Νερό, θηλυκότητες, ποτάμια, χείμαρροι, εμμηνόπαυση, σώμα, υγρά, τρίτη ηλικία, λίμνες, πλημμύρες, οικολογία, φεμινισμός, μια πολεμίστρια, ένα μετα-ανθρώπινο πλάσμα, ένα γυναικείο φαινόμενο και ένα ψάρι: Όλα αυτά συνδέονται σε μια υβριδική performance υδάτινων θεοτήτων με τίτλο «Ιχθυολατρεία» που παρουσιάζει η Polygreen Culture & Art Initiative (PCAI) σε σύλληψη και σκηνοθεσία της Εύας Γιαννακοπούλου στο Βιομηχανικό Πάρκο ΠΛΥΦΑ (Κορυτσάς 39, Βοτανικός) την Παρασκευή 27 και το Σάββατο 28 Ιανουαρίου.
Η παράσταση βασίζεται σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε κοινότητες που έχουν κάποια σχέση με ποτάμια, λίμνες, χειμάρρους, αλλά και σε ομάδες γυναικών, στο πλαίσιο δύο ερευνητικών και δύο δημιουργικών προγραμμάτων φιλοξενίας που πραγματοποιήθηκαν σε Αθήνα, Πειραιά, στο Torres Vedras της Πορτογαλίας και στο Mondaino της Ιταλίας στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος ‘Stronger Peripheries: A Southern Coalition’.
Αφετηρία και άξονας για τη δουλειά της Εύας Γιαννακοπούλου αποτελεί το κείμενο της Astrida Νeimanis, Bodies of Water: Posthuman Feminist Phenomenology (2017):
«Το βιβλίο αυτό και πιο συγκεκριμένα το κεφάλαιο “Ηydrofeminism: Or, On Becoming a Body of Water”, είναι η πηγή έμπνευσης και άμεσης αναφοράς της Ιχθυολατρείας», μου εξηγεί η Εύα Γιαννακοπούλου. «Υπάρχουν κάποια αποσπάσματα των μονολόγων του έργου, τα οποία αναπαράγουν αυτούσιες προτάσεις του κεφαλαίου. Η επαφή μου με το έργο της Neimanis προέκυψε ως φυσιολογική και αναμενόμενη θεωρητική αναφορά, καθώς με ενδιαφέρει εδώ και χρόνια το πλαίσιο του μετά-ανθρώπινου φεμινισμού και των ρευστών αναταράξεων που προτείνει. Το νερό επίσης, είναι ένα στοιχείο το οποίο επεξεργάζομαι φορμαλιστικά και εννοιολογικά στο έργο μου εδώ και χρόνια. Σε αυτό μάλιστα, έχει στηριχθεί ο κύριος όγκος δουλειάς μου με σαφείς αναφορές στη μητρότητα και τις ροϊκότητες του γυναικείου* σώματος. Όταν ανακάλυψα το έργο της Νeimanis, ήταν σαν να έκλεισε ένας κύκλος αναζήτησης, να επιβεβαιώθηκαν κάποιες υποθέσεις και να διανοίχθηκαν νέες οδοί, οι οποίες έχουν σχέση με την οικολογία, τη συμβίωση και μια ολιστική αντιμετώπιση των ενσώματων πρακτικών».
Τι είναι όμως η έννοια του Υδροφεμινισμού που εισάγεται στο βιβλίο αυτό και αποτελεί κλειδί του έργου;
«O Υδροφεμινισμός είναι μια πολυσήμαντη έννοια με πολλές και διαφορετικές απολήξεις. Αν θα μπορούσα να δώσω μία έμβια υπόσταση σε αυτήν, θα έλεγα ότι προσομοιάζει σε χταπόδι ή σε ένα θαλάσσιο ον με πλοκάμια, τα οποία διασταυρώνονται δημιουργώντας νέες εννοιολογήσεις κάθε φορά. Ένα καινοτόμο στοιχείο της θεωρίας είναι η αναφορά στο νερό ως στοιχείο και διαδικασία που συνδέει τα ανθρώπινα και μη ανθρώπινα όντα τόσο με τους ωκεανούς, όσο και με το ίδιο το νερό από το οποίο αποτελούνται. Η ίδια η θεωρητικός αναφέρεται στο “νερό ως σώμα, ως δίοδο επικοινωνίας μεταξύ σωμάτων”, αλλά και ως μέσο ενσυνείδητης σωματικής υπόστασης και ύπαρξης. Υπό αυτή την έννοια, ο Υδροφεμινισμός κατανοεί το σώμα μας ως θεμελιώδες μέρος του φυσικού κόσμου και όχι ως κάτι ξεχωριστό ή προνομιούχο σε σχέση με αυτόν. Aυτό νομίζω ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό, γιατί προτρέπει σε “οριζόντιες” σχέσεις όχι μόνο με τ@ Άλλ@, αλλά και με το φυσικό ή υδρόβιο περιβάλλον που είναι πλέον εξαιρετικά ευάλωτο».
Πώς συνδέεται τελικά το υδάτινο στοιχείο με τη γυναίκα και τον φεμινισμό; Γιατί υπάρχουν αναφορές στην τρίτη ηλικία και την εμμηνόπαυση;
«Αυτή η ερώτηση μου δίνει την ευκαιρία να διευκρινίσω κάτι σημαντικό σε σχέση με τη θεωρία της Α. Neimanis», μου λέει η Εύα Γιαννακοπούλου. «H ίδια λοιπόν αναφέρει ότι το υδάτινο στοιχείο δεν αφορά αποκλειστικά στο γυναικείο* σώμα, διευκρινίζοντας μάλιστα ότι ο όρος “γυναικεία* ρευστότητα” δεν είναι τίποτε άλλο από μια φαλογοκεντρική φαντασίωση της “γυναίκας ως μήτρα”. Είναι σαφές λοιπόν ότι κάτι τέτοιο θα περιόριζε την ίδια την γυναίκα* στον βιολογικό και αναπαραγωγικό της ρόλο. Ως προς τα φεμινιστικά ζητήματα και τους τρόπους με τους οποίους το στοιχείο του νερού μπορεί να συνδράμει σε αυτά, η συζήτηση γίνεται πολύ ενδιαφέρουσα, γιατί η Neimanis αναφέρεται σε ρευστές ενσώματες πρακτικές και στο πώς αυτές καταλύουν τις συμβατικές κατηγοριοποιήσεις προτείνοντας πλουραλιστικούς τρόπους συνύπαρξης».
Στην Ιχθυολατρεία είχα εξ αρχής κατά νου να ασχοληθώ με ροϊκότητες. Νομίζω ότι η πιο ενδιαφέρουσα σε σχέση με το γυναικείο* σώμα, είναι η εμμηνόπαυση. Πέραν του ότι είναι ένα θέμα φορτισμένο και αποτελεί ένα ταμπού για το οποίο σπάνια μιλάμε, σκέφτηκα ότι θα με ενδιέφερε να εξετάσω τη ροή εν τη απουσία της ή ακόμα καλύτερα τη συνθήκη μετά και πέραν της ροής. Τέλος, νομίζω ότι όλ@ μπορούμε να έχουμε ρευστές δυνατότητες ή ακόμα καλύτερα μπορούμε όλ@ (εφόσον το κρίνουμε αναγκαίο) να είμαστε λιγότερο στιβαρ@ και περισσότερο δίνες ή ωκεανικοί στροβιλισμοί!».
Προκειμένου να υλοποιηθεί το έργο, η Εύα Γιαννακοπούλου πραγματοποίησε έρευνα προσεγγίζοντας διαφορετικές κοινότητες ανθρώπων σε Ελλάδα, Πορτογαλία και Ιταλία, οι οποίες ζουν κοντά σε ακτές, χειμάρρους, ποτάμια, θάλασσες ή που η ζωή τους είναι άμεσα συνυφασμένη με το υγρό στοιχείο και τον υδροφόρο ορίζοντα. Η έρευνα περιλαμβάνει προφορικές μαρτυρίες και συνεντεύξεις, δημιουργικές πρακτικές και έρευνα αρχείου. Επίσης συστάθηκε μία ομάδα γυναικών μεταξύ ηλικίας μεταξύ 50-65 με ιδιαίτερη δυναμική, οι οποίες εργάστηκαν συλλογικά ως δημιουργική ομάδα στη δραματουργία και την ερμηνεία της Ιχθυολατρείας:
«Η γνωριμία και οι εργασίες με τις γυναικείες κοινότητες έγιναν στο πλαίσιο των residencies στις τρεις χώρες. Χρειάστηκε γι’ αυτό να γνωρίσω την Αδελφότητα Κεφαλλήνων και Ιθακησίων Πειραιά και γυναίκες* οι οποίες σχετίζονται με επαγγέλματα της θάλασσας ή του νερού στην πόλη Torres Vedras στην Πορτογαλία και στο Mondaino της Ιταλίας».
«Πέραν των κοινοτήτων, συνάντησα και μονάδες, γυναίκες* οι οποίες σχετίζονται με ποικίλους τρόπους με το υγρό στοιχείο: επιζήσασες καταστροφικών πλημμυρών, κόρες ή συζύγους ναυτικών, γυναίκες ψαράδες αλλά και άλλες που κάνουν ξόρκια με το νερό ή το ενσωματώνουν σε θεραπευτικές πρακτικές. Μία στιγμή που μένει χαραγμένη στη μνήμη μου, είναι η πρώτη φορά που αντίκρισα τον Ατλαντικό ωκεανό, γιατί χάθηκα στην απεραντοσύνη του. Μετά υπήρχαν κάποιες πολύ συγκινητικές διηγήσεις γυναικών όπως αυτή της κυρίας Maria Pinto κατά τη διάρκεια μιας πλημμύρας, αλλά και η γνωριμία με την Suor Elena στο μοναστήρι του Pennabilli στην Ιταλία, η οποία δημιουργεί γλυπτά που αναπαριστούν μητρικά σώματα με σαφείς αναφορές στα ύδατα».
Το υδάτινο στοιχείο δεν είναι μια τυχαία επιλογή στο έργο της Εύας Γιαννακοπούλου:
«Είμαι νησιώτισσα, από την Ιθάκη και κόρη ναυτικού. Είναι ενδιαφέρουσα η σχέση των νησιωτών με τη θάλασσα, γιατί περιτριγυρίζονται από ένα “στοιχειό”. Η μετάβαση από το νησί “κάπου αλλού” διαμεσολαβείται πάντα και δεν είναι τόσο εύκολη όσο στην ξηρά. Επίσης, όλα εκτός νησιού είναι “κάτι άλλο”, γιατί πολύ απλά δεν είναι το ή στο νησί, οπότε η συνείδηση που έχουμε για τις/τους Άλλες/ους διαμεσολαβείται από ένα ταξίδι και χρειάζεται μια προσπάθεια. Κατά τ’ άλλα, είμαι κολυμβήτρια με μανιώδεις προτιμήσεις σε συγκεκριμένα σημεία συγκεκριμένων παραλιών. Σε αυτές πάντα σκέφτομαι, διαβάζω, γνωρίζω κόσμο και πολλές φορές ξεκινώ έργα. Τα τελευταία χρόνια βρίσκομαι στην Αντίπαρο τα καλοκαίρια, όπου έχω την τύχη να διασχίζω με τα πόδια τη θάλασσα για να βρεθώ στην Φέιρα, ένα μικρό ακατοίκητο νησί!…».
«Μία από τις πολλές προκλήσεις που αντιμετώπισα όσο επεξεργαζόμουν το έργο, ήταν οι όροι με τους οποίους εγώ η ίδια θα συσχετιζόμουν με τις συμμετέχουσες των δημιουργικών εργαστηρίων που καθόρισαν το περιεχόμενο ή τα κείμενα της performance και αργότερα κλήθηκαν να πρωταγωνιστήσουν σε αυτό. Αναφέρομαι σε προκλήσεις, γιατί η διαδικασία καθορίζει την εικονοθεσία, τη φόρμα και φυσικά το περιεχόμενο ενός έργου.
Θα ήθελα επίσης να σημειώσω ότι οι συμμετέχουσες (Ευγενία Βακαλοπούλου, Μαριανίτα Καρακώστα, Εύα Κολιοπάντου και Μαρούλα Παπαναστάση) δεν είναι επαγγελματίες των παραστατικών τεχνών, ασχολούνται με τα εικαστικά ή είναι εικαστικοί. Είναι σίγουρα φίλες ή άτομα με τα οποία ένιωθα διαισθητικά, χωρίς να τα γνωρίζω, ότι θα μπορούσαν να γίνουν φίλες. Έπρεπε λοιπόν να σκεφτώ διάφορους “ρευστούς” τρόπους επικοινωνίας, πρακτικής και συμβίωσης που θα δικαιολογούσαν ή θα τεκμηρίωναν την έννοια του Υδροφεμινισμού. Ορισμένες από τις λύσεις που προσπάθησα να δώσω είχαν να κάνουν με τη δημιουργική συνεργασία που είχαμε ή τις σχέσεις εξουσίας που ενδεχομένως προκύπτουν και άλλες με την προσωπική επαφή και τη γνωριμία μας. Δεν ξέρω αν τα κατάφερα και δεν μπορώ να δώσω σαφείς απαντήσεις. Προσπάθησα παρόλα αυτά να διαταράξω όσα περισσότερα όρια γινόταν τόσο σε δημιουργικό, όσο και σε διαπροσωπικό επίπεδο. Αναφέρομαι περισσότερο σε περιπέτειες σχέσεων, συσχετισμών, σχεσιακοτήτων και συγγενειών».
Τι είναι αυτό περίπου τελικά που θα δει ο θεατής στις παραστάσεις στην Πλύφα;
«Θα δει μια πολεμίστρια, ένα μετα-ανθρώπινο πλάσμα, ένα γυναικείο* φαινόμενο και ένα ψάρι, τ@ οποί@ θα βουτήξουν στα νερά μιας πισίνας για να μας μιλήσουν για τον ηλικισμό, τις ροές των σωμάτων, τα παιδιά τους που γεννήθηκαν με κόκκινα λέπια και για το πώς είναι να ζεις σε ένα σύμπαν συναισθηματικών και υποβρύχιων συνασπισμών».
Θα βουτήξουμε στα νερά τους;
