Ο Γιάννης Σπανός ερχόμενος απ’ τη Γαλλία το 1964 μας έφερε «μια αγάπη για το καλοκαίρι», αυτή η αγάπη έμελλε να μας δροσίσει με το Νέο Κύμα και να οδηγήσει τους νέους της εποχής στις μπουάτ. Όλοι έχουμε περάσει απ’ την Απανεμιά στην Πλάκα τουλάχιστον ως φοιτητές για να βιώσουμε μια κατάνυξη, ένα ταξίδι μελωδικό στο παρελθόν. Απ’ την άλλη ο Άρης Δόριζας δεν έπαψε ποτέ να περνάει συχνά πυκνά απ’ την Απανεμιά ειδικά τις βραδιές που έπαιζε ο Γιάννης Σπανός. Θα του μιλούσε, θα του ζητούσε να κάνει ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή του, για το έργο του κι ευτυχώς τον «κατάφερε» πριν φύγει απ’ τη ζωή κι έτσι έχουμε τώρα την ταινία «Γιάννης Σπανός: Πίσω απ’ τη μαρκίζα», με την προβολή της οποίας ρίχνει αυλαία το 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και τη ΔΕΗ να είναι ο στρατηγικός συνεργάτης του φεστιβάλ …γιατί «η τέχνη θέλει ενέργεια».
Τον Άρη Δόριζα τον γνωρίζω από παλιά, τότε που η Μεσογείων, ήταν γεμάτη δισκογραφικές εταιρείες, που περνούσαμε τις Κυριακές αγοράζοντας δίσκους. Τότε που το Ρόδον ήταν ακόμα ανοιχτό, που φτιάχναμε κασέτες και κάποιες βραδιές παίζαμε ακόμα και μπιρίμπες. Αν κάτι μπορώ με βεβαιότητα να σας πω για τον Άρη είναι ότι αγαπάει ειλικρινά τη μουσική κι είναι τόσο σεμνός και διακριτικός άνθρωπος με άπειρες γνώσεις πάνω στη μουσική βιομηχανία. Είναι ο άνθρωπος που θα του πεις ένα όνομα και θα σου βρει τα κρυμμένα μουσικά διαμάντια. Πόσο θαυμάσιο αλλά τώρα ακόμα πιο θαυμαστό αυτό που κατάφερε με το ντοκιμαντέρ του, φέρνοντας ξανά τον Γιάννη Σπανό στη μαρκίζα.
Άρη γνωρίζω ότι ακούς «ψαγμένες» μουσικές γενικά, αγαπάς και την ελληνική μουσική ειδικά κάποια «καμμένα» κομμάτια της μα γνωρίζω πολύ καλά πως είσαι και πάρα πολύ ντροπαλός.
Ισχύουν όλα αυτά.
Πώς και πήγες, βρήκες τον Γιάννη Σπανό, του είπες θέλω να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για σένα; Πώς λοιπόν το έκανες όλο αυτό και ξεπέρασες την ντροπή σου;
Παιδεύτηκα, γιατί με παίδεψε κι αυτός. Αρχικά οι πρώτες φορές έγιναν στα μαγαζιά που έπαιζε, οπότε σε αυτή τη συνθήκη και ατμόσφαιρα κάπως χαλάρωνα και μπορούσα να του μιλήσω.
Πήγαινες στην Απανεμιά και του μίλαγες;
Πήγαινα στην Απανεμιά και στο τέλος της παράστασής του, του μίλαγα. Στην αρχή ξέρεις κάπως κολακευόταν αλλά δεν ήθελε πολλά πολλά. Δεν ήταν άνθρωπος που του άρεσαν οι συνεντεύξεις καθόλου. Έτσι, δεν ήθελα με τίποτα να τον πιέζω, οπότε έχω κάνει τρέλες για να καταφέρω στο τέλος να τον πείσω και να πείσω και μένα να συνεχίζω να τον «πιέζω» στην πραγματικότητα.
Πες μου μια τρέλα απ’ αυτές που δεν ντρέπεσαι πολύ;
Μεγαλύτερη τρέλα ήταν όταν κάποια στιγμή είπα ότι δεν θα τον ξαναενοχλήσω άλλο τον άνθρωπο, αυτό ήταν εγκαταλείπω, δεν θέλω άλλο να τον ζαλίζω κι έβαλα τη Μάτα τη φίλη μου να τον καλέσει εκείνη στο τηλέφωνο.
Τα κατάφερες όμως.
Στο τέλος τα κατάφερα!
Και πώς νιώθεις;
Φανταστικά, ο βασικός λόγος ήταν ότι ήθελα τόσο πολύ να τον γνωρίσω κι είχα απορίες γνήσιες. Δηλαδή απ’ τα πιο απλά πράγματα: τους δίσκους του που δεν μπορούσα να βρω πουθενά, μήπως ξέρει εκείνος για να με βοηθήσει μέχρι το πώς καταφέρνεις να συνθέτεις τις μουσικές αυτές που έχεις δημιουργήσει.
Είχε συνείδηση του πόσο μεγάλος ήταν;
Νιώθω ότι είχε ενώ ήταν τρομερά προσγειωμένος. Δεν έχω ξαναγνωρίσει τέτοιον άνθρωπο, ειδικά αν συνυπολογίσεις το πόσο μεγάλος είναι στην πραγματικότητα, γιατί για τα ελληνικά δεδομένα είναι huge. Ήταν συγκλονιστικά γειωμένος, αλλά νιώθω ότι μέσα του ήξερε πόσο μεγάλος είναι. Ωστόσο δεν τον ένοιαζε να το προβάλλει, έλεγε πάντα το ταλέντο του ήταν το θέμα κι όχι η δουλειά. Έλεγε δεν δούλευα πολύ, δεν ήταν ότι το παίδευα, οπότε στο μυαλό του ένιωθε ότι κάτι του δόθηκε και δεν είναι ότι πρέπει να καμαρώνω και τρομερά. Έτυχε να είναι τόσο φανταστικός συνθέτης.
Είχες την τύχη να μπεις και στα άδυτα, πήγες σπίτι του.
Πήγα και στην Αθήνα στο σπίτι του και στο Κιάτο είδα και το αρχείο του κι είχα και πλήρη πρόσβαση σε αυτό, και μέσω του ίδιου και μέσω των συγγενών του, όταν έφυγε απ’ τη ζωή. Είχα την πλήρη πρόσβαση σε ό,τι υπήρχε.
Για πες μου ένα διαμάντι που βρήκες εκεί στο αρχείο του.
Θα σου πω ένα πράγμα που δεν το βρήκα στο αρχείο του. Επειδή εγώ είμαι συλλέκτης πραγμάτων του Σπανού, έχω πάνω από χίλιους δίσκους που έχουν να κάνουν με τον Σπανό, τους οποίους φυσικά πάνω απ’ τους μισούς δεν τους ήξερε καν κι όταν τους έδειχνα σε εκείνον, μου έλεγε κοίτα να δεις που ‘χω κυκλοφορήσει και τέτοια πράγματα. Κάποια στιγμή του είχαν απονείμει όταν ήταν στην Γαλλία -γιατί έχει κάνει και μια μεγάλη καριέρα στη Γαλλία που δεν είναι πολύ γνωστό – ένα μετάλλιο τιμητικό που λέγεται Charles Cros. Αυτό το μετάλλιο με χαραγμένο το όνομά του το βρήκα στο ebay, το αγόρασα και πήγα και του το έδωσα και δεν είχε καταλάβει καν ότι το είχε χάσει. Του το είχαν κλέψει από το σπίτι του και δεν το είχε καταλάβει και έφτασε ξανά στα χέρια του με αυτόν τον κύκλο.
Άρα Άρη τον ξαναπαρασημοφόρησες. Θύμησέ μου πόσα χρόνια βαστά αυτός ο θαυμασμός και η αγάπη σου για τον Γιάννη Σπανό.
Με τη μουσική του από πολύ μικρός, αλλά δεν είχα συνδέσει τη μουσική με τον άνθρωπο κι αυτός ήταν κι ένας απ’ τους βασικούς λόγους που ήθελα να το κάνω το ντοκιμαντέρ. Νιώθω ότι το έργο του είναι λίγο πιο μεγάλο απ’ αυτόν ως άνθρωπο, επειδή εκείνος δεν έχτισε καθόλου τον μύθο του. Οπότε και γω άργησα να συνδυάσω αυτά τα δύο, άκουγα τα τραγούδια του και μου αρέσανε από τότε που άρχισα ν’ αγοράζω κασέτες, απ’ τα επτά – οκτώ μου χρόνια. Την Έξοδο Κινδύνου ας πούμε τη θυμάμαι έντονα.
Μας μεγάλωσε – δεν μας μεγάλωσε ο Σπανός; Εκείνο το καλοκαίρι, το σαν με κοιτάς, οι περισσότεροι με κάποιον τρόπο είμαστε συνδεδεμένοι μαζί του, απλώς μερικοί μπορεί να μην τον έχουν ταυτίσει με τα τραγούδια του.
Ακριβώς αυτό.
Και συ ήρθες να κάνεις αυτή τη δουλειά για να τον δικαιώσεις ή για να δικαιώσεις εσένα που είσαι μεγάλος θαυμαστής του;
Όχι, εγώ είχα τελείως ωφελιμιστικό λόγο στο μυαλό μου. Ναι, ένας λόγος ήταν να τον δικαιώσω μα πιο πολύ ήθελα να τον γνωρίσω. Θα ντρεπόμουν να πάω να του πω θέλω να ‘ρθω σπίτι σου να μιλήσουμε και να σου δειξω τους δίσκους ας πούμε. Οπότε βρήκα κάπως σαν όχημα το ντοκιμαντέρ για να τον γνωρίσω κι είχα όμως στο μυαλό μου πλάνο κανονικό ότι θα καθόμαστε εκεί και θα συζητάμε για τους δίσκους, θα βγούμε και θα πιούμε παρέα. Είχα φτιάξει πλάνο άσχετα που ντρεπόμουν να του το πω. Έγινε και οργανικά, το ευχαριστήθηκα πάρα πολύ που πρόλαβα και τον γνώρισα. Αυτή είναι η μεγαλύτερη χαρά μου.
Είχες φοβερό timing όντως κι απ’ τις συνεντεύξεις υποθέτω έλειπε και η Αρλέτα που για μένα είναι μεγάλη του περίπτωση.
Σωστά. Ήταν μερικοί άνθρωποι που δεν τους πρόλαβα για πάρα πολύ λίγο και ήτανε σημαντικοί. Η Αρλέτα, ο Μάνος Ελευθερίου, ο Κωτούλας, άνθρωποι πολύ δικοί του που δεν τους πρόλαβα από λίγο. Βέβαια υπήρχαν κι άλλοι που τους πρόλαβα, και τον ίδιο τον Σπανό κυρίως.
Είδα στην έναρξη του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης την ταινία Πυροβόλησαν τον πιανίστα που ουσιαστικά μας μαθαίνει και την ιστορία της μπόσα νόβα, για κλείσιμο του φεστιβάλ την Κυριακή 17 Μαρτίου έχουμε την ταινία σου Γιάννης Σπανός: Πίσω απ’ τη μαρκίζα. Θα μάθουμε για το Νέο Κύμα απ’ το δικό σου ντοκιμαντέρ;
θα μάθουμε και για το Νέο Κύμα. Το Νέο Κύμα είναι και το μόνο κομμάτι που έχει και λίγο πιο ιστορικά πράγματα. Γενικότερα το ντοκιμαντέρ δεν είναι μόνο για τον Γιάννη Σπανό, είναι και για την περίοδο, και για τους χώρους διασκέδασης, αφού το Νέο Κύμα ήτανε σημαντικό κεφάλαιο του Σπανού.
Άρα το ντοκιμαντέρ σου δεν είναι μόνο η καταγραφή της ζωής του αλλά έχει και λίγη ελληνική μουσική ιστορία.
Μέσα απ’ τον Σπανό βλέπεις το πλαίσιο, γιατί μετά το Νέο Κύμα έκανε λαϊκά και μου μιλάει πολύ για τα μπουζούκια της εποχής. Ήτανε ένας άνθρωπος που είχε τρελό κόλλημα με τα μπουζούκια κι όταν σου λέω μπουζούκια δεν εννοώ τα κυριλέ, εννοώ το αληθινό σκληρό μπουζούκι.
Μα έχει γράψει και πολλά λαϊκά τραγούδια την Αλάνα ας πούμε και τον έχω συνδέσει με γυναικείες φωνές.
Έχεις πολύ δίκιο και τον είχα ρωτήσει κιόλας, γιατί και γω τον είχα στο μυαλό μου με γυναικείες φωνές και μου ‘χε κάνει εντύπωση, γιατί αν εξαιρέσεις τον Κόκοτα και τον Πάριο, τα μεγάλα μεγάλα τραγούδια του είναι με γυναίκες: Αλεξίου, Γαλάνη, Δήμου, Πρωτοψάλτη, Μοσχολιού, Τσανακλίδου, Αρλέτα. Και μου είπε όντως ότι ισχύει, ένιωθε ότι του ταίριαζαν πιο πολύ οι γυναίκες.
Ο Σπανός δεν είχε πολιτικά τραγούδια μα έπαιζε σε μπουάτ, αυτό στο εξήγησε, γιατί εμένα ήτανε μια μεγάλη μου απορία χρόνια. Το Νέο Κύμα για μένα ήτανε κάτι το πολιτικό.
Δεν ξεκίνησε πολιτικό, έγινε πολιτικό. Έγιναν οι μπουάτ πολιτικές. Το Νέο Κύμα, αν εξαιρέσεις τον Σαββόπουλο, δεν έχει πολύ πολιτικό τραγούδι, περισσότερη ερωτική μπαλάντα έχει στην πραγματικότητα. Παρ’ όλ’ αυτά ο Σπανός ισχύει δεν είναι καθόλου πολιτικοποιημένος συνθέτης μα έχει και πολιτικά τραγούδια. Ας πούμε στην Οδό Αριστοτέλους έχει το «Και», το οποίο είναι τελείως πολιτικό τραγούδι, το «Γύριζαν τα Τρένα» επίσης. Μου είπε ότι δεν μπόρεσε να κάνει πολιτικό τραγούδι γιατί υπήρχαν άνθρωποι που το κάνανε εκατό φορές καλύτερα από κείνον, οπότε γιατί να μπλεχτεί στα πόδια τους; Ισχυριζόταν ότι εκείνος μπορούσε να κάνω την μπαλάντα, αυτό ξέρει να κάνει. Έχει μελωδίες που είναι τρομερά ευαίσθητες, ίσως με εξαίρεση τον Χατζιδάκι, δεν νομίζω να έχει υπάρξει άλλος Έλληνας που να συνθέτει όπως ο Σπανός.
Πόσες συνεντεύξεις πήρες; Πόσους ανθρωπους ρώτησες γι’ αυτό το ντοκιμαντέρ;
49 διαφορετικοί άνθρωποι μίλησαν – μαζί με τον Σπανό.
Είχες κάνει κάποιον σχεδιασμό;
Ξεκινούσα πάντα με κάποια πράγματα στο μυαλό μου που ήθελα να ρωτήσω και κατέληγαν όλα αυτοσχεδιαστικά.
Οπότε έχεις πολύ υλικό που δεν έχει βγει στο τελικό αποτέλεσμα.
Δεν μπορεί να πάει το μυαλό σου, πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον 20 ώρες υλικό. Το ντοκιμαντέρ είναι μεγάλο και είναι σχεδόν δύο ώρες, για να καταφέρω να το φτάσω στις δύο ώρες, παιδεύτηκα τρομερά. Είναι πράγματα που εγώ τα θεωρούσα σημαντικά αλλά δεν ξέρω αν ενδιαφέρουν άλλους ανθρώπους, όμως το είχα κι αυτό απ’ την αρχή στο μυαλό μου, ότι δεν το κάνω για άλλους, το κάνω για μένα κι αν εμένα μου αρέσει, μπορεί να αρέσει και σε κάποιους άλλους.
Σ’ αυτό το δίωρο ντοκιμαντέρ θα μάθω και για το ψευδώνυμο Κυριάκος;
Εννοείται. Να το μαρτυρήσω;
Εννοείται!
Ήταν ένα θέμα δικαιωμάτων. Βγήκε ο Ζορμπάς κι ήθελε όλη η Ευρώπη τέτοια τραγούδια, ο Σπανός όμως δεν μπορούσε, γιατί είχε συμβόλαιο κι αναγκάστηκε να φτιάξει μια περσόνα. Αποφάσισε να την ονομάσει Κυριάκος, γιατί το θεωρούσε ένα όνομα πολύ ωραίο στο αυτί.
Αλήθεια πόσο καιρό σου πήρε για να τον πείσεις για το ντοκιμαντέρ;
Απ’ την ώρα που ξεκίνησα να του μιλάω σχετικά με το τι ήθελα να κάνω μέχρι να κάνουμε το πρώτο γύρισμα, πρέπει να πέρασαν 2,5 χρόνια.
Σ’ αυτό πιστεύω παίζει ρόλο το γεγονός ότι είσαι ντροπαλός και διακριτικός και δεν έκανες δυνατή κρούση αλλά το πήγαινες σιγά σιγά.
Εννοείται, αλλά απ’ την άλλη νιώθω ότι ενώ με δυσκόλεψε στην αρχή, αυτός ήταν κι ο τρόπος ν’ ανοιχτεί ένας άνθρωπος που ήταν εξίσου ντροπαλός με μένα και εξίσου κλειστός και ένιωσε εμπιστοσύνη για να μπορέσει να μου μιλήσει. Ένας άνθρωπος που έδινε σπάνια συνεντεύξεις, ειδικά τηλεοπτικές. Μου ανοίχτηκε και πιστεύω έπαιξε ρόλο ότι κι εγώ δεν τον πίεσα.
Νιώθεις ότι σε τιμάει το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης επιλέγοντας την ταινία σου «Γιάννης Σπανός Πίσω απ την Μαρκίζα» ως την ταινία για τη λήξη του;
Πάρα πολύ! Στην πραγματικότητα βέβαια δεν τιμάει εμένα, τιμάει τον Σπανό αλλά μακάρι να ήτανε εδώ ζωντανός να το δει, αυτό είναι που με στεναχωρεί. Σου είπα πριν πώς το είχα φανταστεί να πίνουμε ποτά και να μιλάμε για δίσκους, η φαντασίωση αυτή έκλεινε με μένα να δείχνω όλο αυτό το ντοκιμαντέρ στον κύριο Γιάννη, έτσι τον έλεγα και μ’ έβριζε πάντα.
Πώς ήθελε να τον λες;
Γιάννη. Θα δεις στο ντοκιμαντέρ την απόλυτη τρέλα, γιατί ακούγομαι και γω που του μιλάω πολλές φορές ακόμα και την ίδια ερώτηση, τη μισή την κάνω στον πληθυντικό και την άλλη μισή στον ενικό. Πιέζομαι να του μιλήσω στον ενικό και δεν μου βγαίνει.
Το ιδανικό θα ήτανε να ανεβαίνατε πάνω στη σκηνή και οι δυο σας και τώρα θ’ αναγκαστείς ν’ ανέβεις μόνος.
Θα χαιρότανε νιώθω. Θα ντρεπότανε λίγο, θα ένιωθε λίγο αμήχανα και θα έκανε αυτά τ’ αστεία του αλλά μέσα του θα χαιρότανε, γιατί ήξερε ότι τον αγαπάει ο κόσμος και οι καλλιτέχνες και επειδή δεν πήρε ό,τι έπρεπε όσο ήταν εν ζωή από το κράτος, δηλαδή πχ. δεν είχε κάνει Ηρώδειο ο Σπανός, κάτι που είναι αστείο.
Και τώρα που άρχισες να ξεντρέπεσαι κι επειδή εσύ αγαπάς την ελληνική μουσική, άσχετα αν οι πιο πολλοί γύρω σου θεωρούν ότι είσαι του ξένου ρεπερτορίου πιο πολύ.
Σωστά κι αυτός μου το ‘λεγε συνέχεια αυτό. Γέλαγε πολύ, μου έλεγε: εσύ είσαι έτσι όπως είσαι μ’ αυτό το φιζίκ, μ’ αυτές τις μπλούζες που φοράς, με αυτά τα τατουάζ και κάθεσαι και ακούς τα τραγούδια μου. Του φαινότανε πάρα πολύ αστείο αυτό το πράγμα.
Τώρα που πήρες το κολάι λοιπόν, για θύμησέ μου ποιον άλλον Έλληνα αγαπάμε που θα μπορούσες να του κάνεις ένα ντοκιμαντέρ;
Για μένα η τριάδα είναι Σπανός, Ξαρχάκος, Μούτσης. Εννοώ η τριάδα των μεγάλων συνθετών, χωρίς να είμαι βλάσφημος σε Θεοδωράκη, Χατζιδάκι προφανώς. Έχω αγάπη τρελή για τη Μοσχολιού, τη Βάνου και αγάπη και για τα πιο καινούργια πράγματα.
Σε ευχαριστώ πάρα πολύ Άρη, θα τα πούμε από κοντά στην προβολή στις 17 Μαρτίου μα θέλω μια μεγάλη χάρη πριν σε αποδεσμεύσω. Θέλω όπως φτιάχναμε παλιά τις κασέτες να μου διαλέξεις 12 τραγούδια του Γιάννη Σπανού που αγαπάς και ξέρεις, αλλά δεν θέλω τα προφανή.
Η Κασέτα του Άρη Δόριζα για τον Γιάννη Σπανό
Πλευρά Α
Γιάννης Σπανός – Μοναξιά Μου (απο την ταινία Συμπόσιο)
Αρλέτα – Κάποιες Νύχτες
Κώστας Καράλης – Μαρμαρωμένοι
Καίτη Χωματά – Η Μπαλάντα της Καίτης
Ελένη Δήμου – Ο Μπλακ
2002 GR – Δεν Είσαι Έρωτας Εσύ
Πλευρά Β
Άλκηστις Πρωτοψάλτη – Αν Ήξερες τις Νύχτες Μου
Βίκυ Μοσχολιού – Το Πλοίο Έιχε Όνομα “Πατρίδα”
Μανώλης Μητσιάς – Ποτέ Ξανά
Δημήτρης Μητροπάνος – Αγάπη Δίκοπη
Γιώργος Νταλάρας – Δε Φταίω
Χάρις Αλεξίου – Πώς Να Σε Λησμονήσω
