Κείμενο: Μαρία Μιραχτσή
Βουνά, πεδιάδες, θάλασσες και ποτάμια. Είναι τελικά αυτά που ορίζουν τη μοίρα των κρατών; Mετά το παγκόσμιο best seller οι «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας», ο Βρετανός δημοσιογράφος και συγγραφέας, Τιμ Μάρσαλ επανέρχεται με τη συνέχεια του έργου του στο βιβλίο «Η δύναμη της Γεωγραφίας». Μακριά από ντετερμινιστικές προσεγγίσεις, ο Μάρσαλ επιχειρεί να αναδείξει πώς η γεωγραφία επηρεάζει τις πολιτικές αποφάσεις, ενέργειες και παγκόσμιες εξελίξεις, ανεξάρτητα από το μέρος που εξετάζουμε ή τη χρονική περίοδο που διανύουμε.
Τα δίπολα έχουν πλέον τελειώσει. Δεν είμαστε στη ψυχροπολεμική περίοδο με την Αμερική απέναντι στη Ρωσία, ούτε ζούμε υπό την επιρροή μίας μόνο παγκόσμιας δύναμης. Βαδίζοντας με βεβαιότητα σε έναν πολυπολικό κόσμο με πολλαπλά μέτωπα και ανταγωνισμούς ισχύος, ο Τιμ Μάρσαλ, μας ταξιδεύει στις χώρες και περιοχές που είτε ήδη πρωταγωνιστούν στα νέα της ημέρας μας είτε πρόκειται να το κάνουν στο μέλλον.
Αφετηρία μας οι «αντίποδες του κόσμου», η μακρινή Αυστραλία. Η χώρα που χρησιμοποιήθηκε από τους Βρετανούς ως φυλακή για τους καταδίκους της λόγω της απομακρυσμένης της τοποθεσίας, δεν θεωρείται πια στη μέση του πουθενά. Ανάμεσα στις θάλασσες του Ειρηνικού και Ινδικού ωκεανού, βρίσκεται στο επίκεντρο μιας περιοχής που κρίνεται οικονομικά ως η πιο σημαντική στον κόσμο. Όπως αναφέρεται στο βιβλίο:
«Το μέγεθος και η θέση της Αυστραλίας αποτελούν ταυτόχρονα δύναμη και αδυναμία. Την προστατεύουν μεν από τους εισβολείς αλλά εμποδίζουν και την πολιτική της ανάπτυξη».
Από την Αυστραλία, μεταφερόμαστε στα βουνά του Ιράν και αγναντεύουμε «μια χώρα φρούριο» όπως ο Μάρσαλ την αποκαλεί. Από τα χρόνια της Περσικής αυτοκρατορίας, ο συγγραφέας μας φέρνει στη σημερινή Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν και τις προκλήσεις της. Στο σήμερα, «Η ηγεσία της χώρας βλέπει το Ιράν ως μια απομονωμένη χώρα περικυκλωμένη από εχθρούς». Οι αιτίες και οι τρόποι για να βγει το Ιράν από τον αυτοεπιβαλλόμενο φαύλο κύκλο της απομόνωσής του, μας παρουσιάζονται αναλυτικά από τον Μάρσαλ.
Από ποιον πήρε το όνομα της η Σαουδική Αραβία; Χάρη στον εμίρη Μουχάμαντ ιμπν Σαούντ και τους απογόνους του, η Αραβία ονομάστηκε ως η γη του οίκου του Σαούντ, και όπως η ταύτιση ενός προσώπου με μία χώρα επιφέρει πάντα δυσκολίες έτσι και εδώ, ο Μάρσαλ μας εξιστορεί πως ο Ιμπντ Σαούντ ένωσε τη χώρα με το αφήγημα του ότι «αυτός απλώς αποκαθιστούσε την εξουσία στη γη που του ανήκε» αλλά και την άποψη του Σαουδάραβα καθηγητή Μαντάουι Αλ-Ρασίντ ότι «η γένεση της Σαουδικής Αραβίας σηματοδοτεί την εμφάνιση ενός κράτους που έχει επιβληθεί σ’ ένα λαό χωρίς ιστορική μνήμη ενότητας ή εθνική κληρονομιά». Ο Μάρσαλ εξηγεί ότι η διαχείριση του πετρελαίου, η έλλειψη νερού και η στροφή στην ανανεώσιμη ενέργεια είναι αυτά που θα ορίσουν την πορεία της Σαουδικής Αραβίας από εδώ και πέρα.
Κάπως έτσι, πετάμε πίσω στη Δύση και τη γενέτειρα του συγγραφέα, το Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Μάρσαλ μας περιγράφει πώς εδραιώθηκε η δύναμη της Βρετανίας χάρη εν μέρει στη γεωγραφία της και την πρόσβαση της στους ωκεανούς, την αποικιοκρατική της πολιτική αλλά και τη γρήγορη εκβιομηχάνιση της. Στο σήμερα, η μετά-Βrexit εποχή και η πιθανότητα της ανεξαρτητοποίησης της Σκωτίας, φέρνει τη Βρετανία σε αναζήτηση νέων συμμάχων και συνεργασίων ανά τον κόσμο.
Η Ελλάδα δεν λείπει αυτή τη φορά από το βιβλίο. Αναφερόμενος στον Θουκυδίδη, ο Μάρσαλ γράφει «Τα βουνά και η θάλασσα είναι τα κλειδιά για να κατανοήσουμε, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της χώρας», για να προσθέσει ότι «Όλοι οι Έλληνες συνεχίζουν να βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 100 χιλιομέτρων από τη θάλασσα και ως λαός παραμένουν κοντά στο νερό πνευματικά, επιχειρηματικά και εμπορικά».
Πέραν αυτών των παρατηρήσεων, ωστόσο, ο Μάρσαλ εστιάζει και στο σήμερα, όπου η ανακάλυψη υποθαλάσσιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου εγείρει νέες έριδες με την Τουρκία. Η οικονομική και μεταναστευτική κρίση επίσης εξετάζονται, και ο ίδιος καταλήγει ότι «Η Ελλάδα δεν χρειάζεται πια να είναι ούτε αγγλική, ούτε ρωσική, ούτε καν αμερικανική- Είναι η Ελλάδα. Παραμένει ωστόσο ένα σημαντικό φιλέτο γης για τις ξένες δυνάμεις». Και κάπως έτσι περνάει απέναντι για να μας περιγράψει τις αιτίες πίσω από την επεκτατική πολιτική της Τουρκίας, τα εσωτερικά της μέτωπα και την αμυντική βιομηχανία που αναπτύσσει:
«Η σύγχρονη Τουρκία φαίνεται να βλέπει τον κοσμο…σαν μια ζούγκλα γεμάτη ανταγωνιστές στην οποία η ίδια είναι ένα από τα λιοντάρια», αναφέρει ο Μάρσαλ.
Πόσοι Ευρωπαίοι γνωρίζουν για την περιοχή της Σαχέλ και τις συνθήκες εκεί; Λίγοι, έρχεται να απαντήσει ο συγγραφέας, παρουσιάζοντας τις συγκρούσεις που επικρατούν στην περιοχή και πλήττουν τους λαούς της. Συγκρούσεις που οι επιπτώσεις τους μπορεί να αποτελέσουν θέμα για την Ευρώπη και ιδιαίτερα τη Γαλλία. «Η φτωχότερη περιοχή του κόσμου, είναι στην πραγματικότητα πολύ πλούσια σε φυσικούς πόρους», γράφει ο Μάρσαλ και τονίζει:
«Στα διάφορα κράτη του Σαχέλ, συμπεριλαμβανομένου του Νίγηρα, βρίσκονται τα ορυχεία ουρανίου, τα οποία τροφοδοτούν τη γαλλική πυρηνική βιομηχανία και κρατούν ανοιχτά τα φώτα στα γαλλικά νοικοκυριά».
Φυσικά ο Μάρσαλ, δε θα μπορούσε να αφήσει εκτός την Αιθιοπία ως «τη γη της καταγωγής του ανθρωπίνου είδους». Το νερό έδινε πάντα στην Αιθιοπία ένα βαθμό πολιτικής δύναμης και πάλι το νερό καθίσταται το μέσο για να αλλάξει η τροχιά της Αιθιοπίας, να σπάσει τον κύκλο της φτώχειας και της βίας και να «λυγίσει τα σίδερα της γεωγραφικής της φυλακής», ο Μάρσαλ σημειώνει.
«Ο ισπανικός εθνικός ύμνος δεν έχει στίχους καθώς κάνεις δεν μπορούσε να συμφωνήσει πώς θα έπρεπε να είναι». Έτσι αναφέρει στις πρώτες σελίδες του κεφαλαίου του, ο Μάρσαλ για την Ισπανία. Με τις εξεγέρσεις των Βάσκων στο παρελθόν αλλά και τις απόπειρες ανεξαρτησίας της Καταλονίας στο σήμερα, η Ισπανία είναι μια χώρα που προσπαθεί να διατηρήσει την ενότητα της, ξεπερνώντας επιτυχώς την οικονομική κρίση και ανακάμπτοντας για να γίνει μια από τις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρώπης.
Και εκεί που το ταξίδι μας σε χώρες και ηπείρους τελειώνει, γιατί να μην πάρουμε μία εικόνα από το διάστημα; Ο Μάρσαλ μας εξηγεί πως οι συγκρούσεις στη γη θα μπορούσαν να μεταφερθούν εκτός του πλανήτη μας. Όπως ο ίδιος αναφέρει «Στο επίκεντρο του ζητήματος δεν είναι μόνο τα φυσικά εδάφη που μπορεί να διεκδικήσει η κάθε χώρα- στη Σελήνη ή τον Άρη- αλλά […] οι σταθμοί ανεφοδιασμού που χρειάζονται για να φτάσει κάνεις ως εκεί, καθώς επίσης και τα κομβικά σημεία κατά τη διαδρομή». O Μάρσαλ δεν πιστεύει ότι η συνεργασία μεταξύ των χωρών για το διάστημα θα σταματήσει τις αντιπαλότητες και τους ανταγωνισμούς, αλλά πιστεύει ότι ο δρόμος του μέλλοντος οφείλει να έχει κοινές συμφωνίες, projects, καθώς και κοινά κέρδη και τεχνογνωσία. Είναι άλλωστε προς το συμφέρον ολόκληρου του πλανήτη αυτή η συνεργασία.
–
