Humanae. Ανθρωπιά. Ομορφιά ψυχής. Ένα από τα πιο ισχυρά μηνύματα σε μια χρονιά που τα κοινωνικά ζητήματα περί διαχωρισμών, στερεοτύπων, περί βίας σωματικής και ψυχολογικής, επανεξετάζονται, κατακρίνονται, επανατοποθετούνται εκεί που τους αρμόζει. Σε νέες βάσεις, σε νέες αρχές, μακριά από τις διοχετευμένες κοινωνικές πεποιθήσεις. Πεποιθήσεις περί ανθρωπιάς. Πεποιθήσεις περί ισότητας. Μια γυναίκα συγκλονιστική. Ένα έργο τόσο δυνατό και ταυτόχρονα τόσο συναισθηματικό που κυριολεκτικά σπάει κόκαλα ή απλά σπάει στερεότυπα. Νιώθω πολύ τυχερή που μίλησα με μια τέτοια γυναίκα πρότυπο, μια γυναίκα σαν όλες εμάς. Έναν άνθρωπο σαν όλους εμάς, που μας δείχνει με έναν ευφυή τρόπο ότι τελικά ό,τι και να κάνουμε, όσα «φίλτρα» και αν βάλουμε στην εικόνα της ψυχής μας, είμαστε όλοι ίδιοι.
Το Humanæ παρουσιάστηκε αρχικά στο ΚΠΙΣΝ στο πλαίσιο του SNF Nostos 2021 του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ). Αποτελεί ένα διεθνές φωτογραφικό έργο-στοχασμό που διαρκώς εξελίσσεται και διερωτάται τι σημαίνει το χρώμα του δέρματος. Ποια είναι τα αληθινά χρώματα της ανθρωπότητας μακριά από τις στερεοτυπικές ταμπέλες; Η Βραζιλιάνα καλλιτέχνις Angélica Dass μέσω της φωτογραφίας, επιθυμεί να καλλιεργήσει ένα διάλογο ανάμεσα στο προσωπικό και το παγκόσμιο, κινητοποιώντας ένα παιχνίδι, όπου οι κοινωνικοί κώδικες αμφισβητούνται και επινοούνται ξανά, ταράζοντας ταυτότητες και μάσκες. Πάνω από 100 πορτραίτα, τοποθετημένα στην όχθη του Καναλιού του ΚΠΙΣΝ, υπενθυμίζουν στους επισκέπτες ότι το χρώμα του δέρματος είναι απλώς ένα αντικειμενικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό, ισοπεδώνοντας προκαταλήψεις που οδηγούν σε κάθε είδους ανισότητες.
Συνομιλώντας με την Angélica Dass για το σπουδαίο αυτό ανθρωπιστικό project:
Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τον τίτλο Humanae;
Προέρχεται από τη λέξη «άνθρωπος» στα λατινικά, και είναι μία λέξη, η οποία μπορεί να κατανοηθεί στις 3 βασικές μου γλώσσες: Πορτογαλικά, Ισπανικά, Αγγλικά καθώς και σε διάφορες άλλες γλώσσες οι οποίες έχουν ως βάση τη λατινική και αγγλοσαξωνική γλώσσα. Θέλω να προβάλλω την έννοια της ανθρωπιάς.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα για αυτό το project;
Η έμπνευση για το συγκεκριμένο project προέρχεται από τις ρίζες μου: Είμαι εγγονή «έγχρωμων» και «ιθαγενών» Βραζιλιάνων και κόρη ενός «έγχρωμου» πατέρα, υιοθετημένο από μία «λευκή» οικογένεια. Έτσι, αποτελώ μία μίξη ποικίλων «χρωμάτων». Το project Humanae επιδιώκει να τονίσει τα πραγματικά μας χρώματα και όχι τα ψευδή και κλισέ κόκκινο και κίτρινο, μαύρο και άσπρο. Για μένα, είναι ένα παιχνίδι ανατροπής του κοινωνικού κώδικα αλλά και των δομών της κοινωνίας. Το project Humanae θέλει να αναδείξει την πραγματική εικόνα σε ό,τι αφορά στην ισότητα και τη διαφορετικότητα. Μία ισότητα η οποία παραβιάζεται καθημερινά σε παγκόσμιο επίπεδο. Όπου και να βρίσκεσαι πάντα υπάρχει το «άλλο», το διαφορετικό. Είναι ένα project διαρκές, είναι άπειρο και δίχως τέλος. Ενώ επιμένουμε, σαν κοινωνίες, να φερόμαστε απάνθρωπα σε άλλους ανθρώπους και να μην αντιμετωπιζόμαστε όλοι ως ίσοι, θα πρέπει να συνεχίσουμε τουλάχιστον να απαιτούμε αυτήν την ισότητα. Εάν η φυλή είναι ένα κοινωνικό δημιούργημα, πιστεύω ότι μπορούμε να την αποδομήσουμε μέσω της τέχνης.
Θα θέλατε να μας μιλήσετε περισσότερο για το project;
Το project Humanae αποτελεί την σε εξέλιξη φωτογραφική δουλειά μου, μία ασυνήθιστη αντανάκλαση του χρώματος του δέρματος, η οποία επιχειρεί να καταγράψει τα πραγματικά χρώματα της ανθρωπότητας, πέραν από τις ψευδείς «ταμπέλες» του άσπρου, κόκκινου, μαύρου και κίτρινου, χρώματα συνδεδεμένα με τις διάφορες φυλές.
Είναι ένα project σε συνεχή εξέλιξη, το οποίο προσπαθεί να αναδείξει το ότι αυτό που καθορίζει το ανθρώπινο είδος είναι η μοναδικότητά του και όπως αυτή συνεπάγεται, η διαφορετικότητά του. Το φόντο σε κάθε πορτραίτο είναι στις ίδιες χρωματικές αποχρώσεις από ένα δείγμα (11 x 11 pixels). Από την απόχρωση της μύτης του κάθε συμμετέχοντος που έχει εναρμονιστεί με την εργοστασιακή παλέτα Pantone, η οποία μέσα στην ουδετερότητά της, αναδεικνύει την αντίφαση και τα στερεότυπα τα οποία συνδέονται με την κάθε φυλή.
Επιπλέον, στο project, υπάρχουν περισσότερο από 4000 πορτρέτα εθελοντών από 20 διαφορετικές χώρες και 36 διαφορετικές πόλεις του κόσμου. Ο απευθείας και προσωπικός διάλογος με το κοινό αλλά και ο αυθορμητισμός της συμμετοχής, αποτελούν τις βασικές αξίες του project, καθώς επίσης υποδηλώνουν και την ακτιβιστική πλευρά του. Σε αυτό το project δεν γίνεται διαλογή των συμμετεχόντων. Από κάποιον που ανήκει στη λίστα Forbes, μέχρι κάποιους πρόσφυγες που διέσχισαν τη Μεσόγειο θάλασσα μέσα σε μία βάρκα, ή από κάποιο μαθητή στην Ελβετία ή σε κάποια φαβέλα του Rio de Janeiro. Από τα κεντρικά γραφεία της UNESCO ή από ένα άσυλο (καταφύγιο). Όλες οι πεποιθήσεις, φυλετικές ταυτότητες ή σωματικές αναπηρίες, ένα νεογέννητο ή ένα ετοιμοθάνατο βρέφος, όλοι μαζί οικοδομούμε το project Humanae. Όλοι εμείς, χωρίς ταμπέλες.
Επί του παρόντος, υπάρχουν πάνω από 4000 φωτογραφίες στο project. Προέρχονται από 36 πόλεις, 20 διαφορετικών χωρών: Arteixo, Madrid, Barcelona, Getxo, Bilbao and Valencia (Spain), Paris (France), Bergen (Norway), Winterthur, Chiasso (Switzerland), Groningen, The Hague (Netherlands), Dublin (Ireland), London (UK), Tyumen (Russia), Gibellina and Vita (Italy), Vancouver, Montreal (Canada), New York, San Francisco, Gambier, Pittsburgh and Chicago (USA), Quito (Ecuador), Valparaíso (Chile), Sao Paulo and Rio de Janeiro (Brazil), Córdoba (Argentina), New Delhi (India), Daegu (South Korea) Wenzhou and Shanghai (China), Ciudad de México, Oaxaca (Mexico) και Addis Abeba (Ethiopia).
Ποια είναι δηλαδή τα κριτήρια επιλογής των ανθρώπων που φωτογραφίζετε εκτός από το χρώμα του δέρματος;
Δεν υπάρχουν κριτήρια επιλογής. Κάθε ένας συμμετέχει εθελοντικά. Ξεκίνησα με το να πραγματοποιώ ανακοινώσεις στα κοινωνικά δίκτυα, με τον τόπο στον οποίο θα φωτογράφιζα και έλεγα ότι όποιος κατανοεί το μήνυμα που θέλω να περάσω, μπορεί να συμμετάσχει. Για να υπάρχει όμως η διαφορετικότητα, αναζήτησα και συμμετέχοντες εκτός του κόσμου της τέχνης, στον οποίο κινούμαι περισσότερο. Περισσότερες από 4000 φωτογραφίες έχουν πραγματοποιηθεί σε galleries ή art fairs, σε μουσεία ή πολιτιστικά κέντρα, όπως επίσης σε φαβέλες, ΜΚΟ, στα κεντρικά γραφεία της UNESCO, σε χώρους που βοηθούν άστεγους ανθρώπους. Για να επιτευχθεί η διαφορετικότητα, δεν υπάρχουν μόνο πρόσωπα και χρώματα, αλλά και κοινωνικές τάξεις, θρησκείες, φυλετικές προτιμήσεις, πολιτικές απόψεις, οικονομικό status… όλοι μαζί στο Humanae. Είμαστε απλά άνθρωποι.
Η χρήση του Pantone αφορά σε μια νέα πιθανή παγκόσμια «γλώσσα επικοινωνίας» μέσω των χρωμάτων; Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για αυτό;
Όχι, το project δεν αφορά στο Pantone, και στο να δημιουργηθούν καινούργιες ταμπέλες. Χρησιμοποιώ το Pantone επειδή έχουν διαφορετικά νούμερα για το μαύρο χρώμα, διαφορετικά νούμερα για το λευκό και σε διαβεβαιώ ότι δεν κατάφερα να βρω κανένα άνθρωπο που να ταιριάζει σε αυτά τα χρώματα. Αφορά επίσης στο “skin color crayon” που φυσικά όπως θα δεις στο Humanae, δεν είναι μόνο ένα, και δεν είναι ροζ.
Είναι ένα project που ξεπερνάει τα όρια του εικαστικού ή ακόμα και του κοινωνικού θα έλεγα και αφορά στην αλλαγή που μπορεί να φέρει. Ποιος είναι ο ρόλος του project αυτού από πλευράς ακτιβισμού;
Πιστεύω στην τέχνη ως μορφή ακτιβισμού. Η τέχνη έχει τη δύναμη να ενώνει, να επικοινωνεί με τους ανθρώπους με τρόπους πέρα από τη γλώσσα. Η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, μπορεί όμως να αλλάξει τους ανθρώπους, που με τη σειρά τους μπορούν σίγουρα να αλλάξουν τον κόσμο.
Γιατί λοιπόν το πρόσωπο και όχι όλο το σώμα; Έχει κάποια σχέση με την οπτική της εσωτερικότητας; Δηλαδή την προσωποκεντρική προσέγγιση με στόχο το ψυχογράφημα;
Επειδή θέλω οι άνθρωποι να δημιουργήσουν έναν καθρέφτη, το πλαίσιο στις φωτογραφίες του Humanae, είναι όμοιο με αυτό του καθρέφτη που βρίσκεται στο μπάνιο μας. Η ιδέα είναι ότι μπορείς να δεις τον εαυτό σου μέσα σε όλα αυτά τα πρόσωπα, το ότι βλέπουμε τι έχουμε κοινό, αναγνωρίζοντας τις διαφορές. Για αυτό και οι συμμετέχοντες δεν φοράνε ρούχα, έχουν φωτογραφηθεί ανφάς και έχουν μία ηρεμία στην έκφραση τους.
Καταλαβαίνω πως ο σκοπός του έργου αυτού είναι να δείξει ότι είμαστε όλοι διαφορετικοί αλλά ταυτόχρονα εντελώς ίδιοι. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για αυτό;
Μάτια, μαλλιά, δέρμα – οι άνθρωποι είναι υπέροχα χρωματιστοί. Το χρώμα του δέρματος όμως, έχει λανθασμένα χρησιμοποιηθεί για το φυλετικό διαχωρισμό των ανθρώπων, δημιουργώντας συμπεριφορές οι οποίες προκαλούν διακρίσεις, κοινωνική απομόνωση, γενοκτονίες. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι είναι 99.9% γενετικά όμοιοι. Μοιραζόμαστε όλοι τους ίδιους αρχαίους προγόνους, και ανήκουμε όλοι στο ίδιο είδος. Είμαστε μοναδικά διαφορετικοί, και θέλω να εξυμνήσω αυτές τις ομοιότητες και ταυτόχρονα διακρίσεις, ως μία ισχυρή αξία του είδους μας.
Θα θέλατε να μας μιλήσετε για το μέλλον του Humanae; Ποιος είναι ο απώτερος στόχος του;
Έχω επικεντρωθεί στις νέες γενιές. Μόλις εκδόθηκε το πρώτο μας βιβλίο με την Aperture, “Colors We Share” (Τα Χρώματα Που Μοιραζόμαστε). Το συγκεκριμένο βιβλίο αφορά σε νέους αναγνώστες, ηλικίας 6 ετών και άνω, και περιέχει πορτρέτα που εξυμνούν την ομορφιά της διαφορετικότητας του ανθρώπινου δέρματος. Με το να απεικονίζει ανθρώπους από όλο τον κόσμο σε ένα φόντο που να ταιριάζει στο χρωματικό τόνο του δέρματος τους, παρουσιάζουμε το πόσο υπέροχα χρωματιστοί είναι οι άνθρωποι στην πραγματικότητα, αμφισβητώντας την έννοια της φυλής καθώς και άλλων κατηγοριών που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε ο ένας τον άλλον. Το συγκεκριμένο βιβλίο μας ωθεί στο να αναλογιστούμε πώς βλέπουμε τον εαυτό μας αλλά και τους άλλους, μέσα από τις ομοιότητες και τις διαφορές μας. Τα παιδιά ανακαλύπτουν επίσης πώς να αναμιγνύουν το δικό τους χρωματικό τόνο δέρματος με διάφορες μπογιές / χρώματα μέσω του παιχνιδιού και του σχεδίου. Το βιβλίο “Colors We Share” ενθαρρύνει, με ένα νέο τρόπο, τους αναγνώστες να αναρωτηθούν, να κοιτάξουν, να σκεφτούν για τη φυλή αλλά και όσα χαρακτηριστικά μοιραζόμαστε γενικά ως ανθρωπότητα.
Στο πλαίσιο της έκθεσης πραγματοποιείται ένα εικαστικό εργαστήρι για παιδιά με τίτλο «Συμπλήρωσε το παζλ της διαφορετικότητας».
Με εργαλεία τις έννοιες της ισότητας και της διαφορετικότητας, οι συμμετέχοντες ζωγραφίζουν το δικό τους πορτρέτο και αναπτύσσουν την προσωπική τους θεώρηση για τα ανεξάντλητα χρώματα του ανθρώπινου δέρματος. Αφού μοιραστούν την ιστορία τους και φανταστούν την ιστορία του απέναντι προσώπου, θα εντοπίσουν τον εαυτό τους μέσα στον κόσμο και θα μπουν στη θέση του άλλου προσώπου, σχολιάζοντας τη διαφορετικότητα των ανθρώπων.
Πείτε μας λίγα λόγια για τα δικά σας εικαστικά σχέδια ως φωτογράφος, κοινωνική ερευνήτρια αλλά και υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Να συνεχίσω να δουλεύω μέχρι να νιώσω ότι δεν χάνω την ανθρωπιά μου σε σχέση με πεποιθήσεις που έχω «κληρονομήσει» μέσω της κοινωνίας.
Τέλος, ποιο πιστεύετε είναι το μέλλον των κοινωνικών διακρίσεων τα επόμενα χρόνια;
Όπως έλεγε και ο Tupac Shakur «Δε λέω ότι θα αλλάξω τον κόσμο, μπορώ να εγγυηθώ όμως ότι θα προκαλέσω τη σπίθα στο μυαλό που θα αλλάξει τον κόσμο». Δεν μπορώ να προβλέψω το μέλλον, θα κάνω όμως ό,τι καλύτερο μπορώ στο να ενώσω και να προκαλέσω αυτούς που στο μέλλον θα έχουν τη δυνατότητα να κάνουν αυτόν τον κόσμο πιο δίκαιο, πιο ίσο, πιο καλό, πιο ανθρώπινο.
