κανονική μορφή του, χαρτώνεται και αφού στεγνώσει, περνούν από πάνω του παρκετίνη και τυπώνουν με διπλό νήμα ώστε να δημιουργηθεί το αρχικό καλούπι. Έτσι, στη συνέχεια συναρμολογείται ώστε να αποκτήσει την τελική μορφή του.
Όγκοι τεράστιοι φελιζόλ συγκεντρώνονται, άμορφοι, σχεδόν αδιάφοροι, με τον όγκο τους να σε τρομάζει. Το σμίλευμα και το καμπύλωμα τους δίνουν μορφή, υπόσταση, ύπαρξη, ομορφιά. Και κάπου εκεί, η ιδέα στο χαρτί συναντάει την ύψιστη τέχνη της καλλιτεχνικής δημιουργίας, της γλυπτικής. Αυτό κάνουν μαγικά οι τεχνίτες των Καρναβαλικών αρμάτων.
Ένα επάγγελμα που δεν το σπουδάζει φυσικά κανείς στο Πανεπιστήμιο. Αυτό που χρειάζεται είναι «να σου κόβει το μυαλό, να έχεις τσαγανό και να αγαπάς αυτό που κάνεις. Εμείς τα κάνουμε όλα: γλυπτική, ζωγραφική, σιδηροκατασκευές. Η ειδικότητα του τεχνίτη τα περιλαμβάνει όλα» μου δηλώνει ο Σαργιάνης Νεκτάριος, ένας από τους μόνιμους τεχνίτες που από το 1999. Κάποτε είχε 20 άτομα προσωπικό αλλά οι μόνιμοι υπάλληλοι αυτή τη στιγμή είναι μόλις 4. «Είναι λίγο κουραστικό πλέον γιατί όλοι κάνουμε τα πάντα» προσθέτει ο Νίκος Λιβάνης.
«Στο Καρναβαλικό εργαστήριο του δήμου Πατρέων γίνεται, όλα τα χρόνια λειτουργίας του, μία καταπληκτική δουλειά στην κατασκευή των αρμάτων που παρελαύνουν το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς αλλά και πολλών διακοσμητικών στοιχείων με τα οποία, κατά καιρούς, στολίζουμε την Πάτρα. Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια λόγω των πολιτικών συρρίκνωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης (μειωμένη χρηματοδότηση, αδυναμία προσλήψεων) οι 4 μόνιμοι εργαζόμενοι αναγκάζονται να δουλέψουν κάτω από σκληρές συνθήκες για να δώσουν αυτό το τέλειο αποτέλεσμα που θαυμάζει όλη η Ελλάδα», μας δηλώνει η Ήρα Κουρή, πρόεδρος διοικητικού Συμβουλίου της ΚΕΔΗΠ – Καρναβάλι της Πάτρας (Κοινωφελής Επιχείρηση του Δήμου Πατρέων) και Δημοτική Σύμβουλος. «Η ΚΕΔΗΠ – ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΠΑΤΡΑΣ προσλαμβάνει άλλους 10-12 εξειδικευμένους εποχικούς υπαλλήλους ανάλογα με τις ανάγκες για να ολοκληρωθούν οι εργασίες κατασκευής των καρναβαλικών αρμάτων. Η αναδιάρθρωση του εργαστηρίου είναι στους επόμενους στόχους της Δημοτικής Αρχής και αφορά τόσο το κτιριακό, όσο και το εργατικό και καλλιτεχνικό δυναμικό», συνεχίζει.
«Ξεκίνησα ως βοηθητικό προσωπικό πριν από 25 περίπου χρόνια και έκτοτε μπήκε το τρυπάκι μέσα μου που δε μπορούσα να σταματήσω. Όλοι είμαστε αυτοδίδακτοι εδώ μέσα. Αν και οι ώρες πολλές, κάθε μέρα, και τα σαββατοκύριακα που σε μια δουλειά που ουσιαστικά δεν πληρώνεται, δε μπορείς να σταματήσεις. Έχοντας το μεράκι, τον ζήλο και την επιθυμία να δω το έργο μου στον δρόμο, ήθελα να φτιάχνω συνέχεια καλύτερα άρματα. Αν δεν το αγαπάς αυτό που κάνεις, δε μπορείς πολύ απλά να το κάνεις – αγγαρεία δε γίνεται. Όταν βλέπω το άρμα μου να περνάει στην παρέλαση, στον δρόμο και ο κόσμος να χειροκροτεί, το συναίσθημα δε μπορώ να στο περιγράψω. Είναι ένα πράγμα που ξεκίνησε σε ένα κομμάτι χαρτί, και το βλέπεις σε ένα άρμα 12 μέτρων, με πολλά στοιχεία, φάτσες, σώματα, χέρια, ψάρια. Το πρώτο άρμα το κατασκεύασα το 2003, που σατίριζε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ενώ φέτος ετοιμάζω και το άνθινο άρμα. Ένα τεράστιο ψάρι που θα διακοσμηθεί με 75.000 γαρύφαλλα» περιγράφει ο Νίκος Λιβάνης.
Τα καρναβαλικά άρματα
Τα άρματα του Καρναβαλιού διαθέτουν χαρακτηριστικά αναγνωρίσιμα με τη σατιρική και καυστική τους διάσταση κυρίαρχο στοιχεία της σχεδίασής τους. Ως επί το πλείστον, αποτελούν την καρναβαλική άποψη σε θέματα της πολιτικής επικαιρότητας υπό το πρίσμα μιας ανατρεπτικής και χιουμοριστικής οπτικής με τις μορφές τους να παραμένουν διαχρονικές και αναγνωρίσιμες μορφές του Πατρινού Καρναβαλιού, έχοντας συνδεθεί με τη μακρόχρονη ιστορία του.
Φέτος θα απολαύσουμε τον Βασιλιά Καρνάβαλο μεταμφιεσμένο σε Μάγο να μας θυμίζει ότι ο χρόνος κυλάει γοργά, τη Βασίλισσα εξωτικό, μια μέδουσα που θυμίζει avatar, δύο φιγούρες που έρχονται να υπογραμμίσουν την παρουσία των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης στη ζωή μας, τους κινδύνους και τον εθισμό σε αυτά, ένα έργο του Σαργιάννη Νεκτάριου, και φυσικά τους μπάστακες που κάθε χρόνο καλωσορίζουν τους επισκέπτες της πόλης με την εμβληματική μορφή τους. Υπάρχουν πολλοί και αν και κάθε χρόνο είναι σε εξαιρετική κατάσταση, κάποιοι μπορεί να φτιαχτούν από την αρχή, πάνω σε υπάρχοντα καλούπια.
Και αν ακόμα αναρωτιέται κανείς για το έθιμο της καύσης του Καρνάβαλου το βράδυ της Κυριακής στον Μόλο του Λιμανιού της Πάτρας, τότε θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι φυσικά και δεν πρόκειται για το άρμα του Θεού Καρνάβαλου αλλά για κάποια στοιχεία αρμάτων που έχουν περισσέψει από προηγούμενες χρονιές που παραδίνονται στους πυροτεχνουργούς για να τα προετοιμάσουν.
Ανεξάρτητοι κατασκευαστές
Φέτος, ιδέες κατέθεσαν και εξωτερικοί κατασκευαστές όπως η Γεωργία Οικονόμου, που χρόνια εργαζόταν στο Εργαστήριο αλλά φέτος επέλεξε να παρουσιάσει μια δική της ιδέα με θέμα την ανακύκλωση, και ο Κώστας Τσαϊλάκης, που φτιάχνει έναν δικό του Μικρό Πρίγκιπα, ένα άρμα που θα παρελάσει στην παρέλαση του Καρναβαλιού των Μικρών, ένα Σαββατοκύριακο πριν τη μεγάλη παρέλαση.
H Γεωργία Οικονόμου είναι ένας άνθρωπος που αγαπάει να δουλεύει με τα χέρια. «Φτιάχνω πολλά πράγματα με τα χέρια και αγαπάω το χαρτί» δηλώνει. Στο φετινό άρμα δεν έχει χρησιμοποιήσει πουθενά φελιζόλ, καθώς προτιμάει τους πειραματισμούς με άλλα υλικά και επιζητεί πάντα να κάνει νέες προτάσεις.
«Εδώ είναι ένα εργαστήρι πειραματισμού, με τρομερή υποδομή που διαθέτει ανθρώπους που σε μαθαίνουν πολλά πράγματα. Μπορεί για λίγα χρόνια να είχε γίνει μια μικρή παύση στη δημιουργία αλλά επιστρέφουμε και πάλι σε αυτό τον δρόμο της κατασκευής. Έχει να κάνει με την ανακύκλωση και σαν άποψη, αλλά και σαν πρόταση. Όλα τα υλικά μπορεί κανείς να τα πάρει και να τα κάνεις κάτι άλλο. Μια κατσαρόλα μπορεί εύκολα για παράδειγμα να γίνει γλάστρα. Με ενδιαφέρει να δείξω ότι πρέπει να βάλουμε λίγη φαντασία στη ζωή μας και να βρίσκουμε άλλες λύσεις χρησιμοποίησης των υλικών» μου περιγράφει η Γεωργία Οικονόμου, δείχνοντας τη μακέτα του άρματος που θα είναι ο προπομπός της παρέλασης των καρναβαλικών πληρωμάτων στη φετινή μεγάλη παρέλαση λίγο μετά τον Βασιλιά Καρνάβαλο.
Ο Κώστας Τσαϊλάκης, γλύπτης στο επάγγελμα, αφού έφυγε από την Πάτρα στα 18 του για να σπουδάσει ζωγραφική στην Σχολή Καλών Τεχνών, επιστρέφει στα πάτρια εδάφη για να ασχοληθεί με το μεράκι του: τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Με μια μικρή στάση στο Καρναβάλι του Ρέντη, επιστρέφει στην Πάτρα και ενσωματώνεται στο Καρναβαλικό εργαστήρι με την πρότασή του για το Καρναβάλι των Μικρών: τον Μικρό Πρίγκιπα και το κόκκινο τριαντάφυλλό του. «Έρχεται να υπογραμμίσει τη σημαντικότητα να αντιμετωπίζουμε τη ζωή με ωριμότητα και ευγένεια. Το βασικό δίδαγμα του Μικρού Πρίγκιπα» μου δηλώνει με ταπεινότητα. Στο μυαλό του κάνει κάτι εύκολο, απλό και δεδομένο αλλά στο δικό μου, δημιουργεί κάτι εντυπωσιακό και άξιο χειροκροτήματος. «Θέλω να μεταδώσω τη σημασία του να έχει κανείς όμορφα πράγματα γύρω του. Αρκετά με τη σκληρότητα. Χρειαζόμαστε ανθρώπους γύρω μας που αγαπούν το διπλανό τους, αγαπούν τον άνθρωπο. Και μέσα από το σκάλισμα, και τις καμπύλες βρίσκω την ευαισθησία και την ευγένεια».
Τη γλυπτική την έμαθε το Καρναβάλι, συντροφιά με τον Πέτρο Βρυώνη, τον βετεράνο δημιουργό – κατασκευαστή που για περισσότερα από 30 έτη δημιουργούσε το άρμα του βασιλιά καρνάβαλου, και φέτος συνταξιοδοτήθηκε. Όμως είμαι σίγουρη ότι έχει αφήσει τεράστια παρακαταθήκη γνώσης πίσω του.
Α.Σ.Ο. – Το καρναβαλικό εργαστήρι των πληρωμάτων
Εκτός από το Καρναβαλικό εργαστήριο που κατασκευάζει τα άρματα του Δήμου Πατρών, υπάρχει και ένας ακόμα κρυμμένος θησαυρός που δυστυχώς όμως σύντομα, θα γίνει ένα νοσταλγικό παρελθόν. Το όνομα του: Α.Σ.Ο. ή καλύτερα πρώην Α.Σ.Ο. (Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός), το κτίριο που οι καρναβαλιστές εδώ και χρόνια, του έχουν δώσει ζωή αφού το έχουν μετατρέψει σε στέκι καρναβαλικής έμπνευσης και δημιουργίας. Είναι το στέκι δηλαδή της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Στον χώρο αυτό, τα καρναβαλικά πληρώματα που κατασκευάζουν τα δικά τους άρματα, έχουν τον δικό τους χώρο και συνυπάρχουν δημιουργικά. Έχουν τα εργαλεία τους, τις κατασκευές τους, τις πλατφόρμες τους και το πιο σημαντικό, χτυπάει εκεί η καρδιά των απανταχού ονειροπόλων του Πατρινού Καρναβαλιού. Περίπου 20 άκρως δημιουργικά πληρώματα, έχουν μετατρέψει τον χώρο σε δεύτερο τους σπίτι τους, βάζοντας θεμέλια στη βαθιά εκτίμηση και αλληλοϋποστήριξη που υπάρχει μεταξύ τους και που κυρίως συνίσταται στη συνεργασία με την ανταλλαγή τεχνικών και πληροφοριών.
Η φετινή του χρόνια θα είναι όμως και η τελευταία αφού ήδη ο Δήμος έχει υπογράψει μια συμφωνία για να μετατραπεί σε ένα σύγχρονο πολυδύναμο αθλητικό χώρο, αλλά και ένα μεγάλο πολιτιστικό κέντρο. Μεγάλη η συζήτηση και η αγωνία για το νέο «σπίτι» των πληρωμάτων. «Στον Α.Σ.Ο στεγάζονται τα πληρώματα – ιδιώτες που πλαισιώνουν με κατασκευές την μεγάλη παρέλαση. Η Δημοτική Αρχή θα παραδώσει στους κατοίκους της νότιας Πάτρας τον χώρο που στεγάζονταν τα πληρώματα ως σήμερα, ως χώρο αθλητικό και πολιτιστικό. Έτσι, τα πληρώματα θα στεγαστούν σε άλλο χώρο και η ΚΕΔΗΠ- ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΠΑΤΡΑΣ έχει προχωρήσει σε όλες τις σχετικές ενέργειες» μας δηλώνει Ήρα-Ειρήνη Κουρή.
Εκεί συνάντησα τον Μιχάλη και τον Ανδρέα Ασημακόπουλο που ετοιμάζουν για 11η χρονιά το άρμα τους στον Α.Σ.Ο. και έχοντας περίπου 40 βραβεία στα χέρια τους, μάλλον κάνουν κάτι συγκλονιστικό. Επιδίωξή τους ωστόσο μοναδική, η ολοκλήρωση της μαγικής εικόνας.
«Θέμα μας φέτος είναι το Bollywood. Φτιάχνουμε ένα άρμα με το Taj Μahal και τους ελέφαντες που είναι αγαπητά ζώα για τα παιδιά, αλλά και τους πιθήκους που θα κάνουν και ένα χορευτικό δρώμενο. Έχουμε στοιχεία ινδικά, που ωστόσο είναι αναγνωρίσιμα και από το ελληνικό κοινό» που περιγράφει ο Μιχάλης ,ενώ ο αδελφός του Ανδρέας, μαζί με τον φίλο τους Παναγιώτη Χατζηλάμπρου, κατασκευάζουν το άρμα τους πάνω από σίδερα, μέτρα, χρώματα και φελιζόλ. Είναι εκείνα τα παιδιά που απλώς «πιάνουν τα χέρια τους». Εκείνα τα παιδιά που έφτιαχναν την πρίζα όταν θα χαλούσε. Είναι όμως και οι «τεχνίτες του ονείρου», όπως τους ονομάζω και γελάνε.
«Διαβάζουμε για τα νέα υλικά που θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε και θέλουμε να πειραματιζόμαστε με νέα. Θέλουμε κάθε χρόνο να φτιάχνουμε κάτι πιο ανθεκτικό και πιο οικονομικό» δηλώνει ο Παναγιώτης Χατζηλάμπρου. «Όταν σκεφτόμαστε την ιδέα αρχίζουμε πλέον από αρχές καλοκαιριού να σκεφτόμαστε τα πιο απλά στοιχεία και στη συνέχεια μπαίνουμε στις πιο μεγάλες κατασκευές» προσθέτει ο Ανδρέας Ασημακόπουλος. «Χρόνο με τον χρόνο προσπαθούμε να βελτιωνόμαστε. Μαθαίνουμε από τα λάθη μας. Και το φελιζόλ είναι ένα εύκολο υλικό. Αν το προσπαθούσαμε σε ξύλο δεν θα ήταν τόσο εύκολο» συμπληρώνει.
«Δεν είναι πάντα εύκολη η διαδικασία δημιουργίας ενός άρματος. Ειδικά όταν διαθέτει μηχανισμούς κίνησης. Πολλές οι δυσκολίες. Και μεγάλο το άγχος μέχρι να διαπιστώσεις πως όλα δουλεύουν όπως τα έχεις σχεδιάσει. Και δυστυχώς, πάντα όταν κάτι δε δουλεύει είναι μια δυσλειτουργία της μηχανής και όχι… αν έχει μπει το καλώδιο στην πρίζα», όπως χιουμοριστικά μου περιγράφουν την περυσινή τους εμπειρία όταν τελικά το άρμα τους δεν κινήθηκε.
Είναι το Καρναβάλι της καρδιάς μας – Για αυτό και μόνο
Κλείνοντας πίσω μου τη σιδερένια πόρτα σκέφτομαι ότι το ταλέντο υπάρχει τελικά εκεί που φυτρώνει η αγάπη, το πάθος και συμπορεύεται με τον ενθουσιασμό. «Μας ζητήθηκε πριν από δύο εβδομάδες να ζωγραφίσουμε σε μια φάση του Κρυμμένου Θησαυρού για το τι σημαίνει για εμάς Καρναβάλι. Και πριν σου πω τι ζωγράφισα θα σου πω σύντομα μια ιστορία. Ο αδελφός μου, γνώρισε τη γυναίκα του ένα καρναβάλι, εδώ στον Α.Σ.Ο. Και έτσι απέκτησα και τον ανιψιό μου. Αυτό λοιπόν που ζωγράφισα ήταν ένας υπέρηχος. Με τις αρτηρίες να είναι κόκκινες, κίτρινες και μπλε. Το πατρινό καρναβάλι το κουβαλάμε από την κοιλιά της μαμάς μας. Δεν με ενδιαφέρει αν ήταν ωραία η ζωγραφιά αλλά όλοι αμέσως ταυτίστηκαν: από την κοιλιά της μάνας μας» μου είπε ο Μιχάλης Ασημακόπουλος.
Υπάρχει πραγματική μαγεία στον ενθουσιασμό και στην απόλυτη ταύτιση όταν κάτι το έχεις στην καρδιά σου, θα συμπληρώσω εγώ.
Ευχαριστώ πολύ το Πλήρωμα 94, τον Πέτρο Ψωμά και τη Ματίνα Πανταζοπούλου για τη καθοδήγηση και τις συμβουλές.
