Μία Ιουλιέτα made in Greece

Kείμενο: Τώνια Καράογλου

Την Γκόλφω (1893) του Σπ. Περεσιάδη σκηνοθετεί ο Νίκος Καραθάνος, χαρακτηριστικό δείγμα δραματικού ειδυλλίου, και φυσικά το ενδιαφέρον μας στρέφεται στη σκηνοθετική του ανάγνωση. Τι οδήγησε τον σκηνοθέτη (και ηθοποιό) στην απόφαση να ασχοληθεί με το παρωχημένο αυτό είδος; Κι αν ακόμη δεν ήταν δική του επιλογή, ποιες τελικές προθέσεις υπαγόρευσαν τη σκηνοθεσία του; Ο ίδιος θεωρώντας το έργο υποτιμημένο και θέλοντας να αναδείξει την αξία του, στάθηκε κατ’ αρχήν στο λαϊκό του χαρακτήρα. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι μιλάμε για ένα έργο που αγαπήθηκε πολύ και είχε σταθερή παρουσία στο ρεπερτόριο των ελληνικών θιάσων επί ελληνικού και μη εδάφους, όπου υπήρχε ελληνισμός, για τουλάχιστον μισό αιώνα (μέχρι και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο).

Τη δημοτικότητα αυτή ο Καραθάνος την ανέδειξε εστιάζοντας όχι (φυσικά) στον βουκολικό ή πατριωτικό χαρακτήρα ενός έργου φουστανέλας, αλλά στη γλώσσα και στη ρομαντικής απόχρωσης πλοκή του, δημιουργώντας μία ενδιαφέρουσα παράσταση ιδιαίτερης αισθητικής αξίας. Ο σκηνοθέτης φρόντισε να μας «υποδείξει» ότι η συγγραφική δεινότητα του Περεσιάδη και ο πλούτος της γλώσσας της Γκόλφως την καθιστούν ένα ατόφιο σχεδόν έργο δημοτικής ποίησης. Η μουσική της παράστασης, εκτελεσμένη ζωντανά από τους ηθοποιούς, τα δημοτικά τραγούδια και τα μοιρολόγια που υπογράμμισαν τη δράση, λειτούργησαν προς αυτό το στόχο και χάρισαν στιγμές υψηλής δραματικής ποίησης, μακριά από κάθε έννοια κακώς εννοούμενου φολκλόρ (μουσική Άγγελος Τριανταφύλλου). Σύμφωνη με τα παραπάνω ήταν και η πρόθεση να τοποθετηθεί η παράσταση μέσα σε ένα πλαίσιο συλλογικού μοιρολογιού/κατευόδιου, σαν ένα «”πανηγυρικό” ρέκβιεμ» της ηρωίδας, όπως τη χαρακτήρισε ο σκηνοθέτης, χαρίζοντάς μας έτσι και την κορυφαία, κατ’ εμέ, πλήρη συγκινήσεως στιγμή της παράστασης, την ομαδική σκηνή του θρήνου της Γκόλφως.

Επιπλέον, ο σκηνοθέτης σωστά επιχείρησε, και κατάφερε μέχρι ενός βαθμού, να μην ξεπέσει στα μελοδραματικά μονοπάτια όπου ξεστρατίζει το έργο από τη φύση του, απορρίπτοντας μία ρεαλιστική ή ηθογραφική προσέγγιση. Στον απόλυτο έρωτα της Γκόλφως για τον Τάσο που την οδηγεί στο θάνατο βρήκε την αφορμή για να διατυπώσει ένα σχόλιο πάνω στον έρωτα. Τοποθέτησε την παράσταση σε ένα κατάμαυρο σκηνικό περιβάλλον («η παράστασή μου είναι μια νύχτα της Γκόλφως, ένας νυχτερινός εφιάλτης της») και μοίρασε τους δύο κεντρικούς ρόλους σε έξι ηθοποιούς αισθητής ηλικιακής απόκλισης (Γκόλφω: Εύη Σαουλίδου, Λυδία Φωτοπούλου, Αλίκη Αλεξανδράκη – Τάσος: Χάρης Φραγκούλης, Νίκος Καραθάνος, Γιάννης Βογιατζής) εστιάζοντας, θεωρώ, στη διαχρονικότητα και την αδιέξοδη, σκοτεινή φύση του ερωτικού συναισθήματος. Η άρνηση του ρεαλισμού έγινε φανερή και στη χρήση μικροφώνων, που δεν ήταν πάντοτε δικαιολογημένη κατά τη γνώμη μου, αλλά λειτούργησε με εξαιρετικό δραματικό αποτέλεσμα στην περίπτωση του Ζήση (του θρασύ μεγαλοτσιφλικά που εξαγοράζει τον έρωτα του Τάσου), τον οποίο υποδύθηκε καίρια και απολαυστικά ο Άγγελος Παπαδημητρίου.

Το μεγάλο επίτευγμα της παράστασης ήταν ότι όλα τα παραπάνω ζωντάνεψαν μέσα από μία ιδιάζουσα αισθητική (μίνιμαλ και εξπρεσιονιστική συγχρόνως), και όχι, φερ’ ειπείν, μέσω μίας (ακόμη) παράστασης με χαρακτήρα λαϊκού, δημοτικού δρωμένου. Στην σκηνή του θεάτρου Rex, κυριαρχούσε η υποβλητική παρουσία των μαύρων, τεράστιων μετακινούμενων «πουφ» που λειτουργούσαν ως βουνά και λόφοι, σπανιότερα ως φόντο και συχνότερα φιλοξενώντας πάνω τους τη δράση (όχι χωρίς να μας αφήσουν, πάντως, με ένα αίσθημα ανησυχίας κάθε φορά που οι ηθοποιοί προσπαθούσαν να ισορροπήσουν πάνω τους), ενώ από τα κοστούμια διακρίθηκαν οι μαύρες φούστες/φουστανέλες των ανδρών που προσέδωσαν στο εθνικό μας ενδυματολογικό σύμβολο μία σύγχρονη –και ιδιαιτέρως καλαίσθητη– οπτική (σκηνικά-κοστούμια Έλλη Παπαγεωργακοπούλου).

Στην αγωνία του Νίκου Καραθάνου να αποφύγει τον φολκλορισμό οφείλονται όμως και κάποιες από τις αστοχίες που εντόπισα στην παράσταση, ειδικότερα την εμφάνιση της Σταυρούλας (της αντίζηλου της Γκόλφως) ως αρκούδας: μπορεί ο σκηνοθέτης να τη δικαιολόγησε μέσα σε ένα σουρεαλιστικό πλαίσιο απαραίτητο για να μην γίνει η παράσταση γραφική, κατ’ εμέ όμως αυτή η αφαίρεση του δραματικού βάρους από την ηρωίδα (που πάντως υποστηρίχθηκε εξαιρετικά από τη Μαρία Διακοπαναγιώτου) ήταν και ανένταχτη στο γενικότερο πλαίσιο της παράστασης και αισθητικά άστοχη (και επιπροσθέτως μου θύμισε «νεωτερικότητες» της εποχής Βασίλη Παπαβασιλείου στο ΚΘΒΕ, όταν εμφανίζονταν αρκούδες επί σκηνής στη Βαβυλωνία του Δ.Κ. Βυζάντιου). Επιπλέον, βρήκα ότι ο μελοδραματισμός του έργου δεν χαλιναγωγήθηκε όσο θα έπρεπε, ειδικά κατά τις σκηνές που την Γκόλφω υποδυόταν η Λυδία Φωτοπούλου. Η αδιαμφισβήτητα σπουδαία ηθοποιός, στην οποία οφείλεται η κορυφαία σκηνή που προαναφέρθηκε, δεν κατάφερε να υποτάξει τη μανιέρα της φωνής της και έτσι η αισθηματολογία του έργου υπήρξε στιγμές-στιγμές λιγωτική.

Η συνολικά καλή εντύπωση όμως για την αξία του εγχειρήματος δεν αλλάζει. Η «Γκόλφω» του Νίκου Καραθάνου εγγράφεται στα παραδείγματα γόνιμης αναμέτρησης με έναν δύσκολο –λόγω ταυτότητας, προκατάληψης αλλά και εγγενών αδυναμιών– δραματουργικό αντίπαλο. Και το τελικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι πως για μία κακή παράσταση, δραματικού ειδυλλίου εν προκειμένω, δεν θα πρέπει να ρίχνουμε το φταίξιμο στο παρωχημένο δραματικό είδος αλλά στην ανέμπνευστη σκηνοθεσία του. Ευτυχώς, αυτή του Νίκου Καραθάνου -αλλά ας θυμηθούμε και την πασίγνωστη πια δουλειά του Σίμου Κακάλα- στην «Γκόλφω» του Eθνικού Θεάτρου δεν ήταν τέτοια.

Η θεατρική παράσταση «Γκόλφω» ανεβαίνει στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου από τις 18 Οκτωβρίου έως τις 24 Νοεμβρίου 2013.