Μερικές φορές έρχομαι αντιμέτωπος με βιβλία που δυσκολεύομαι πολύ να αξιολογήσω, που νιώθω ότι στέκομαι απορημένος και αμφιταλαντευόμενος ενώπιον τους, αδυνατώντας να κατασταλάξω σχετικά με τις αρετές ή τις αδυναμίες τους.
Τα ανάμικτα αυτά συναισθήματα άραγε προκύπτουν από την ιδιαίτερη φύση του έργου και την αμφίσημη φωνή του συγγραφέα ή από την προσωπική και υποκειμενική διαδικασία πρόσληψης και ερμηνείας τους από μένα; Οι περιπτώσεις αυτές είναι μεν άβολες αλλά παράλληλα αποτελούν μία πρόκληση που από μόνη της νοηματοδοτεί την ίδια τη διαδικασία της ανάγνωσης και κατά προέκταση τη διαδικασία της αλληλεπίδρασης με την τέχνη.
Ο Κλέμενς Σετζ είναι ένας νεαρός Αυστριακός συγγραφέας που μέσα σε μόλις μία δεκαετία καριέρας έχει αρχίσει να αναδεικνύεται σε μία από τις σημαντικές φωνές της σύγχρονης γερμανόφωνης λογοτεχνίας. Η πιο πρόσφατη συλλογή διηγημάτων του Η παρηγοριά των στρογγυλών πραγμάτων είναι το εν λόγω βιβλίο για το οποίο διστάζω να εκφέρω γνώμη. Αλλά ήρθε η ώρα να το προσπαθήσω.
Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά: η συλλογή αποτελείται από διηγήματα διαφορετικής έκτασης και ύφους. Από πεζοποιήματα της μισής σελίδας μέχρι εκτενή διηγήματα χωρισμένα σε κεφάλαια που αγγίζουν τα όρια της νουβέλας. Κάθε διήγημα είναι διαφορετικό σε ύφος, θέμα και προσέγγιση, σχεδόν σαν να είναι γραμμένο από διαφορετικό συγγραφέα, όμως υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής και αυτός είναι η εμμονή του Σετζ με το αλλόκοτο και το διαρκές του φλερτ με τον σουρεαλισμό.
Τα περισσότερα διηγήματα διατηρούν έναν αινιγματικό πυρήνα και αντιστέκονται σε συμβατική ερμηνεία. Σχεδόν σε κάθε περίπτωση καλλιεργείται μια άβολη και ενίοτε νοσηρή ατμόσφαιρα που άλλοτε λειτουργεί επιτυχώς, τραβώντας τον αναγνώστη σε ένα περίεργο αναγνωστικό ταξίδι, και άλλοτε ανεπιτυχώς, λειτουργώντας απωθητικά και καταλήγοντας σε ένα ανιαρό και άκομψο αποτέλεσμα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Σετζ έχει πολλές και καλές ιδέες: στο διήγημα “spam” για παράδειγμα, επιχειρεί να αναπαραστήσει τη γεμάτη λάθη αυτόματη μετάφραση google που συναντάει κανείς στα σκουπίδια e-mail σε μια αλληγορία γύρω από την ελαττωματική επικοινωνία.
Στην «Κυρία Τρίγκερ», μια σχολική νοσοκόμα που απολύεται απαγάγει ένα μικρό αγόρι από το σχολείο, στο «Παλιό σπίτι» ένας οπλισμένος νεαρός εισέρχεται σε ξένα σπίτια υποκρινόμενος ότι είναι το σπίτι στο οποίο μεγάλωσε, ενώ στο «Κβάλογια» ένας άντρας κάνει ταξίδι αναψυχής παρέα με ένα παράξενο πλάσμα.
Το πρόβλημα με τον Σετζ δεν είναι οι ιδέες αλλά η εκτέλεση και η εφαρμογή τους, η οποία ενίοτε είναι ελαττωματική. Όταν οι ιδέες του λειτουργούν, τότε θυμίζει λίγο από Ρομπέρτο Μπολάνιο και Ντέιβ Έγκερς, ένα σαφώς αξιόλογο επίτευγμα. Σε αρκετές όμως περιπτώσεις οι ιδέες του είναι ασαφείς και εξατμίζονται σε μια επιτηδευμένη και δήθεν αβάν γκαρντ θολούρα. Άλλες φορές πάλι οι ιστορίες του μοιάζουν με ευθεία μίμηση άλλων συγγραφέων: στο «Η γάτα κατοικεί στον ουρανό του Λαλάντ» για παράδειγμα, ο Σετζ υιοθετεί το ύφος και τη θεματική προσέγγιση του Ζέμπαλντ (χρησιμοποιεί την πραγματική του ταυτότητα ως αφηγητή, επιστρατεύει παλιές φωτογραφίες που πλαισιώνουν μια εμμονική έρευνα κλπ).
Ο Σετζ γράφει για το αλλόκοτο που βρίσκεται μέσα σε όλους μας, για το δυσπρόσιτο και συχνά ακατανόητο που συνήθως είναι απλώς η έκφραση μιας αγωνίας ή αίσθησης αποξένωσης. Βρήκα τον εαυτό μου άλλοτε να διαβάζει απορροφημένος ορισμένα από τα διηγήματα της συλλογής και άλλοτε να πηδάει τις παραγράφους και τις σελίδες μιας δήθεν ενοχλητικής και αντισυμβατικής προοπτικής από άλλον ένα συγγραφέα που κάνει ό,τι μπορεί για να δείξει ότι ξεχωρίζει.
Ποιο είναι συνεπώς το συμπέρασμα; Θα ευχόμουν ο ίδιος ο Σετζ ή ο εκδότης του να είχαν κάνει καλύτερη επιμέλεια στην εν λόγω συλλογή και είμαι σίγουρος ότι σε αυτή την περίπτωση θα αποτελούσε μια φρέσκια και ενδιαφέρουσα συλλογή που αξίζει την προσοχή όλων. Ως έχει, μπορώ να πω ότι το ταλέντο του Σετζ είναι μεν εμφανές, όσο εμφανής όμως είναι και η διάθεσή του να πουλήσει φύκια για μεταξωτές κορδέλες ώστε να ξεχωρίσει. Κρατάω τρία τέσσερα εξαιρετικά διηγήματα από τη συλλογή και περιμένω το επόμενο έργο του.
