Η έκθεση με τίτλο «Γιάννης Μόραλης–Χώρος Ιδιωτικός» που εγκαινιάζει φέτος το Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, πραγματεύεται τη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη παρουσιάζοντας έργα από ολόκληρη την καλλιτεχνική πορεία του, ξεκινώντας από την παιδική και νεανική ηλικία του, μέχρι και την περίοδο της απόλυτης αναγνώρισης και καθιέρωσής του ως έναν από τους κορυφαίους Έλληνες εικαστικούς του 20ού αι., προβάλλοντας τις αφετηρίες των καλλιτεχνικών αναζητήσεων του ζωγράφου, τις εικαστικές του καταβολές και τη δημιουργική του πορεία.
Μια έκθεση ωστόσο που διαφέρει από προηγούμενες, καθώς αναδεικνύεται η προσωπική, ανθρώπινη πλευρά του Μόραλη, με την παρουσίαση του προσωπικού του χώρου, του εργαστηρίου του. «Μας φέρνει ακόμα πιο κοντά στο αρμονικό, στο ισορροπημένο, και στο περικαλλές έργο του καλλιτέχνη καθώς μας εισαγάγει στον προσωπικό του χώρο, στο εργαστήριό του», αναφέρει ο Γιώργης Μαγγίνης, Επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη στην συνέντευξή Τύπου, μια ημέρα πριν η έκθεση ανοίξει για το κοινό.
«Το στοιχείο της ιδιωτικότητας δεν περιορίζεται ωστόσο αποκλειστικά στην ατμόσφαιρα του προσωπικού του χώρου, αλλά και στο σύνολο του καλλιτεχνικού του έργου. Μπορεί κανείς να το διακρίνει στις ζωγραφικές απεικονίσεις του, στις προσωπογραφίες, στα γυμνά αλλά και στις γεωμετρικές συνθέσεις του, όπου η σχέση με το εικονιζόμενο αντικείμενο, το συναίσθημα, η διαίσθηση και η προσωπικότητά του υποδηλώνονται διακριτικά. Ωστόσο δεν αποκαλύπτονται», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Τάσος Κουτσουρής, επιμελητής της έκθεσης.
Η ανάπτυξη της έκθεσης ακολουθεί μια γραμμική, χρονολογική σειρά με έργα που ανήκουν στην οικογένεια του καλλιτέχνη, ενώ ελάχιστα είναι εκείνα που προέρχονται από δανεισμό. Πολλά μάλιστα από αυτά είναι άγνωστα και εκτίθενται για πρώτη φορά στο κοινό.
Η έκθεση είναι οργανωμένη σε τρεις μεγάλες ενότητες με μια απλή δομή όπου «στο κέντρο της είναι τοποθετημένη μια εγκατάσταση που αναπαριστά το εργαστήριο του καλλιτέχνη σε μια σχεδόν ονειρική ατμόσφαιρα», αναφέρει με τη σειρά του ο Σπύρος Νάσαινας, σχεδιαστής της έκθεσης. Μια εγκατάσταση που στην ουσία αποτελεί δραματουργικό τρόπο χωροθέτησης της έκθεσης ανάμεσα στη νεανική του ζωή, λουσμένη σε κόκκινο, νοσταλγικό ζεστό χρώμα, και από την άλλη πλευρά τα έργα της ωριμότητάς του με μπλε έντονο χρώμα. «Ο επισκέπτης με αυτό τον τρόπο παλινδρομεί ανάμεσα σε αυτούς τους δύο χώρους. Μια καταβύθιση στο άβατον του καλλιτέχνη για να ξεκλειδώσουμε τον γρίφο της δημιουργίας του», συνεχίζει.
Παιδική ηλικία και νεανικά χρόνια
Η πρώτη ενότητα αναφέρεται στην οικογένεια, την παιδική ηλικία και τα νεανικά χρόνια του ζωγράφου και περιλαμβάνει ανεξερεύνητο πρωτογενές υλικό σχεδιασμάτων, σημειώσεων και πρωτόλειων του ζωγράφου. Ο Γιάννης Μόραλης από πολύ μικρός θα δείξει την κλίση του στη ζωγραφική. Κάθε φορά που βλέπει τη θεία του Όλγα να ζωγραφίζει, νιώθει πως η ζωγραφική είναι το πάθος του. «Τη λαδομπογιά την πρωτομύρισα σε μια θεία μου, αδελφή του πατέρα μου, που ζωγράφιζε. Τότε πρωτάρχισα να ζωγραφίζω. Πήγαινα με τον πατέρα μου στο Γυμνάσιο, έπαιρνα κιμωλίες, τις βουτούσα σε μπλε μελάνι, σε κόκκινο και σχεδίαζα στον πίνακα με τρία χρώματα», αναφέρει ο ίδιος.
Γεννημένος στην Άρτα το 1916 αλλά σύντομα, τα επόμενα χρόνια θα μετεγκατασταθεί με την οικογένειά του στην Αθήνα, εκεί όπου στα 11 κιόλας χρόνια του, θα παρακολουθεί τις κυριακάτικες παραδόσεις στην Ανωτάτη Σχολή. Ο πατέρας του Κωνσταντίνος, στήριγμα σε αυτό το πάθος του, από νωρίς τον ενθαρρύνει να ακολουθήσει την κλίση του. Ανεκτίμητο εύρημα το παιδικό, σχολικό του τετράδιο όπου ζωγραφίζει τοπία στην ακροθαλασσιά και διάφορες καρικατούρες που προσομοιάζουν στις λαϊκές φιγούρες του Καραγκιόζη.
Στην σχολή Καλών Τεχνών, θα εισαχθεί σε ηλικία μόλις 15 ετών. Οι δάσκαλοί του Δημήτρης Γερανιώτης και αργότερα ο Κωνσταντίνος Παρθένης, αλλά και οι Ουμβέρτος Αργυρός και Γιάννης Κεφαλληνός που στα εργαστήριά τους θα βρεθεί, φυτεύουν τα πρώτα αλλά καθοριστικά συστατικά που θα τον διαμορφώσουν ως ζωγράφο. Οι προσωπογραφίες, ανάμεσά τους τα πορτρέτα της οικογένειάς του αλλά και η τοπιογραφία, πρωταγωνιστούν σε αυτή την περίοδο και την ενότητα.
Ο προσωπικός του χώρος, το εργαστήριο
Η δεύτερη ενότητα εστιάζει στον κατεξοχήν προσωπικό χώρο του, το εργαστήριο της οδού Δεινοκράτους 9, το περιβάλλον, δηλαδή, στο οποίο εργάστηκε κατά το μεγαλύτερο διάστημα της καλλιτεχνικής του ζωής. Σε αυτό τον χώρο εγκαταστάθηκε το 1960. Ο χώρος αυτός αναδεικνύεται στην έκθεση με ένα μοναδικό τρόπο. Μοιάζει να ζωντανεύει ολόκληρο τον κόσμο του καλλιτέχνη δίνοντάς μας μια συγκινητική ματιά στον προσωπικό του χώρο που, αν και πλαισιωμένος από πολλά αντικείμενα, επικρατεί γαλήνη και ηρεμία. Τα σύνεργα της ζωγραφικής του, η ποδιά, τα χρωματικά του δοκίμια, το καβαλέτο του, οι πάγκοι όπου μαστόρευε τα τελάρα του, και τα προσωπικά του αντικείμενα, όπως η ατζέντα να του θυμίζει τις εκκρεμότητες στην εργασία του «Μάνος Χατζηδάκης, Ματωμένος Γάμος», σημειωμένα σε ένα χαρτί και δίπλα σε μια άλλη ατζέντα τηλέφωνα δημοσιογράφων και μουσείων, σε ταξιδεύουν στο χρόνο.
Τα έπιπλα προσεκτικά σχεδιασμένα από τον ίδιο εξυπηρετούν τις λειτουργικές του ανάγκες με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Εδώ μέσα, τίποτα δεν είναι τυχαίο, μήτε περιττό.
Τη δεκαετία του ’70, αποφασίζει να χτίσει στην Αίγινα, ένα μέρος που του θύμιζε την Πρέβεζα, τα πάτρια εδάφη του, ένα σπίτι-ατελιέ και έκτοτε θα μοιράζει τη ζωή του ανάμεσα σε αυτό και στο εργαστήριο της Δεινοκράτους.
Μετάβαση στην ωριμότητα
Τέλος, η τρίτη ενότητα επικεντρώνεται στη «μετάβαση στην ωριμότητα» και τις σχέσεις του Μόραλη με τους φίλους, πρώην συμφοιτητές του και συνεργάτες του, παρουσιάζοντας γνωστές και άγνωστες συνεργασίες, αλλά και έργα άλλων σπουδαίων καλλιτεχνών, όπως του επιστήθιου φίλου του Γιάννη Παππά και του Γιάννη Τσαρούχη. Το 1951 ξεκινούν οι συνεργασίες του με τον Μάνο Χατζηδάκι αλλά και με τις εκδόσεις Ίκαρος, ενώ από το 1954 συνεργάζεται με το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν.
Θαυμάζουμε το τεράστιο έργο που μας έχει κληροδοτήσει, πλήθος δημιουργιών που συνέθεσε με διαφορετικές τεχνικές και υλικά, με τη ζωγραφική του να υπηρετεί ποικίλες μορφές έκφρασής όπως εικονογραφήσεις εκδόσεων βιβλίων και εξωφύλλων δίσκων, κεραμικά αλλά και κοστούμια και θεατρικά σκηνικά.
Η επιμέλεια της έκθεσης οφείλεται στη Νίκη Δάφνη και τον Τάσο Κουτσουρή, ενώ τον σχεδιασμό της είχε ο Σπύρος Νάσαινας. Παράλληλα με την έκθεση κυκλοφορεί αναλυτικός κατάλογος με χαιρετισμό του επιστημονικού διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, Γιώργη Μαγγίνη και κείμενα της Νίκης Δάφνης, του Τάσου Κουτσουρή και του Κωνσταντίνου Φιολάκη.
Η έκθεση με τίτλο «Γιάννης Μόραλης–Χώρος Ιδιωτικός» παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού (Κουμπάρη 1) από τις 26 Οκτωβρίου 2022 έως τις 8 Ιανουαρίου 2023
