Γυναίκες που βρίσκονται πίσω από τις κάμερες και κάποιοι τις γνωρίζουν με το μικρό τους όνομα όταν φθάνει η πολυαναμενόμενη ετήσια γιορτή του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Έχουν ήδη αφήσει το αποτύπωμά τους στον μεγαλύτερο θεσμό του κινηματογράφου στην Ελλάδα και όχι μόνο, έχοντας διανύσει δρόμους σωματικής, ψυχικής και πνευματικής αντοχής σε χώρους επιφορτισμένους με διαρκείς προκλήσεις.
Τι σημαίνει να είσαι μια γυναίκα επαγγελματίας; Έχουμε άραγε κατακτήσει όσα φανταζόμαστε ή ακόμα υπάρχει δρόμος να διανύσουμε; Τι σημαίνει να είσαι εργαζόμενη γυναίκα στην Ελλάδα σήμερα και μάλιστα στον χώρο του κινηματογράφου; Είναι ανδροκρατούμενος ο χώρος του ελληνικού κινηματογράφου; Τι προβλήματα αντιμετωπίζουν, τι ιστορίες θέλουν να γράφουν και να γράφονται για εκείνες;
Οι γυναικείες φωνές πίσω από τη διοργάνωση του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και πέντε Ελληνίδες σκηνοθέτιδες που συμμετέχουν με τις ταινίες τους, συντονίζονται στο ελculture με αφορμή την Ημέρα της Γυναίκας, φωτίζοντας με τη δική τους προσωπική ενέργεια τον κινηματογραφικό αυτό θεσμό.
Γιατί η έμπνευση θέλει ενέργεια και η ΔΕΗ, ως στρατηγικός συνεργάτης, στηρίζει συνολικά τον φορέα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης υποστηρίζοντας τους δημιουργούς, οι οποίοι δίνουν ζωή σε κάθε πλάνο και κάθε σκηνή μέσα από το έργο τους, καθώς και την πόλη που τόσα χρόνια έχει συνδεθεί με τον πολιτισμό και την 7η τέχνη.
Η Ελίζ Ζαλαντό, Γενική Διευθύντρια του ΦΚΘ, η Ελένη Ανδρουτσοπούλου, επικεφαλής Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, η Αγγελική Βέργου, Επικεφαλής του τμήματος Αγοράς του ΦΚΘ, η Δήμητρα Νικολοπούλου, Επικεφαλής γραφείου Τύπου & Επικοινωνίας του ΦΚΘ, έχουν τη μεγάλη χαρά να κινούν συχνά τα νήματα, να παίρνουν συχνά μεγάλες οργανωτικές αποφάσεις, να συντονίζουν ομάδες, να αναδεικνύουν και να υποστηρίζουν πολύπλευρα την τέχνη του κινηματογράφου στην Ελλάδα αλλά και εκτός γεωγραφικών ορίων. Είναι γυναίκες που είχαν και έχουν τη χαρά, να διαδραματίζουν εξέχοντα ρόλο σε ένα από τα πιο σημαντικά Φεστιβάλ Κινηματογράφου στην Ευρώπη.
Οι σκηνοθέτιδες Ελίνα Ψύκου, Μαριάννα Οικονόμου, Βάνια Τέρνερ, Τζέλη Χατζηδημητρίου, Χρύσα Τζελέπη, και Άντα Πίτσου, αντιμετωπίζουν την πρόκληση της καλλιτεχνικής δημιουργίας και των πολύωρων γυρισμάτων, στρέφοντας την κάμερά τους στον καθρέφτη της κοινωνίας και σίγουρα φέτος θα απασχολήσουν με τα ντοκιμαντέρ τους το 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Οι γυναίκες του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης μιλούν για αυτό – Τα καλύτερά μας χρόνια
Γυναικείες φωνές σε ένα κοινό αφήγημα από τις σπουδαίες Κυρίες του Φεστιβάλ Κινηματογράφου και δεν θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε αυτό το αφιέρωμα δίχως λίγη από την ομορφιά και τη λάμψη αυτό του θεσμού που εδώ και 63 χρόνια μας έχει προσφέρει ανεπανάληπτες στιγμές και μεγάλες συγκινήσεις.
Η Ελίζ Ζαλαντό απέναντι σε συνεχείς προκλήσεις, καθώς πρέπει να συντονίζει ομάδες που περιλαμβάνουν επαγγελματίες που ασχολούνται με ένα ευρύ φάσμα εξειδικευμένων δεξιοτήτων, από προγραμματισμό έως επικοινωνία, logistics, διαχείριση συνεργασιών, ψηφιακά εργαλεία, σχέσεις με τη βιομηχανία του σινεμά και τοπικούς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς, υπογραμμίζει τη σημαντική αποστολή του Φεστιβάλ: «Να είμαστε όσο το δυνατόν πιο συμπεριληπτικοί και προσβάσιμοι για όλους (κοινό και επαγγελματίες), αλλά και να είμαστε στην αιχμή των τεχνικών και περιβαλλοντικών καινοτομιών. Πρόκειται για μια σφαιρική και πολύπλευρη εργασία, που περιλαμβάνει πολλά γνωστικά αντικείμενα. Δεν μπορούμε να επαναπαυόμαστε στις δάφνες μας.
Πρέπει να είμαστε προνοητικοί και να προβλέπουμε. Δουλεύω με μια μεγάλη ομάδα επαγγελματιών και είμαστε όλοι πολύ αφοσιωμένοι σε αυτό που κάνουμε. Είναι η ομαδική εργασία, ο διάλογος και το να ακούμε ο ένας τον άλλο συνεχώς, αυτά που μας κρατούν δημιουργικούς και σταθερούς».
Η Ελένη Ανδρουτσοπούλου βρίσκεται διαρκώς μπροστά σε νέες προκλήσεις και νέες ευκαιρίες να ανακαλύψει και να γνωρίσει μαζί με το κοινό συναρπαστικές νέες κινηματογραφικές εισόδους, ξεχωριστές προσωπικότητες του παγκόσμιου καλλιτεχνικού χώρου, ενώ ταυτόχρονα απολαμβάνει την επανασύσταση αριστουργημάτων από την κινηματογραφική ιστορία μέσω των αφιερωμάτων και εκδηλώσεών του:
«Είναι γεγονός ότι το ελληνικό σινεμά βρίσκεται σε συνεχή ανοδική πορεία, το Φεστιβάλ αποτελεί συνοδοιπόρο των Ελλήνων/Ελληνίδων κινηματογραφιστών/ κινηματογραφιστριών και σε κάθε διοργάνωση διευρύνει τις δράσεις υποστήριξης για το ελληνικό σινεμά», αναφέρει.
Η Αγγελική Βέργου που διαρκώς διοργανώνει δράσεις για την υποστήριξη και προώθηση του οπτικοακουστικού έργου σε Ελλάδα και εξωτερικό αναφέρει: «Η διαρκής ενασχόληση με το κοινωνικό σύνολο μέσω της αφήγησης και η διερεύνηση των δημιουργικών και τεχνολογικών μέσων για μια ποιοτική και καλλιτεχνική κινηματογραφική ταινία τροφοδοτεί το ασταμάτητο ενδιαφέρον μου και την προσήλωσή μου στη δουλειά που κάνουμε στο τμήμα της Αγοράς».
Η Δήμητρα Νικολοπούλου μοιράζεται μαζί μας: «Το πιο βασικό συστατικό που με κρατάει διαρκώς σε εγρήγορση είναι οι ιστορίες των δημιουργών. Στα φεστιβάλ που προωθούν το ανεξάρτητο σινεμά, συμβαίνει κάτι μαγικό: πριν αλλάξει ο κόσμος, ή την ώρα που μετατοπίζονται οι πεποιθήσεις, οι αλήθειες και η ίδια μας η ζωή, οι ανεξάρτητοι δημιουργοί, το αισθάνονται πρώτοι. Η στιγμή που σε κάνουν κοινωνό στο όραμά τους και ανακαλύπτεις εκ νέου τον κόσμο, είναι ασύγκριτη. Είναι μια μεγάλη ανατριχίλα».
Επικεφαλής σε ένα καίριο πεδίο του Φεστιβάλ, υπάρχουν πολλές στιγμές που έχουν ζήσει όλα αυτά τα χρόνια στο Φεστιβάλ και δεν θέλουν να ξεχάσουν. Σπουδαίες πρεμιέρες, μοναδικές συζητήσεις με δημιουργούς και κοινό, καταθέσεις ψυχής σε masterclasses, ατελείωτες κουβέντες για το σινεμά και τη ζωή όπως θα υπογραμμίσει άλλωστε και η Ελίζ Ζαλαντό:
«Πιστεύω ότι οι πιο συγκινητικές στιγμές είναι οι στιγμές αγάπης προς μεγάλες προσωπικότητες του κινηματογράφου. Το συναίσθημα είναι μεταδοτικό», που δεν θα ξεχάσει σίγουρα τη μεγάλη στιγμή του αφιερώματος στον Νίκο Περάκη αλλά και τον Μισέλ Δημόπουλο, ο οποίος έφυγε πέρυσι από τη ζωή και ήταν ο δημιουργός του σύγχρονου, διεθνούς Φεστιβάλ που γνωρίζουμε σήμερα. «Το κοινό και οι φίλοι του ήταν εκεί για να μοιραστούν μια στιγμή βαθιά συγκινητική για αυτή τη σπουδαία προσωπικότητα».
Για τη Δήμητρα Νικολοπούλου, μία από τις κορυφαίες στιγμές του Φεστιβάλ που δεν θα ξεχάσει ήταν το 2009 και το αφιέρωμα στα αφρικανικά ντοκιμαντέρ, για το οποίο είχε προσκαλέσει στη Θεσσαλονίκη σκηνοθέτες από το Τόγκο, το Μάλι, τη Λιβερία κ.α. Κάποιοι διώκονταν για φυλετικούς λόγους, άλλοι είχαν χάσει τους δικούς τους ανθρώπους, είχαν καταγράψει τη γενοκτονία στη Ρουάντα, τα παιδιά με AIDS σε χωριά της Νοτίου Αφρικής:
«Θυμάμαι έναν δημιουργό να μου λέει ότι αγόρασε για πρώτη φορά παπούτσια για να έρθει στην Ευρώπη και δεν τα φορούσε από το ξενοδοχείο έως το Ολύμπιον για να μην τα χαλάσει. Θυμάμαι να μου λέει πως η ζωή του τους τελευταίους μήνες ήταν αφόρητη, όμως ήταν ενθουσιασμένος που επιτέλους θα μοιραζόταν την ιστορία του με τον κόσμο. Εκείνη τη μέρα αισθάνθηκα ελάχιστη, αισθάνθηκα περήφανη γι’ αυτή τη συνάντηση και υποσχέθηκα στον εαυτό μου να τη θυμάμαι πάντα».
Ο ρόλος της γυναίκας – H γυναίκα σε πρώτο πλάνο
Οι γυναίκες έκαναν κινηματογράφο από τα τέλη της δεκαετίας του 1920, από τα πρώτα του κιόλας βήματα. Το γυναικείο βλέμμα για πολλά χρόνια αποσιωπήθηκε αλλά παρά το γεγονός ότι αποτελούν μειονότητα σε σχέση με τους άνδρες συναδέλφους τους, έχουν αναμφίβολα διαμορφώσει μέρος της τέχνης του σινεμά από την πλευρά συγγραφής σεναρίου και τη σκηνοθεσία, μέχρι την παραγωγή, το μοντάζ, τα ειδικά εφέ και τη δημιουργία των σκηνικών.
Bιώσαν δυσκολίες όμως ως γυναίκες επαγγελματίες;
Η Χρύσα Τζελέπη που φέτος με το ντοκιμαντέρ της «Η Κλαίρη, τι κάνει;» μας μεταφέρει σ’ ένα διαμέρισμα στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, για να παρακολουθήσουμε δύο γυναίκες που παλεύουν σε μία δύσκολη καθημερινότητα αντιμετωπίζοντάς την με χιούμορ και τρυφερότητα, αναφέρει σχετικά:
«Ο χώρος του κινηματογράφου συνεχίζει να είναι σκληρός με τις γυναίκες. Αισθάνομαι πολύ συχνά ότι αν ήμουν άνδρας θα είχα καταφέρει πολλά περισσότερα, γιατί δεν θα έχανα ενέργεια και χρόνο να επιβεβαιώνω τις ικανότητές μου. Είμαι πολλά χρόνια στον χώρο αυτό και ακόμη και τώρα όταν τελειώνω μία ταινία βλέπω την έκπληξη στα μάτια συνεργατών αλλά και αγαπημένων φίλων και θεατών.
Είναι βαθιά ριζωμένο στο κοινωνικό συλλογικό ασυνείδητο ότι ως γυναίκα δεν είμαι προορισμένη για να κάνω ταινίες, γιατί για χρόνια ήταν ένας χώρος ανδροκρατούμενος, με μικρές εξαιρέσεις. Για παράδειγμα στη σχολή κινηματογράφου, στην Αγγλία που έκανα τις σπουδές μου ήθελα σε μία εργασία να κάνω κάμερα και αυτό δήλωσα. Δύο μέρες πριν το γύρισμα με προσέγγισε η καθηγήτριά μου στη φωτογραφία, που ήταν γυναίκα και αυτό δεν ήταν πολύ ενθαρρυντικό για μένα, και μου πρότεινε να αλλάξω ειδικότητα και να κάνω ήχο, γιατί η κάμερα είναι μεγάλη και βαριά και θα ήταν δύσκολο να τα καταφέρω. Φυσικά και δεν δέχθηκα και αυτό ήταν για μένα το βάπτισμά μου στο σινεμά».
Η Ελίνα Ψύκου που φέτος ήδη θα μας απασχολήσει με το ντοκιμαντέρ της «Αδέσποτα Κορμιά», με τις ηρωίδες της να ταξιδεύουν σε μια Ευρώπη που ολοένα συντηρικοποιείται, δραστηριοποιείται στον οπτικοακουστικό χώρο ως σκηνοθέτιδα, σεναριογράφος και παραγωγός και παλιότερα ως βοηθός σκηνοθέτιδας, συνολικά 22 χρόνια, δηλώνει αφοπλιστικά:
«Προφανώς και έχω βιώσει εμπειρίες μειωτικές ως προς την επαγγελματική μου υπόσταση ή απόπειρες χειραγώγησής μου, που μάλλον δεν θα είχα βιώσει αν ήμουν άντρας. Για πολλά χρόνια αρνιόμουν αυτό να το δω, επιλέγοντας ίσως μια πιο ρομαντική θέαση των καταστάσεων. Πλέον το έχω συνειδητοποιήσει. Ευτυχώς οι περισσότερες από αυτές τις συμπεριφορές προέρχονταν από εκπροσώπους παλιότερων γενιών. Οι νεότερες γενιές, με εξαιρέσεις φυσικά, προσπαθούν και έχουν καταφέρει σε μεγάλο βαθμό να απαλλαγούν από αυτού του τύπου τις κληρονομιές»
Η Τζέλη Χατζηδημητρίου με την ταινία της «Λεσβία» που διαγωνίζεται φέτος στο 26ο ΦΝΘ παραδίδει μια πολύτιμη καταγραφή της πορείας της Ερεσού από τη δεκαετία του ’70 έως σήμερα, μοιράζεται στο ελc: «Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, δεν χωρούσε μέσα στο κεφάλι μου αυτή η διαφορά των φύλων. Ένιωθα πως μπορούσα να κάνω ακριβώς ό,τι και τα αγόρια και μάλιστα συχνά, πολύ καλύτερα απ’ αυτούς. Το «δεν μπορείς» μου το φόρεσαν οι άλλοι, πολύ περισσότερο οι άντρες αλλά και αρκετές γυναίκες που τους ήταν αδύνατον να δούνε τον εαυτό τους έξω από τον ρόλο που τις είχε τοποθετήσει η κοινωνία. Για μένα μια γυναίκα μπορεί να είναι τα πάντα. Όπως και ένας άντρας, αλλά στους άντρες ποτέ δεν αμφισβητήθηκε αυτή η δυνατότητα. Παρόλο που φρόντισα να προστατέψω τον εαυτό μου από αυτό που σήμερα λέμε “τοξική αρρενωπότητα”, αναγκάστηκα να το υποστώ για πολλά χρόνια. Ιδιαίτερα στον κινηματογραφικό χώρο και στην τηλεόραση, όπου το να θες να δουλέψεις στην κάμερα, μιλάμε για αρχές της δεκαετίας ‘90, ήταν σαν να τους προσβάλεις την οικογένεια».
Η Μαριάννα Οικονόμου, η οποία εκπροσώπησε τη χώρα μας στα 92α Όσκαρ με την αξέχαστη ταινία της «Όταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες» στην πορεία των 20 ετών που δραστηριοποιείται στον κινηματογραφικό χώρο, έχουν υπάρξει κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις, κυρίως στην αρχή, που ένιωσε την αντρική υπεροψία, αλλά γενικά όπως δηλώνει:
«Η σχέση μου με τους άνδρες συναδέλφους και συνεργάτες είναι πολύ καλή. Προσπαθώ να χτίζω σχέσεις αλληλοσεβασμού και αλληλοεκτίμησης και θα ‘λεγα ότι μέχρι τώρα το έχω καταφέρει σε πολύ μεγάλο βαθμό». Φέτος θα την ακολουθήσουμε στους θαλάμους του Νοσοκομείου «Σωτηρία» και στη συγκλονιστική ιστορία 300 ανθρώπων, όπου βρέθηκαν μόνοι και αβοήθητοι και «έφυγαν» χωρίς ποτέ κανείς να τους αναζητήσει, ούτε καν μετά θάνατον στο ντοκιμαντέρ της «Αζήτητοι».
H Άντα Πίτσου αναγνωρίζει ότι καθώς τα πρώτα της βήματα στον καλλιτεχνικό χώρο ήταν στον τομέα της μουσικής, είχε αναλάβει έναν πιο συγκεντρωτικό ρόλο. Από τους συνεργάτες της δεν εισέπραξε ποτέ κάποια υπονομευτική συμπεριφορά, αλλά αντίθετα είχε πάντα πολύ καλή σχέση μαζί τους, τονίζοντας ωστόσο το εξής:
«Δεν ξέρω κατά πόσο έχει σημασία και ο πιο ηγετικός ρόλος που είχα εξ ’ορισμού. Όταν αντίθετα βρέθηκα να εξαρτώμαι από άλλον, αντιμετώπισα κι εγώ το παγιωμένο καθεστώς, όπου πολλές φορές οι υπεύθυνοι της προώθησης μπλοκάρουν τη διαδικασία, επειδή δεν ενδίδεις στην παρενόχλησή τους. Μάλιστα τότε που ξεκίνησα εγώ, δεν υπήρχε η όλη ευκολία των social, οπότε τα πράγματα είτε προχωρούσαν από την εταιρεία είτε καθόλου».
Η ταινία με την οποία συμμετέχει στο 26ο ΦΝΘ «Αποχαιρετισμός: ξαφνικά η μνήμη άρχισε να θυμάται» είναι το πρώτο της ντοκιμαντέρ και βασίζεται σε προσωπικό βίωμα. Η μητέρα της σε άνοια, που ενώ χάνει τη μνήμη της γράφει ένα βιβλίο με ιστορίες για τη μνήμη. Ένα θέμα αλλά και ένα γύρισμα που μοιάζει μάλλον με οικογενειακή υπόθεση.
Από την άλλη πλευρά η Βάνια Τέρνερ προβληματίζεται συχνά για τους όρους «γυναικεία» γραφή, «γυναικείο» σινεμά, «γυναικείο» βλέμμα:
«Φοβάμαι μήπως πέφτουμε στην παγίδα αυτού που ονομάζει η Αντίτσι τον “κίνδυνο της μονοσήμαντης ιστορίας”…; Το γυναικείο βλέμμα δεν είναι ένα πράγμα, η κατηγορία “γυναίκα” περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα εμπειριών, δεν είναι μια κατάσταση συμπαγής. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι συζητήσεις που τοποθετούν στο κέντρο τη “γυναίκα” ως δημιουργό δεν έχουν νόημα ή ότι δεν πρέπει να γίνουν. Το αντίθετο. Είναι σημαντικές όχι μόνο για τις διεκδικήσεις μας στον εργασιακό χώρο αλλά και γιατί πρέπει να ακουστούν οι φωνές μας και οι εμπειρίες μας, θέλουμε ένας κόσμος να ταξιδέψει και να ονειρευτεί με τις ταινίες μας, τις μουσικές μας.
Γι’ αυτό τον λόγο πιστεύω ότι αυτό που πρέπει να συνεχίσουμε να προσπαθούμε είναι να δημιουργούμε τρόπους γραφής στον κινηματογράφο και παντού, που να μας απελευθερώνουν από τη ματιά του μονοσήμαντου πατριαρχικού αστικού βλέμματος». Το “TACK” της Βάνιας Τέρνερ που θα προβληθεί στο φετινό Φεστιβάλ παρακολουθεί την Ολυμπιονίκη Σοφία Μπεκατώρου και την Αμαλία, νεαρή πρωταθλήτρια της ιστιοπλοΐας, σε μια δίκη-ορόσημο, την πρώτη δίκη του ελληνικού #MeToo.
Η γυναίκα είναι σε πρώτο πλάνο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και αυτό επιβεβαιώνεται από τις ίδιες τις γυναίκες που το στηρίζουν όλα αυτά τα χρόνια. Η Ελένη Ανδρουτσοπούλου υπογραμμίζει ότι το «Φεστιβάλ είναι μια ομάδα που η γυναικεία παρουσία είναι ισχυρή και δυναμική ενώ ταυτόχρονα μέσα από τις δράσεις και το πρόγραμμά του προάγει την ισότητα, τη συμπερίληψη και τη διαφορετικότητα».
Η Ελίζ Ζαλαντό από τη θέση της Γενικής Διευθύντριας του ΦΚΘ δεν μπορεί να ξεχωρίσει εύκολα τη δουλειά της από εκείνη ενός άνδρα επικεφαλής πολιτιστικού οργανισμού. Για εκείνη, το κύρος που της δίνει η θέση συμβαδίζουν με τις υποχρεώσεις που είναι εγγενείς σε αυτή τη θέση, με βάση το σεβασμό και την ενσυναίσθηση:
«Ως γυναίκα, έχω βιώσει άνιση αμοιβή και σεξισμό. Και το συνειδητοποίησα μόλις πρόσφατα, μετά το κίνημα του MeToo. Όταν ήμουν νεότερη, θεωρείτο φυσιολογικό, έπρεπε να σφίξεις τα δόντια και να ελιχθείς ανάμεσα σε επαγγελματικές παγίδες και στην κατάχρηση εξουσίας. Το κίνημα του MeToo με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι δεν χρειαζόταν να υπομείνω αρκετά από τα πράγματα στην καριέρα μου».
To Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης όλα αυτά τα χρόνια αποτελεί ένα είδος προτύπου διαχείρισης θεμάτων εκπροσώπησης. Πιο συγκεκριμένα, η παρουσία των γυναικών σκηνοθέτιδων στο πρόγραμμα του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης είναι 50/50 στο Διεθνές Διαγωνιστικό και στο διαγωνιστικό τμήμα Newcomers, ενώ στο διαγωνιστικό τμήμα >>Film Forward συμμετέχουν 7 άνδρες και 6 γυναίκες. Έχει δηλαδή επιτευχθεί ίση ποσόστωση, ενώ οι κριτικές επιτροπές αποτελούνται σε ίσους αριθμούς από άνδρες και γυναίκες και κάποιες περιλαμβάνουν και non-binary άτομα.
Πολλοί είναι εκείνοι που έχουν την πεποίθηση πως οι γυναίκες έχουν πετύχει ήδη την ισότητα, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο. Ισχύει ωστόσο κάτι τέτοιο ή απλώς πρόκειται για μια ακόμα περίπτωση μυωπικού βλέμματος;
Αναφερόμενη σε μία ευρεία κλίμακα για τον ρόλο της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία, αυτό που κυρίως βλέπει η Άντα Πίτσου να έχει αλλάξει είναι πως: «Η βία ή ακόμα και η παρενόχληση που γίνεται στις γυναίκες στον δυτικό κόσμο σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό καταδεικνύεται και έτσι έχει δημιουργηθεί μια μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και λιγότερος φόβος να βγει κάτι στο φως. Από τη στιγμή που βγαίνει στο φως είναι πιο εύκολο να αποδοθούν ευθύνες άρα να υπάρχει εξέλιξη. Εξίσου σημαντικό σε αυτή την κατεύθυνση και η δημιουργία κυρίως εθελοντικών αλλά και κρατικών δομών υποστήριξης, όπου συμπαραστέκονται και ενθαρρύνουν τις γυναίκες πώς να προστατεύονται από τη βία». Ο ρόλος της γυναίκας και η παρενόχληση-κακοποίηση είναι κάτι που την έχει απασχολήσει πολύ και είναι και το θέμα της μικρoύ μήκους ταινίας Violence unseen βασισμένη σε διαδηλώσεις που έγιναν στη Χιλή και εξαπλώθηκαν παγκοσμίως, για τη βία κατά των γυναικών.
Και η Χρύσα Τζελέπη, αν και απογοητευμένη με τη διαρκή προσπάθεια και καθημερινή προσπάθεια για να φτάσουμε στην ουσιαστική κατάργηση των ανισοτήτων και των έμφυλων διακρίσεων που όπως αναφέρει «δεν είναι μόνο θέμα θέσπισης νόμων και κανονισμών αλλά και αλλαγής κοινωνικού παραδείγματος, νοοτροπιών που έχουν ριζώσει εδώ και αιώνες, παιδείας και πολιτισμικής κατεύθυνσης», δηλώνει αισιόδοξη γιατί τολμήσαμε και «σπάσαμε τη σιωπή μας» κι έτσι έγινε ένα σημαντικό άλμα στο πεδίο της ορατότητας των καταπιεσμένων και κακοποιημένων γυναικών. «Είμαι γυναίκα και δεν φοβάμαι να μιλήσω, δεν φοβάμαι να τολμήσω».
Το όραμα για τον ρόλο της γυναίκας – Ανοιχτοί ορίζοντες
Την περσινή χρονιά η αφίσα του 63ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης απεικόνιζε μια γυναικεία φιγούρα, ξυπόλητη και ντυμένη σε κόκκινες και χρυσές αποχρώσεις να αιωρείται πάνω από την πόλη. Η υπερηρωίδα της πραγματικής ζωής, η οποία ξεπερνά και υπερβαίνει τους αμέτρητους ρόλους που της έχουν ανατεθεί. Που απαιτεί από τον καθένα μας και όλους μαζί να δούμε μέσα από ένα καινούργιο βλέμμα. Αν μπορούσαν με τη δύναμη που ασκεί ο κινηματογράφος και οι ιστορίες που μπορεί να αφηγηθεί, πώς θα οραματίζονταν τη θέση της γυναίκας σε αυτό τον κόσμο;
Η Ελένη Ανδρουτσοπούλου μοιράζεται: «Το όραμα μου είναι κοινότοπο και ταυτόχρονα αυτονόητο για μένα, αλλά δυστυχώς όχι για όλες τις γυναίκες του πλανήτη. Ένας κόσμος με ασφάλεια, σεβασμό, ισότητα, ελευθερία, ειρήνη, αγάπη και ίσες ευκαιρίες για όλους τους πολίτες και κατ’ επέκταση για όλες τις γυναίκες». Για την Αγγελική Βέργου η «ταινία» της εξελίσσεται στο μέλλον «όπου η ανισότητα και η έμφυλη βία είναι ιστορίες φαντασίας που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα του κόσμου εκείνου. Αυτές οι ιστορίες λέγονται μόνο ως ιστορίες τρόμου ένα βράδυ στην κατασκήνωση, γύρω από τη φωτιά».
Η Ελίζ Ζαλαντό συμπληρώνει: «Περισσότερο από όλα, θα ήθελα οι άνδρες να μπουν στη θέση των γυναικών έστω για μία ημέρα για να κατανοήσουν το ψυχικό φορτίο που κουβαλούν και τα εμπόδια που πρέπει να ξεπεράσουν».
Το 26ο ΦΝΘ ανάμεσα στις 67 μεγάλου και μικρού μήκους ελληνικές ταινίες φιλοξενεί το ντοκιμαντέρ Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία – Τα άγνωστα χρόνια της Κάλλας των Μιχάλη Ασθενίδη και Βασίλη Λούρα για τη γυναίκα – μύθο που κατάφερε με τη συστηματική της μελέτη, τον δυναμισμό και το πάθος της να γίνει η απόλυτη ντίβα της όπερας. Το ντοκιμαντέρ σε ιδέα, έρευνα και σενάριο Βασίλη Λούρα, πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη της ΔΕΗ στο πλαίσιο της ευρύτερης συνεργασίας της με την Εθνική Λυρική Σκηνή για το Έτος Μαρίας Κάλλας (2023) και αποτελεί σημαντική παρακαταθήκη για την πολιτιστική μας κληρονομιά. Πρόκειται για μια σημαντική καταγραφή της ζωής της Ελληνίδας υψιφώνου, μιας γυναίκας που αν και η ζωή της ήταν γεμάτη ανεπανάληπτη δόξα, πολλές ήταν οι προσωπικές ματαιώσεις, οι αγιάτρευτες ψυχικές πληγές της συνέπεια καταπιεστικών και προσβλητικών σχέσεων. Το ντοκιμαντέρ Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία – Τα άγνωστα χρόνια της Κάλλας φωτίζει την περίοδο της προσωπικής και καλλιτεχνικής ενηλικίωσης της Κάλλας στην Αθήνα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, από το 1937 έως το 1945, καθώς και τα χρόνια μετά το 1957, όταν η παγκόσμια πλέον ντίβα επανασυνδέεται με την Ελλάδα.
