Τον Ιανουάριο του 2020 δύο άντρες καταδικάστηκαν για την κλοπή σπάνιων βιβλίων και αντικειμένων αξίας άνω των 8,1 εκατομμυρίων δολαρίων από τη βιβλιοθήκη Carnegie του Πίτσμπουργκ. Τιμωρήθηκαν με βαριές ποινές ο πρώην βιβλιοθηκάριος Γκρεγκ Πραϊόρι και ο Τζον Σούλμαν, ιδιοκτήτης του Caliban Book Shop στο Όκλαντ, για κλοπές που διέπρατταν για εικοσιπέντε τουλάχιστον χρόνια, ενώ ο δικαστής χαρακτήρισε την πράξη ως τη μεγαλύτερη κλοπή τέχνης στον κόσμο. Ο δικαστής τόνισε ότι οι δυο κατηγορούμενοι πρόδωσαν τα επαγγέλματά τους, τη βιβλιοθήκη, τις οικογένειές τους και τους πολίτες της κομητείας Allegheny.
Ο Πραϊόρι, εργάστηκε για τριάντα χρόνια στη βιβλιοθήκη και ήταν διευθυντής στην αίθουσα συλλογών William R. Oliver. Ανάμεσα στα σπάνια βιβλία που εκλάπησαν συμπεριλαμβάνεται ένα ιστορικό βιβλίο που γράφτηκε από τον Πρόεδρο Τόμας Τζέφερσον και μιας Βίβλου που χρονολογείται από το 1600 – και τα πούλησε στον Σούλμαν, ο οποίος με τη σειρά του τα πούλησε σε συλλέκτες. Η ανακάλυψη της κλοπής έγινε το 2017 και αμέσως η βιβλιοθήκη απέλυσε τον Πραϊόρι. Η αξιολόγηση έδειξε ότι καταστράφηκαν περίπου 320 αντικείμενα και 16 χάρτες και εικόνες από βιβλία, άτλαντες και folios.
Οι σπάνιες και πολύτιμες συλλογές βιβλίων φυλάσσονται στις μεγάλες βιβλιοθήκες με μια σειρά μέτρων που θυμίζουν αυτά που έχουν δημιουργηθεί για να προστατεύσουν ευαίσθητα δίκτυα υπολογιστών. Ο επίδοξος κλέφτης βιβλίων που θα έμπαινε στο Oliver Room, το οποίο φιλοξενεί τα σπάνια βιβλία και τα αρχεία της Carnegie Library του Πίτσμπουργκ, έμπαινε στο πιο ιδανικά σχεδιασμένο και προφυλαγμένο μέρος του κόσμου που τα μέτρα ασφαλείας απέτρεπαν τις βλέψεις του. Το όλο σύστημα ασφαλείας ήταν σχεδιασμένο από τον Γκρεγκ Πραϊόρι, διευθυντή του τμήματος το 1992.
Το περίφημο αυτό «δωμάτιο» είχε μόνο ένα σημείο εισόδου και ελάχιστοι είχαν πρόσβαση. Ο Πραϊόρι μάθαινε για όποιον έμπαινε ή έβγαινε από το Oliver Room και οι ερευνητές ή οι επισκέπτες ήταν υποχρεωμένοι να αφήσουν προσωπικά αντικείμενα, όπως σακάκια και τσάντες. Η δραστηριότητα στο δωμάτιο ήταν υπό συνεχή παρακολούθηση της κάμερας. Ο Πραϊόρι ήταν αυτός που έκανε εξονυχιστικό έλεγχο στα βιβλία που επιστρέφονταν και είχαν παραδοθεί ανέπαφα.
Όταν την άνοιξη του 2017 η διοίκηση της βιβλιοθήκης ανακάλυψε ότι έλειπαν βιβλία και αντικείμενα ανακάλυψε με έκπληξη ότι αυτή ήταν η πιο εκτεταμένη κλοπή από αμερικανική βιβλιοθήκη σε τουλάχιστον έναν αιώνα με την αξία των κλεμμένων αντικειμένων να εκτιμάται σε οκτώ εκατομμύρια δολάρια. Δέκα από τα βιβλία που κλάπηκαν τυπώθηκαν στην περίοδο της αυγής της ευρωπαϊκής τυπογραφίας, μεταξύ του 1450 και του 1500. Όπως επίσης και οι 276 χάρτες, χειροποίητες λιθογραφίες από τον περίφημο Blaeu Atlas που τυπώθηκε στην Ολλανδία ανάμεσα στο 1662 and 1672.
Πολλά από τα σπάνια αυτά βιβλία δωρήθηκαν στη βιβλιοθήκη από τον ιδρυτή, Andrew Carnegie, και τους φίλους του, αλλά και αγοράστηκαν από τη βιβλιοθήκη όπως και πολύτιμα σετ φωτογραφιών των αρχών του 20ού αιώνα. Και πολλά από αυτά βρέθηκαν με αποκομμένες σελίδες και τις σπάνιες εικόνες να έχουν αφαιρεθεί.
Και αυτή ήταν μόνο η αρχή. Ο άνθρωπος που εργάστηκε στη βιβλιοθήκη για τριάντα χρόνια έκλεψε τα σπουδαιότερα κομμάτια της νομισματικής συλλογής του μουσείου και μερικά από τα πιο αναγνωρίσιμα βιβλία του κόσμου. Έκλεψε ανάμεσα σε άλλα την πρώτη έκδοση του The Wealth of Nations του Adam Smith, την πρώτη αγγλική έκδοση του Decameron του Giovanni Boccaccio, που τυπώθηκε στο Λονδίνο το 1620, και την πρώτη έκδοση του Silas Marner του George Eliot, που εκτυπώθηκε στην ίδια πόλη 241 χρόνια αργότερα.
Όταν μια βιβλιοθήκη διαπιστώσει ότι είναι θύμα κλοπής χρειάζεται πολύς καιρός για να ανακαλυφθεί τι ακριβώς λείπει. Ωστόσο, η σπάνια και μεγάλη συλλογή της Βιβλιοθήκης Carnegie του Πίτσμπουργκ είχε ήδη τεκμηριωθεί και μάλιστα από τον τότε πολύ ταλαντούχο υπάλληλο που είχαν προσλάβει τον Γκρέγκ Πραϊόρι που ήταν ο τέλειος υποψήφιος για να τρέξει το νέο αρχείο και προσλήφθηκε το 1991 για να επιβλέπει τη συλλογή της αίθουσας Oliver. Είχε καλές σπουδές, ήταν γιος του τοπικού γιατρού και το σπίτι του ήταν ένα τετράγωνο μακριά από τη βιβλιοθήκη. Ήταν αυτός που δούλεψε σκληρά για να γίνει το τμήμα των σπάνιων βιβλίων ένα από τα σημαντικότερα του κόσμου. Και φυσικά ήταν αυτός που έκανε ένα αδιάβλητο τρόπο φύλαξης των βιβλίων.
Όταν άρχισε ο έλεγχος της βιβλιοθήκης το 2017 οι δυο ερευνητές Kerry-Lee Jeffrey και η Christiana Scavuzzo κατάλαβαν μέσα σε μια ώρα ότι υπάρχει πρόβλημα. Από τα βιβλία είχαν λεηλατηθεί σελίδες και σπάνιες σειρές με φωτογραφίες και χάρτες. Από ένα σετ 18 τόμων των εξαιρετικά σπάνιων χαρακτικών του Giovanni Piranesi, που εκτυπώθηκαν μεταξύ 1748 και 1807, οι αξιολογητές είδαν ότι έλειπε το περιεχόμενο που μόνο αυτό είχε εκτιμηθεί ότι άξιζε 600.000 δολάρια.
Ο εντυπωσιακός βαθμός της λεηλασίας και της καταστροφής τους οδήγησε σε ένα θλιβερό συμπέρασμα. Μόνο ένας άνθρωπος θα μπορούσε να τα έχει κλέψει. Η διευθύντρια της Βιβλιοθήκης Mary Frances Cooper, αποφάσισε να αλλάξουν κλειδαριές στο Oliver Room. Δε δόθηκε κλειδί στον Γκρεγκ Πραϊόρι. Αν εμποδίζει κάποιον που βρίσκεται ανάμεσα σε πολύτιμα και σπάνια αντικείμενα να τα κλέψει, αυτό είναι μόνο η συνείδηση. Ο Πραϊόρι ήταν βαθιά μέσα στη βιβλιοθήκη και τίποτα δεν μπορούσε να τον αποτρέψει όπως ένα κοινό κλέφτη. Και δεν τον σταμάτησε τίποτα, τα αφαίρεσε με τόλμη κι έγινε ο πιο επιτυχημένος κλέφτης συλλογών εκ των έσω. Η ζωή του άλλωστε δεν ήταν προκλητική για να το υποψιαστεί κάποιος. Ζούσε με την οικογένειά του σε ένα τυπικό αστικό διαμέρισμα γεμάτο βιβλία αλλά τα παιδιά του πήγαιναν σε ιδιωτικά σχολεία. Όμως φαινόταν να δυσκολεύεται να τα βγάλει πέρα και ζητούσε παράταση της πληρωμής των διδάκτρων όπως και από τον ιδιοκτήτη του σπιτιού του παράταση της πληρωμής του ενοικίου.
Η συνάντησή του όμως με τον βιβλιοπώλη Τζον Σούλμαν φαίνεται να ήταν μοιραία. Ο Πραϊόρι τον συναντούσε κάθε μέρα πηγαίνοντας με τα πόδια στη βιβλιοθήκη. Είχε το Caliban Book Shop, ένα από τα πιο γνωστά πολιτιστικά σημεία της πόλης. Ήταν βιβλιοπώλης, εκτιμητής παλαιών και σπάνιων βιβλίων σε πανεπιστήμια και ιδρύματα και αξιόπιστος στην πελατεία του. Μάλιστα ήταν και διάσημος στο αμερικανικό κοινό χάρη στις εμφανίσεις του στην εκπομπή “Antiques Roadshow”, του PBS. Ο παθιασμένος παλαιοβιβλιοπώλης έπαιρνε αυτά που του προμήθευε ο Πραϊόρι και τα πουλούσε σε μουσεία σε όλο τον κόσμο.
Είχε ένα καταπληκτικό σύστημα παραχάραξης με το οποίο άλλαζε τις σημάνσεις των βιβλίων και δεν ήταν ο πρώτος που το έκανε αλλά ήταν σίγουρα ο πιο επιτυχημένος με το καλό του όνομα να τον βοηθά να κάνει τις πωλήσεις. Ο Γκρεγκ Πραϊόρι από την άλλη, είχε βρει την τέλεια κάλυψη, κανένας δεν μπορούσε να τον υποπτευθεί. Ο ένας προστάτευε και είχε ανάγκη τον άλλο με μια σχέση που κράτησε σχεδόν τρεις δεκαετίες. Παρά τις προσπάθειες να καλύψουν τα ίχνη τους οι κλοπές ήταν τόσο εκτεταμένες που αποκαλύφθηκαν. Κι ενώ το σπίτι του Πραϊόρι όταν έψαξε η αστυνομία ήταν καθαρό, δε συνέβη το ίδιο με το κατάστημα του Σούλμαν.
Βρέθηκαν πολύτιμες σελίδες, σφραγίδες και η αστυνομία άρχισε να ψάχνει ανάμεσα σε ανυποψίαστους παθιασμένους συλλέκτες και αγοραστές. Πολλοί τα επέστρεψαν στη Βιβλιοθήκη, άλλα όμως αναντικατάστατα δε βρέθηκαν ποτέ. Η αξία των κλεμμένων βιβλίων δε μετριέται μόνο με χρήματα. Όπως είπε η διευθύντρια των Βιβλιοθηκών του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ, Kornelia Tancheva πρόκειται για ένα τρομερό έγκλημα κατά του πολιτισμού και του δημόσιου αγαθού. Πολλοί έχουν πειστεί ότι ο Σούλμαν εξαπατήθηκε από τον Πραϊόρι και η κινηματογραφική αυτή ιστορία έχει πτυχές που θα μείνουν στο σκοτάδι, άλυτες όπως όλες οι μεγάλες υποθέσεις που δεν αφορούν μόνο τη δράση αλλά και τον ψυχισμό των εμπλεκόμενων.
